Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından ihale konusu işlerle özel bina inşaatlarına ilişkin olarak yürütülen asgari işçilik uygulamasında, yani söz konusu işin yürütümü (yapılabilmesi / ifa edilebilmesi) için Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirilmesi gereken asgari işçilik miktarının hesaplanmasında esas alınan iki unsur vardır.

Birisi uygulanacak asgari işçilik oranı, diğeri ise asgari işçilik oranının uygulanacağı tutar, yani inşaatlarda maliyet bedeli, ihale konusu işlerde ise hakediş bedeli. Ancak ihale konusu işlerde, sözleşmede çalıştırılacak kişi sayısı belirtilmiş ise bu durumda hakediş bedeli ve asgari işçilik oranı üzerinde durulmaksızın, kişi sayısı üzerinden değerlendirme yapılır, sözleşmede belirtilen sayıda kişinin eşiksiz olarak Kuruma bildirilip bildirilmediğine bakılır. Konuyla ilgili düzenleme 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 85 inci maddesinde ve Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 110, 111 ve 112 nci maddelerinde yer almaktadır.

Asgari işçilik hesaplaması iki kategoriye ayırabilir.

1-Müdürlüklerde (Ünitelerde) yapılan asgari işçilik hesaplaması

2-Müfettiş incelemesi sırasında yapılan asgari işçilik hesaplaması

1-Müdürlüklerde Yapılan Asgari İşçilik Hesaplaması:

Müdürlüklerde yani söz konusu işe / işyerine ait işyeri dosyanın bulunduğu Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü / Sosyal Güvenlik Merkezi’nde yapılan asgari işçilik hesaplaması, ön değerlendirme olarak da adlandırılabilir. Mevzuatta ise araştırma işlemi olarak adlandırılmıştır. Müdürlükte yapılan asgari işçilik hesaplamasında, asgari işçilik oranları listesinde bulunan veya listede oran yoksa asgari işçilik tespit komisyonu tarafından belirlenen asgari işçilik oranının yüzde 25 eksiği esas alınır. Bu işçilik oranı, ihale konusu işlerde işverene ödenmesi gereken Katma Değer Vergisi hariç, malzeme fiyat farkı ve akreditif bedeli dâhil toplam istihkak tutarına, özel bina inşaatlarında ise hesaplanan bina maliyetine uygulanarak, o işle ilgili olarak Kuruma bildirilmesi gereken asgari işçilik tutarı hesaplanır. Hesaplanan bu asgari işçilik tutarından, o işe ait işyeri dosyasından yapılan bütün işçilik (sigortalı) bildirimleri düşülür, aynı dosyadan alt işveren (taşeron) olarak yapılmış olan bildirimler de aynı şekilde hesaplanan asgari işçilik tutarından düşülür. O işe ait salt işçilik veya malzemeli işçilik gider faturaları olsa bile, Müdürlükte yapılan bu hesaplama sırasında dikkate alınmaz / alınamaz, gider faturaları ancak müfettiş incelemesinde dikkate alınır. Hesaplamada asgari işçilik oranının yüzde 25 eksiğinin alınma nedeni de budur.

O işle ilgili olarak Kuruma yapılmış olan işçilik bildirimleri asgari işçilik miktarından düşülürken, ihale konusu işlerde kesin kabulün ya da geçici kabulün noksansız yapıldığı, özel nitelikteki inşaat işyerlerinde de inşaatın bitirildiği tarihe kadar Kuruma bildirilmiş olan işçilik miktarı dikkate alınır. İşin başlangıç tarihinden önce ve bitim tarihinden sonra Kuruma bildirilmiş olan sigorta primine esas kazanç tutarları ile gün sayıları hesaplama işleminde dikkate alınmaz. Ancak, aksine tespit yoksa iptali de yapılmaz.

Özel bina inşaatlarındaki maliyet; Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca her yıl tespit edilerek Resmi Gazete’de yayımlanan metrekare birim maliyet bedelleri, binanın yüzölçümü ile çarpılarak bulunur. İnşaatın sınıf ve grubu ile yüzölçümü olarak ruhsatta belirtilenler esas alınır. İnşaatın ruhsatı yoksa, Müdürlük tarafından tespit edilecek sınıf ve grubu ile yüzölçümü esas alınır. Başladığı yıl içerisinde bitirilen inşaatlarda o yıla ait yapı birim maliyet bedeli, bir yıldan daha uzun süren inşaatlarda ise bittiği yıldan önceki yıla ait yapı birim maliyet bedeli esas alınır.

Müdürlükteki bu hesaplama işlemi, o işe ait işyeri dosyası tescil edilmiş ve işçilik bildirilmiş işler için yapılır. Hiç işyeri dosyası açtırılmamış, açtırılmış olmakla beraber hiç işçilik bildirilmemiş işlerle ilgili olarak, Müdürlüklerde herhangi bir asgari işçilik hesaplaması yapılmadan, dosya doğrudan müfettiş incelemesi için Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı’nın ilgili Grup Başkanlığına gönderilir. O işe ait işyeri dosyası açtırılmamış olup, devamlı işyeri sigortalılarıyla yapıldığı belirtilen işler için de 2011/13 Sayılı Genelge’de belirtildiği şekilde Müdürlüklerde ön değerlendirme yapılır.

