1-Genel Açıklama: İhale mevzuatına göre yaptırılan işler ile özel bina inşaatı işyerleri işverenlerine, Kuruma prim borçlarının bulunmadığını gösteren ilişiksizlik belgesinin verilmesinde esas alınmak üzere serbest muhasebeci malî müşavirler ile yeminli malî müşavirler tarafından işyeri kayıtlarının incelenmesi uygulaması ile ilgili düzenleme önceleri 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun 130. maddesine 4958 sayılı Kanunla eklenen 8 inci fıkra ile yapılmış,

Buna bağlı olarak 14.07.2004 tarih ve 25522 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Sosyal Sigortalar Kurumu Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler İle Yeminli Mali Müşavirlerce İşyeri Kayıtlarının İncelenmesinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik” çıkarılmış, ancak daha sonra Sosyal Güvenlik Reformu çerçevesinde söz konusu mevzuat yürürlükten kaldırılmış, bunun yerine 01.10.2008 tarihinde yürürlüğe giren 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 59 uncu maddesinde düzenleme yapılmış, ayrıca konuya ilişkin olarak Serbest Muhasebeci Malî Müşavirler İle Yeminli Malî Müşavirlerce İşyeri Kayıtlarının İncelenmesi Hakkında Yönetmelik 27.09.2008 tarih – 27010 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.

Yukarıda belirtilen mevzuat hükümleri uyarınca;

İhale mevzuatına göre yaptırılan işler ile özel bina inşaatı işyerleri işverenlerine, Kuruma prim borçlarının bulunmadığını gösteren ilişiksizlik belgesinin verilmesinde, 3568 sayılı Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebeci Malî Müşavirlik ve Yeminli Malî Müşavirlik Kanununa göre yetki verilmiş serbest muhasebeci malî müşavirler ile yeminli malî müşavirler tarafından işyeri kayıtlarının incelenmesi yetkisinin kapsamına, ihaleli işler ile özel bina inşaatı işyerlerinden, kurumda ayrı işyeri doyası tescil edilmiş ve işçilik bildiriminde bulunulmuş işyerleri girmektedir.

2-İhale Mevzuatına Göre Yaptırılan İşlerde İnceleme:

İşin sözleşmesinde (ihale sözleşmesinde) çalıştırılacak işçi sayısı belli ise oransal asgari işçilik hesaplaması yapılmaz, bunun yerine öncelikle sözleşmede belirtilen sayıda sigortalının işin başlangıcından sonuna kadar Kuruma bildirilip bildirilmediği, bu sigortalıların ücretlerinin işyeri kayıtlarına usulüne uygun olarak intikal ettirilip ettirilmediği, ayrıca bunların prime esas kazançları ile prim ödeme gün sayılarının Kuruma eksiksiz bildirilmiş olup olmadığı tespit edilir. Bu tespit sonucunda düzenlenecek raporda, sözleşmede çalıştırılması öngörülen işçi sayısı nazara alınarak, işyeri kayıtlarından çalıştırıldığı tespit edilen işçiler ile ücretlerine aylar itibarıyla yer verilir. Eğer ihale sözleşmesinde çalıştırılacak işçi sayısına yer verilmemişse, o taktirde oransal (o işe ait asgari işçilik oranı esas alınarak) asgari işçilik hesaplaması yapılır. Bu şekildeki incelemede işin kesin kabulünün ya da geçici kabulünün noksansız yapıldığı tarihten sonra ve işverene ödenmesi gereken Katma Değer Vergisi (KDV) hariç, malzeme fiyat farkı ve akreditif bedeli dahil, toplam istihkak tutarına işin asgari işçilik oranı uygulanmak suretiyle yapılır. İhale makamınca, işverene ödemelerin döviz şeklinde yapılması halinde, döviz tutarı, ödemenin yapıldığı tarihteki T.C. Merkez Bankasınca belirlenen döviz satış kuru üzerinden Türk Lirasına çevrilerek işlem yapılır. İhaleli işin birden fazla konuyu kapsıyor olması ve her bir işin asgari işçilik oranının bilinmesi hâlinde, inceleme, işverenin bu husustaki yazılı isteğini ayrıca Kuruma dilekçe ile bildirmiş olması kaydıyla, bu işlerin en yükseğine ilişkin asgari işçilik oranı dikkate alınarak yapılır.

