Çalışanların da Haklarını Arayabilecekleri Yeni Bir Kurum Kuruldu

6 Nisan 2016 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde kabul edilen 6701 sayılı Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu bugünkü (20 Nisan 2016 tarihli) Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi.

Söz konusu Kanunla; insan onurunu temel alarak insan haklarının korunması ve geliştirilmesi, kişilerin eşit muamele görme hakkının güvence altına alınması, hukuken tanınmış hak ve hürriyetlerden yararlanmada ayrımcılığın önlenmesi konularında faaliyet göstermek, işkence ve kötü muameleyle etkin mücadele etmek ve bu konuda ulusal önleme mekanizması görevini yerine getirmek üzere Başbakanlıkla ilişkili Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu kuruldu. Ayrıca bu Kurum bünyesinde bir de Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurulu kurulacak. Görev alanına giren konularla ilgili olarak hiçbir organ, makam, merci veya kişi, Kurula emir ve talimat veremeyecek, tavsiye ve telkinde bulunamayacak.

Aslında daha önce 2012 yılında yayımlanan 6332 sayılı Kanunla Türkiye İnsan Hakları Kurumu kurulmuştu. Bu yeni Kanunla söz konusu Kurumun yerini Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu aldı. Bu yeni Kurumun görev alanı daha geniş bir şekilde belirlendi.

Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’na bütün Türk Vatandaşları başvurabilecek. Ancak bazı hak ihlallerinde çalışanlar da bu Kuruma başvurabilecek.

2012 yılında kamu kurum ve kuruluşlarının işlem ve uygulamalarına karşı başvuruda bulunmak üzere ayrıca Kamu Denetçiliği Kurumu (ombudsmanlık) kurulmuştu. (Bkz. SGK Kamu Denetçiliği Kurumuna Yapılan Şikayetlerle İlgili Genelge Yayımladı) Bu yeni Kanunla artık çalışanların hak ihlallerinde başvurabilecekleri yeni bir Kurum daha oldu.

Çalışanların Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’na Başvuruda Bulunabilecekleri Konular

Çalışanların haklarının ihlali durumunda şikayet için başvurabilecekleri başka Kurumlar tabii ki var. (Çalışanlar İhbar ve Şikayet Başvurularını Nereye Yapmalı) Ancak çalışanlar işveren tarafından ayrımcılığa veya psikolojik tacize (mobbinge) uğramaları halinde artık Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’na da başvurabilecek.

İşyerinde;

– Ayrımcılık temellerine dayanılarak kişiyi işinden soğutmak, dışlamak, bıktırmak amacıyla kasıtlı olarak yapılan eylemler,

– Psikolojik ve cinsel türleri de dâhil olmak üzere temellerden birisine dayanılarak, insan onurunun çiğnenmesi amacını taşıyan veya böyle bir sonucu doğuran yıldırıcı, onur kırıcı, aşağılayıcı veya utandırıcı her türlü davranışlar,

karşısında çalışanlar bu yeni Kuruma başvuruda bulunabilecek.

Kuruma Sadece Çalışanlar Başvurmayacak

Yukarıda da belirtildiği üzere Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumuna sadece çalışanlar değil; ayrımcılığa, insan hakları ihlaline, tacize, işkenceye uğrayan, özgürlüğü ihlal edilen, kamu hizmetlerinden yararlanmada ayrımcılığa uğrayan herkes başvurabilecek. Dolayısıyla çalışanlar da işyeri dışında maruz kaldıkları bu hak ihlalleriyle ilgili olarak da Kuruma başvurabilecek.

İşverenin Ayrımcılık Yapamayacağı Konular

Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu uyarınca işveren aşağıda belirtilen konularda ayrım yapamayacak.

– İşveren veya işveren tarafından yetkilendirilmiş kişi; işverenin çalışanı veya bu amaçla başvuran kişi, uygulamalı iş deneyimi edinmek üzere bir işyerinde bulunan veya bu amaçla başvuran kişi ve herhangi bir sıfatla çalışmak ya da uygulamalı iş deneyimi edinmek üzere işyeri veya iş ile ilgili olarak bilgi edinmek isteyen kişi aleyhine, bilgilenme, başvuru, seçim kriterleri, işe alım şartları ile çalışma ve çalışmanın sona ermesi süreçleri dâhil olmak üzere, işle ilgili süreçlerin hiçbirinde ayrımcılık yapamayacak.

– Yukarıdaki ayrımcılık yasağı; işyeri, çalışma şartları, mesleki rehberlik, mesleki eğitim ve yeniden eğitimin tüm düzeylerine ve türlerine erişim, meslekte yükselme ve mesleki hiyerarşinin tüm düzeylerine erişim, hizmet içi eğitim, sosyal menfaatler ve benzeri hususları da kapsayacak.

– İşveren veya işveren tarafından yetkilendirilmiş kişi, istihdam başvurusunu gebelik, annelik ve çocuk bakımı gerekçeleriyle reddedemeyecek.

– Serbest mesleğe kabul, ruhsat, kayıt, disiplin ve benzeri hususlar bakımından ayrımcılık yapılamayacak.

– 4857 sayılı İş Kanunu kapsamına girmeyen her türlü iş ve iş görme sözleşmeleri ile kamu kurum ve kuruluşlarında istihdam da yukarıdaki hükümlere tabi olacak.

Aşağıdaki durumlar ayrımcılık sayılmayacak.