Yukarıda belirtildiği şekilde Müdürlüklerde yapılan asgari işçilik hesaplaması sonucunda işverenin Kuruma yeterli işçilik bildirdiği sonucuna varılırsa, problem kalmaz. Eğer işverenin eksik işçilik bildirdiği tespit edilirse, tespit edilen eksik işçilik miktarına, o işyerine ait prim oranı uygulanır, işverenin ödemesi gereken fark prim hesaplanır, gecikme zammı ve faizi de eklenerek işverene tebliğ edilir, eksik işçilikten dolayı herhangi bir idari para cezası uygulanmaz. İşveren bir ay içerisinde borcu öderse veya ödeyeceğini kabul ederse, yine problem kalmaz. Ancak işveren fark prim borcu tebliğ edildiği halde bir ay içerisinde ödeyeceğini bildirmezse veya borca itiraz ederse ya da o işe ait işçilik faturalarının olduğunu belirtir, inceleme talep ederse, bu durumda dosya Müfettiş incelemesine gönderilir.

Fark / eksik işçilik tutarına prim oranı uygulanırken, işsizlik sigortası prim dahil edilmez. 1 Eylül 2013 tarihinden itibaren tüm işyerleri için prim oranı yüzde 37,5 olduğundan, fark işçilik üzerinden ödenecek prim tutarının hesabında 37,5 – 3 = 34,5 prim oranı esas alınır. Kısa vadeli sigorta kolları prim oranının, tüm işyerleri için yüzde 2 olarak sabitlendiği 1 Eylül 2013 tarihinden öncesine ait hesaplamalarda ise o işyerinin işkolu koduna (tehlike sınıf ve derecesine) göre tabi olduğu kısa vadeli sigorta kolları prim oranı esas alınır.

2-Müfettiş İncelemesi Sırasında Yapılan Asgari İşçilik Hesaplaması:

Müfettiş incelemesi sırasında yapılan asgari işçilik hesaplamasında, Müdürlüklerdeki uygulamadan farklı olarak;

– Asgari işçilik oranları listesinde bulunan veya listede oran yoksa asgari işçilik tespit komisyonu tarafından belirlenen asgari işçilik oranının yüzde 25 eksiği değil tamamı esas alınır.

– O işe ait malzemeli veya salt işçilik gider faturası varsa ve gerekli şartları taşıyorsa dikkate alınır.

– İnceleme sonucunda eksik / fark işçilik çıkması halinde idari para cezası uygulanır.

Yukarıda belirtilen farklılıklar dışında, hesaplamalar aynen Müdürlüklerdeki gibi yapılır.

Malzemeli işçilik gider faturalarının KDV hariç tutarı; özel bina inşaatlarında inşaat maliyetinden, ihale konusu işlerde ise KDV hariç, malzeme fiyat farkı ve akreditif bedeli dâhil toplam hakediş tutarından düşülür. Bu şekilde kalan tutara asgari işçilik oranı uygulanarak Kuruma bildirilmesi gereken asgari işçilik miktarı bulunur.  Kuruma bildirilmesi gereken işçilik tutarından da o işe ait salt işçilik gider faturalarının KDV hariç tutarları ile o işle ilgili olarak Kuruma yapılmış olan işçilik bildirimleri (alt işverenler tarafından yapılan işçilik bildirimleri de dahil) düşülür. Bu hesaplama / karşılaştırma sonucunda, salt işçilik gider faturalarının tutarları ile Kuruma yapılan işçilik bildirimlerinin tutarları toplamı, o işle ilgili olarak Kuruma bildirilmesi gereken asgari işçilik miktarına eşit veya ondan yüksek çıkarsa, işçilik bildirimi yeterli demektir. Eğer tam tersi bildirilmesi gereken asgari işçilik miktarı yüksek çıkarsa, yani bildirilen işçilik ile salt işçilik gider faturaları toplamı düşüldüğü halde halen bildirilmesi gereken asgari işçilik miktarı kalırsa, bu tutar eksik / fark  işçilik olarak kabul edilir, bu inceleme sonucunda düzenlenen müfettiş raporu Müdürlüğe gittikten sonra, işveren fark işçiliğe ait prim tutarını ödemek zorunda kalacağı gibi, zamanaşımına uğramamışsa idari para cezası ödemesi de gerekir.

Teftişten Sarfınazar Uygulaması:

Kurumda işyeri dosyası açılmış ve işçilik bildirimi yapılmış işlerle ilgili olarak, asgari işçilik incelemesi için dosyanın müfettişe intikal etmesi halinde inceleme henüz sonuçlanmamışsa, işveren daha önce Müdürlük tarafından hesaplanmış olan eksik işçiliğe ait primi ödeyeceğini Müdürlüğe bildirmesi ve müfettişin de kabul etmesi halinde, teftişten vazgeçilir, işveren fark prim borcunu Müdürlüğe ödeyerek incelemeden kurtulabilir.