Öte yandan asgari işçilik oranları ile ilgili olarak SSK döneminde 03.09.1999 tarihinde 16-192 Ek sayılı Genelge ekinde, 29.09.2005 tarihinde ve 22.06.2006 tarihinde Tebliğ ekinde, SGK döneminde ise 12.05.2010 tarihli Tebliğ ekinde ayrı ayrı asgari işçilik oranları listesi yayımlanmıştır. Bu genelge ve tebliğ eki listelerden, ilgili işin yapıldığı dönemde yürürlükte/uygulamada olan genelge veya tebliğ eki asgari işçilik oranları listesinde o işe (inceleme konusu işe) ait asgari işçilik oranı var ve sonradan yayımlanan tebliğ veya tebliğler ekindeki listede yer alan asgari işçilik oranından daha düşük ise o listedeki asgari işçilik oranı uygulanır. Yani işin yapıldığı dönemde uygulamada/yürürlükte olan genelge veya tebliğ eki eski asgari işçilik oranları listesindeki işçilik oranı sonrakilerden daha düşük ise uygulanır. Onun dışında yeni tebliğ ekindeki asgari işçilik oranları uygulanır.

Eğer yapılan işe ait asgari işçilik oranı listelerde yoksa veya yapılan iş birden fazla konuyu kapsıyor ve her bir işin asgari işçilik oranı biliniyor olmakla birlikte işverenin bu işlerin en yükseğine ilişkin asgari işçilik oranının dikkate alınması yönünde yazılı bir talebi yoksa, Asgari İşçilik Tespit Komisyonu tarafından o işe ait asgari işçilik oranının tespiti gerekeceğinden; idarece her sayfası onaylanmış son hak ediş raporu ve oranın tespiti için gerekli olan diğer belgeler (sözleşme, iş bitirme belgesi vb.) SMMM veya YMM’ce ilgili Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğüne dilekçe ekinde verilir, daha sonra Asgari İşçilik Tespit Komisyonunca belirlenecek oran ilgili SMMM-YMM ve işverene iadeli taahhütlü bir yazı ile ilgili Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü tarafından bildirilir. Ancak, bu şekilde işlem yapılabilmesi için işveren ile işyeri kayıtlarını inceleyecek olan SMMM-YMM arasında bu konuda düzenlenen sözleşmenin aslı veya noterden onaylı bir suretinin ilgili Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğüne ibrazı gerekir. Asgari İşçilik Tespit Komisyonu tarafından tespit edilmiş olan oran sadece o iş ve o dosya için geçerli olup aynı mahiyette dahi olsa başka işler için uygulanmaz.

3-Özel Bina İnşaatlarında İnceleme:

Gerçek kişiler, tüzel kişiler veya tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlar tarafından yapılan özel bina inşaatı işyerlerinde ise inceleme işin bittiği tarihten sonra ve bina maliyetine işin asgari işçilik oranı uygulanmak suretiyle yapılır. Bina maliyeti, yapı ruhsatında yazılı bulunan yüzölçümü ile birim maliyet bedelinin çarpımı suretiyle hesaplanır. Bu hesaplamada, her yıl inşaatın sınıf ve grubuna göre Bayındırlık ve İskân Bakanlığınca tespit edilen ve Kurumca çıkarılacak genelgede belirtilen birim maliyet bedelleri dikkate alınır. İşyerine ait defter ve belgelerden (özellikle kooperatif ve şirket inşaatlarında) inşaatın maliyeti tespit edilebiliyorsa ve tespit edilen bu maliyet binanın yüzölçümü ile birim maliyet bedelinin çarpımı suretiyle hesaplan maliyetten daha fazla ise, inceleme defter ve belgelerden tespit edilen bu maliyet üzerinden yapılır. Arsa tutarı bina maliyetine eklenmez. İnşaat ruhsatında belirtilen inşaat sınıf veya grubundan yüksek ya da yüzölçümünden daha fazla yapıldığı anlaşılan özel bina inşaatlarında, ruhsattaki değil, tespit edilen sınıf veya grup ya da yüzölçümü dikkate alınır. İnşaat ruhsatı olmayan, ruhsatı olmakla birlikte imar mevzuatına göre ruhsatı hükümsüz olan veya Kurumda tescil edilmemiş bulunan ya da tescilli olmasına rağmen Kuruma, 5510 sayılı Kanunun 86. maddesinin birinci fıkrasında ve Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin eski 15 inci ve 109 ucu, yeni 15 inci ve 102 nci maddelerinde belirtilen belgeleri (sigortalı işe giriş bildirgesi ile aylık prim ve hizmet belgesi) hiç verilmemiş olan (yani hiç işçilik bildirilmemiş olan) bina inşaatı işyerleri ile tamamlanmamış (yarım kalmış) bina inşaatı işyerleri hakkında SMMM ve YMM’ler tarafından rapor düzenlenemez.

4-Ortak Konular:

Not: Asgari İşçilik Oranları listeleri Pratik Bilgiler bölümünde yer almaktadır.

▪ İhale mevzuatına göre yaptırılan işlerde kesin kabulün ya da geçici kabulün noksansız yapıldığı, özel bina inşaatı işyerlerinde ise inşaatın bitirildiği tarihe kadar Kuruma bildirilmiş olan işçilik miktarı dikkate alınır. İncelenen işin bitiminden sonrasına ait olarak yapılmış olan işçilik bildirimleri, hesaplama sırasında Kuruma bildirilmiş olan işçiliklere dahil edilmez.

▪ İhale mevzuatına göre yaptırılan işlerde işverene ödenen toplam istihkak tutarına, özel bina inşaatlarında ise binanın toplam maliyet bedeline, işin asgari işçilik oranı uygulanmak suretiyle bulunan asgari işçilik miktarı, işin bitirildiği tarihe kadar Kuruma bildirilmiş olan prime esas kazançlar toplamı ile karşılaştırılır. Bu karşılaştırma sonucunda, işin faaliyet süresi için Kuruma bildirilmiş olan sigorta primine esas kazançlar toplamının, hesaplanan asgari işçilik miktarı ile aynı veya daha fazla tutarda olduğunun tespiti hâlinde, durum açıklanarak Serbest Muhasebeci Malî Müşavirler İle Yeminli Malî Müşavirlerce İşyeri Kayıtlarının İncelenmesi Hakkında Yönetmelik ekindeki belgeler ile birlikte ilişiksizlik belgesi verilebileceğine dair rapor düzenlenir.

▪ Kuruma bildirilmiş olan sigorta primine esas kazançlar toplamının (işçilik miktarının), inceleme sonucunda hesaplanan asgari işçilik miktarından (Kuruma bildirilmesi gereken asgari işçilik miktarından) az olması, yani işverenin eksik işçilik bildirmiş olması durumunda ise varsa işveren kayıtlarında yer alan, malzemeli işçilik gider faturalarında belirtilen KDV hariç fatura tutarı, ihale konusu işlerde hesaplamaya tabi tutulan hak ediş tutarından, özel bina inşaatlarında inşaat maliyetinden düşülür, bu şekilde kalan tutara asgari işçilik oranı uygulanır, o işle ilgili olarak Kuruma bildirilmesi gereken asgari işçilik miktarı tespit edilir, bu miktar o işle ilgili olarak Kuruma bildirilmiş olan işçilik miktarı ile karşılaştırılır, Kuruma bildirilen işçilik miktarı bildirilmesi gereken asgari işçilik miktarına eşit veya ondan fazla çıkarsa, yine durum açıklanarak Serbest Muhasebeci Malî Müşavirler İle Yeminli Malî Müşavirlerce İşyeri Kayıtlarının İncelenmesi Hakkında Yönetmelik ekindeki belgeler ile birlikte ilişiksizlik belgesi verilebileceğine dair rapor düzenlenir.