– İstihdam ve serbest meslek alanlarında, zorunlu mesleki gerekliliklerin varlığı hâlinde amaca uygun ve orantılı olan farklı muamele.

– Sadece belli bir cinsiyetin istihdamını zorunlu kılan durumlar.

– İşe kabul ve istihdam sürecinde, hizmetin zorunlulukları nedeniyle yaş sınırlarının belirlenmesi ve uygulanması, gereklilik ve amaçla orantılı olması şartıyla yaşa dayalı farklı muamele.

– Çocuk veya özel bir yerde tutulması gereken kişilere yönelik özel tedbirler ve koruma önlemleri.

– Bir dine ait kurumda, din hizmeti veya o dine ilişkin eğitim ve öğretim vermek üzere sadece o dine mensup kişilerin istihdamı.

– Demek, vakıf, sendika, siyasi parti ve meslek örgütlerinin, ilgili mevzuatlarında veya tüzüklerinde yer alan amaç, ilke ve değerler temelinde üye olacak kişilerde belli şart ve nitelik aramaları.

– Eşitsizlikleri ortadan kaldırmaya yönelik, gerekli, amaca uygun ve orantılı farklı muamele.

– Vatandaş olmayanların ülkeye giriş ve ikametlerine ilişkin şartlarından ve hukuki statülerinden kaynaklanan farklı muamele.

Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumuna Başvuru ve İnceleme Süreci

Yukarıda belirtilen konularda ayrımcılığa uğradığını, işyerinde baskı ve yılmaya maruz kaldığını düşünenler bu Kuruma başvurabilecek. İşverenin eşitlik ilkesine aykırı davranışlarıyla ilgili olarak, 4857 sayılı İş Kanunu ve ilgili mevzuatında belirlenen şikâyet usulleri izlendikten sonra herhangi bir yaptırım kararı alınmadığı hâllerde Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’na başvuru yapılabilecek.

Kurum başvuru üzerine iddiaları inceleyecek, araştırıp karara bağlayacak, sonuçlarını takip edecek, ayrımcılık yasağı ihlalleri nedeniyle mağdur olduğu iddiasıyla Kuruma başvuranlara mağduriyetlerinin giderilmesi için kullanabilecekleri idari ve hukuki süreçler konusunda yol gösterecek, başvurularını takip etmelerini sağlamak amacıyla yardımcı olacak.

Kurum ayrımcılık yasağı ve insan hakları ihlallerini herhangi bir başvuruya gerek kalmadan resen de incelemeye alabilecek.

Kuruma başvuru, illerde valilikler, ilçelerde kaymakamlıklar aracılığıyla da yapılabilecek.

İlgililer, Kuruma başvurmadan önce Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanununa aykırı olduğunu iddia ettikleri uygulamanın düzeltilmesini ilgili taraftan talep edecekler. Bu taleplerin reddedilmesi veya otuz gün içerisinde cevap verilmemesi hâlinde Kurama başvuru yapılabilecek. Ancak Kurum, telafisi güç veya imkânsız zararların doğması ihtimali bulunan hâllerde, bu şartı aramadan başvuruları kabul edebilecek

Dava açma süresi içinde Kurama yapılan başvurular işlemeye başlamış olan dava açma süresini durduracak.

Kurum, başvuruları ve resen yaptığı incelemeleri başvuru ve resen inceleme kararı tarihinden itibaren en geç üç ay içinde sonuçlandıracak. Bu süre, Başkan tarafından bir defaya mahsus olmak üzere en fazla üç ay uzatılabilecek.

Kurum gerektiğinde bilirkişi görevlendirebilecek, tanık dinleyebilecek.

Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumunun Uygulayacağı Yaptırım ve Cezalar

Ayrımcılık yasağının ihlali hâlinde, bu ihlalin etki ve sonuçlarının ağırlığı, failin ekonomik durumu ve çoklu ayrımcılığın ağırlaştırıcı etkisi dikkate alınarak ihlalden sorumlu olan kamu kurum ve kuruluşları, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, gerçek kişiler ve özel hukuk tüzel kişileri hakkında 1.000 (bin) Türk lirasından 15.000 (on beş bin) Türk lirasına kadar idari para cezası uygulanacak. Dolayısıyla bu cezalar işverenler hakkında da uygulanabilecek.

– İdari para cezasının kamu kurum ve kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları hakkında uygulanması hâlinde, ödenen idari para cezası, cezaya esas ayrımcı uygulamaya kusuruyla sebebiyet veren kamu kurum ve kuruluşlarında görev yapan memurlar ve diğer kamu görevlileri ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarında görev yapanlardan tahsil edilecek.

– Kurumun inceleme sonucunda yaptığı uyarıya haklı bir neden olmaksızın belirtilen sürede uymayan kişi ve kuruluşlar hakkında ayrıca 500 (beş yüz) Türk lirasından 2.000 (iki bin) Türk lirasına kadar idari para cezası uygulanacak.

– Kurul, verdiği idari para cezasını bir defaya mahsus olmak üzere uyarı cezasına dönüştürebilecek. Ancak hakkında uyarı cezası verilen kişi veya kurumun ayrımcı fiilinin tekrarı hâlinde alacağı ceza yüzde 50 oranında artırılacak. Bu artış ceza üst sınırını aşamaz.

– Bu Kanuna göre verilen idari para cezaları tebliğinden itibaren bir ay içinde ödenecek. (isvesosyalguvenlik.com)