▪ Ancak işverenin malzemeli işçilik faturası yoksa, olsa bile faturalar yetersiz geliyor ve hesaplanan asgari işçilik miktarının Kuruma eksik bildirildiği, yani Kuruma eksik işçilik bildirildiği sonucu ortaya çıkıyorsa, bildirilmeyen tutar (eksik/fark işçilik), faaliyette bulunulan aylar tespit edilebiliyorsa bu aylara, tespit edilemiyorsa faaliyette bulunulan son aya mal edilir ve 5510 sayılı Kanunun 88 inci ve 89 uncu maddeleri ile 102 nci maddesinin birinci fıkrasının (c) ve (d) bentleri uyarınca işlem yapılması gerektiği raporda önerilir. Yani saptanan eksik işçilik miktarına ait sigorta primlerinin gecikme zammı ve cezasıyla birlikte tahsil edilmesi (5510/88-89. madde), hesaplanan eksik işçiliğin mal edildiği aya ait prim belgesinden/belgelerinden dolayı (5510-102/d) ve eksik işçiliğe ait ücretlerin işyeri kayıtlarına işlenmemiş olması nedeniyle (5510-102/e-4,5) idari para cezası uygulanması raporda önerilir. İdari para cezalarının tahakkuku tebliğe bağlı olduğundan, ceza önerilirken on yıllık tahakkuk zamanaşımı süresi göz önünde tutulur, zaman aşımına uğramış cezalar önerilmez.

▪ İnceleme sırasında yapılan işe ait asgari işçilik oranı % 25 eksiltmeden uygulanır, yani asgari işçilik oranının tamamı üzerinden hesaplama yapılır. Sadece Sosyal Güvenlik İl Müdürlüklerinde yapılan ön değerlendirme (araştırma) sırasında asgari işçilik oranının % 75’i esas alınmaktadır.

▪ Malzemeli işçilik faturasından bahsedebilmek için; faturada yapıldığı belirtilen işin malzemenin yanında işçiliği de içeriyor olması, malzemenin faturayı kesen şahsa/şirkete ait olması, yapılan işçiliğin de asıl işin (asgari işçilik incelemesi yapılan işin) yapımı kapsamında ve o işle ilgili olarak yapılmış olması, faturada yer alan işçiliğin asıl işin (asgari işçilik incelemesi yapılan işin) yapımı esnasında ortaya çıkmış olması gerekmektedir. Aksi halde zaten asgari işçilik incelemesine konu işin yapımında kullanılan malzemenin tamamında ilk üretim aşamasında (örneğin elektrik şebekesi işinde kullanılan demir direğin fabrikadaki üretimi aşamasında, inşaatta kullanılan çimentonun fabrikadaki üretimi aşamasında) işçi çalışmakta ve işçilik söz konusu olmaktadır.

▪ Aracı/taşeron/alt işveren durumunda olan ve asıl işverene ait işyeri dosyasından alt işveren olarak işçilik bildiriminde bulunmuş olan kimselerin işverenlere kestikleri faturalarda kayıtlı tutarlar, bu kimselerin bildirdikleri işçilikler işverene ait işyeri ile ilgili olarak yapılan incelemede bildirilen işçilik olarak dikkate alınmış olduğundan, ayrıca hakedişten veya bina maliyet bedelinden düşülmesi mümkün değildir. Yani aracı/taşeron/alt işveren durumunda olan kimselerin kestikleri salt işçilik veya malzemeli işçilik gider faturaları değerlendirmeye dahil edilemez

▪ Yapılan inceleme sonucunda SGK’ya bildirilmesi gereken asgari işçilik miktarından fazla işçilik bildirilmiş olduğu anlaşılsa bile, fazlalık kısım için SGK tarafından herhangi bir prim iadesi yapılmaz. Çünkü burada hesaplanan tutar SGK’ya bildirilmesi gereken en az işçilik tutarıdır, dolayısıyla bu miktardan fazla işçilik bildirilmesi her zaman mümkündür, bunun belli bir üst sınırı yoktur.

▪ Meslek mensuplarınca rapor düzenlenmesi, Kurumun denetim ve kontrolle görevlendirilmiş memurları tarafından gerektiğinde işin asgari işçilik miktarının tespiti hususunda inceleme yapmasına engel oluşturmaz. Meslek mensuplarınca düzenlenen raporlar Kurumca gerek duyulan hâllerde Rehberlik ve Teftiş Başkanlığınca belirlenecek yöntemlerle her zaman incelenebilir.

Yapılan inceleme sırasında Kurum mevzuatına aykırı bir durumun tespiti hâlinde, meslek mensuplarınca düzenlenecek raporda bu hususlara da yer verilir.

5- Uygulanacak İdari Para Cezaları:

Asgari işçilik uygulaması kapsamında, müfettiş incelemesi olmaksızın fark işçiliğe ait prim borcunun doğrudan Kuruma ödenmesi veya müfettiş tarafından inceleme başlatılmış olmakla beraber inceleme sonuçlanmadan aynı şekilde ilgili üniteye başvurarak fark işçiliğe ait prim borcunun ödenmesi (sarfınazar) halinde herhangi bir idari para cezası uygulanmaz. Ancak müfettiş incelemesi ve SMMM – YMM incelemesi sonucu çıkacak fark işçilikle ilgili olarak uygulanacak idari para cezaları SGK İdari Para Cezaları – Ceza Uygulanmasını Gerektiren Hal ve Durumlar – Reform Öncesi ve Sonrası başlıklı bölümde belirtilmiştir.

6- Meslek Mensuplarınca Raporun Eksik veya Hatalı Düzenlenmesi:

Meslek mensubunca düzenlenen raporlarda Ünitece eksiklik veya maddi hata tespit edilmesi hâlinde, raporu düzenleyen meslek mensubundan onbeş gün içinde ek rapor vermesi iadeli taahhütlü bir yazıyla istenir. Ek raporda da eksikliğin veya maddi hatanın giderilmemesi durumunda, gerekçeleri de belirtilerek rapora göre işlem yapılmayacağı yine iadeli taahhütlü bir yazıyla işverene ve raporu düzenleyen meslek mensubuna bildirilir.

Ek raporun verilmemesi, eksiklik veya maddi hatanın düzeltilmemiş olması, yapılan düzeltmenin yetersiz bulunması ya da meslek mensubunca, raporunun eksiksiz veya hatasız olduğunun iddia edilmesi hâlinde, rapor ile rapora konu işe ilişkin tüm belgeler ilgili ünite tarafından, inceleme yapılmak üzere Rehberlik ve Teftiş Başkanlığının ilgili birimine gönderi ve Müfettiş tarafından gerekli inceleme yapılır.

7- Meslek Mensuplarının Rapor Düzenleyemeyeceği İşyerleri:

▪ Hariçten işçi çalıştırılmaksızın devamlı nitelikteki işyerlerinin sigortalıları ile yapılan ihale konusu işler ile özel bina inşaatı işyerleri,

▪ Piyasadan hazır halde alınıp satılan mal teslimine ilişkin ihaleli işler,

▪ Kurumda tescil edilmemiş veya tescil edilmiş olmakla birlikte işçilik bildiriminde bulunulmamış ihale konusu işler ile özel bina inşaatı işyerleri,

▪ İnşaat ruhsatı olmayan, ruhsatı olmakla birlikte imar mevzuatına göre ruhsatı hükümsüz olan özel bina inşaatı işyerleri ile tamamlanmamış özel bina inşaatı işyerleri,

▪ 01.05.2004 tarihinden önce biten ihale konusu işler ile özel bina inşaatı işyerleri,

hakkında meslek mensupları bu uygulama kapsamında rapor düzenleyemez.

▪ Ayrıca işverenin veya alt işverenin (aracı/taşeron) defter ve belgelerini düzenleyen meslek mensupları, aynı işveren ve alt işveren için veya kendilerinin, boşanmış dahi olsa eşinin usul ve füruundan birinin ya da üçüncü dereceye kadar (bu derece dâhil) kan ve ikinci dereceye kadar (bu derece dâhil) kayın hısımlarının ya da bunların yönetici oldukları veya yönetimde görev alarak ortak oldukları işyerleri hakkında meslek mensupları rapor düzenleyemez.

8- Raporu Düzenleyen Meslek Mensubunun Sorumluluğu:

5510 sayılı Kanunun 59 uncu maddesi altıncı fıkrası ve Serbest Muhasebeci Malî Müşavirler İle Yeminli Malî Müşavirlerce İşyeri Kayıtlarının İncelenmesi Hakkında Yönetmeliğin 13 üncü maddesi uyarınca;

▪ Meslek mensupları, gerçeğe aykırı rapor düzenleyerek Kurum zararına sebebiyet verdikleri takdirde, oluşan Kurum zararından işveren ile müştereken ve müteselsilen sorumludurlar. Bu durumda ilgililer hakkında ayrıca genel hükümlere göre işlem yapılır ve bu kişiler tarafından düzenlenen raporlar dikkate alınmaz.

▪ Düzenledikleri rapor ile Kurum zararına sebebiyet verdiği Kurumca tespit edilen meslek mensuplarınca daha sonra düzenlenen raporlar da işleme konulmaz.

▪ Meslek mensuplarının şirket hâlinde çalışması durumunda, düzenlenecek raporlardan doğacak cezai ve malî sorumluluk raporu düzenleyen meslek mensubuna aittir.

9-Konuya İlişkin Ayrıntılı Bilgi:

Konuya ilişkin ayrıntılı düzeleme ve açıklama 27.09.2008 tarih – 27010 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Serbest Muhasebeci Malî Müşavirler İle Yeminli Malî Müşavirlerce İşyeri Kayıtlarının İncelenmesi Hakkında Yönetmelik’te yer almaktadır.

10- Örnek Dilekçeler:

İtiraz, uzlaşma, ilişiksizlik belgesi isteme, fark işçilikten doğan prim borcunu ödeme ile ilgili örnek dilekçeler Form ve Dilekçe bölümünde yer almaktadır.

ASGARİ İŞÇİLİK HESAPLAMA ÖRNEKLERİ

Aşağıdaki örneklerin bazılarında genelge ve tebliğ eki listelerde yer alan asgari işçilik oranının % 25 eksiği, bazılarında ise tamamı esas alınmıştır. Sosyal Güvenlik İl/Sosyal Güvenlik Merkez Müdürlüklerince yapılan ön değerlendirmede asgari işçilik oranının % 25 eksiği esas alınmaktadır. Kurum Müfettişleri ve SMMM-YMM’lerce yapılacak incelemede ise asgari işçilik oranının tamamı esas alınmaktadır.

Sosyal Güvenlik İl/Sosyal Güvenlik Merkez Müdürlüklerince yapılan ön değerlendirmede sadece o işle ilgili olarak SGK’ya bildirilmiş olan işçilik miktarı dikkate alınmakta olup; malzemeli işçilik ve salt işçilik gider faturaları ile sigorta primine esas kazanç üst sınırını aştığı için SGK’ya bildirilemeyen işçilik ücreti tutarları sadece Kurum Müfettişleri ve SMMM-YMM’lerce yapılacak incelemede dikkate alınabilmektedir. Sosyal Güvenlik İl/Sosyal Güvenlik Merkez Müdürlüklerince yapılan ön değerlendirmede asgari işçilik oranının % 25 eksiğinin esas alınmasının nedeni de budur.

İhale konusu işler ve özel bina inşaatı işlerine ait hesaplama örneklerine Asgari İşçilik Uygulaması – Örnek Hesaplamalar – Uzlaşma başlıklı bölümden ulaşabilirsiniz. (isvesosyalguvenlik.com)