Hizmet borçlanması, kişinin geriye dönük olarak, belli tarihler arasında kalan günleri için primini ödeyerek hizmet, yani gün kazanmasıdır. Kanunda belirtilen haller dışında, kişinin geriye dönük olarak istediği gibi hizmet borçlanması yapma imkanı bulunmamaktadır.

Hizmet borçlanması ile ilgili düzenlemeler; 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 41 inci ve Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 66 ncı maddelerinde yer almaktadır.

Not: Bu konuda daha güncel ve ayrıntılı bilgiler Hizmet Borçlanması Rehberi – Borçlanma Yapılabilecek Süreler ve Borçlanma Şartları başlıklı yazıda yer almaktadır.

Zaman zaman çıkarılan özel borçlanma yasalarıyla getirilen borçlanma imkanları dışında, 5510 sayılı Kanunun 41 inci maddesi ve ilgili diğer mevzuata göre aşağıdaki hal ve durumlarda, sigortalıların kendilerinin veya ölümü halinde hak sahiplerinin yazılı talepte bulunmaları halinde hizmet borçlanması yapılabilecektir. Bu hal ve durumlar;

1- Kanunları gereği verilen ücretsiz doğum ya da analık izni süreleri ile 4/1-a (SSK), 4/1-b (BAĞ-KUR), 4/1-c (Emekli Sandığı) kapsamındaki sigortalı kadının, üç defaya mahsus olmak üzere doğum tarihinden sonra iki yıllık süreyi geçmemek kaydıyla ve çocuğunun yaşaması şartlarıyla talepte bulunulan süreler (Bkz. Son Düzenlemelere Göre Bütün Ayrıntılarıyla Doğum Borçlanması),

2- 4/1-b (BAĞ-KUR) kapsamında çalışanlardan (kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan), askerlik sırasında zorunlu sigortalılıkları devam edenler hariç olmak üzere, er veya erbaş olarak silâh altında veya yedek subay okulunda geçen süreler,

3-4/c kapsamında olanların (memurların), personel mevzuatına göre aylıksız izin süreleri,

4-Sigortalı olmaksızın doktora öğreniminde veya tıpta uzmanlık için yurt içinde veya yurt dışında geçirilen normal doktora veya uzmanlık öğreniminde geçen süreler,

5-Sigortalı olmaksızın avukatlık stajını yapanların normal stajda geçen süreleri,

6-4/1-c (memurluk) kapsamında geçen sigortalılık süreleri hariç, sigortalı iken herhangi bir suçtan tutuklanan veya gözaltına alınanlardan bu suçtan dolayı beraat edenlerin tutuklulukta veya gözaltında geçen süreler,

7-Grev ve lokavtta geçen süreler,

8-Hekimlerin fahrî asistanlıkta geçen süreleri,

9-Seçim kanunları gereğince görevlerinden istifa edenlerin, istifa ettikleri tarih ile seçimin yapıldığı tarihi takip eden ay başına kadar açıkta geçirdikleri süreler,

10-25/2/2011 tarihinden sonraki sürelere ilişkin olmak üzere, 4857 sayılı Kanuna göre kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan sigortalıların, kısmi süreli çalıştıkları aylara ait eksik süreler,

11-Sigortalı olmaksızın, 1416 sayılı Ecnebi Memleketlere Gönderilecek Talebe Hakkında Kanuna göre yurt dışına gönderilen ve öğrenimini başarıyla tamamlayarak yurda dönenlerden yükümlü bulunduğu mecburi hizmet süresini tamamlamış olanların, yurt dışında resmî öğrenci olarak geçirmiş oldukları öğrenim sürelerinin 18 yaşının tamamlanmasından sonraki döneme ait olan kısmı,

hizmet borçlanması kapsamına girmektedir.

Yukarıdaki 2, 4, 5, 8, 11. maddelerde belirtilen sürelerin borçlanılması halinde, 5510 sayılı Kanuna göre tespit edilen sigortalılığın başlangıç tarihinden önceki süreler için hizmet borçlanması yapılmışsa, sigortalılığın başlangıç tarihi, borçlandırılan gün sayısı kadar geriye götürülür. Prime esas kazançlar ise borçlandırılan sürelerin geçtiği tarihteki ilgili aylara mal edilir. Örneğin, kişinin ilk sigortalı işe girişi 1.1.1987 ise ve bu kişi askerliğini bu tarihten önce yapmışsa, bir yıllık askerlik süresini borçlanması halinde sigorta başlangıcı 1.1.1986 olarak esas alınır.

Ayrıca, Milli Eğitim Bakanlığına bağlı her derece ve türdeki örgün ve yaygın eğitim kurumlarında ek ders ücreti karşılığında ilgili mevzuatı çerçevesinde uzman ve usta öğretici olarak çalıştırılanlar, bu durumlarını milli eğitim il veya ilçe müdürlüklerinden alınacak belgelerle bu çalışmalarını belgelemeleri kaydıyla, 25/2/2011 tarihinden önceki bu kapsamdaki çalışmalarından dolayı ay içerisinde otuz günden eksik kalan sürelerini 5510 sayılı Kanunun 41 inci maddesi esaslarına göre kendileri veya hak sahipleri tarafından borçlanabilirler. Borçlanılan bu süreler 4/1-a (SSK) kapsamında sigortalılık süresi sayılır.

Borçlanmanın yapılabilmesi için, sigortalıların kendilerinin veya ölümü halinde hak sahiplerinin yazılı talepte bulunmaları ve talep tarihinde Kanunun 82 nci maddesine göre belirlenen prime esas günlük kazanç alt (16 yaşından büyükler için geçerli brüt asgari ücret) ve üst sınırları (alt sınırın altı buçuk katı) arasında olmak üzere, kendilerince belirlenecek günlük kazancın % 32’si üzerinden hesaplanacak primlerini borcun tebliği tarihinden itibaren bir ay içinde ödemeleri şarttır. Tahakkuk ettirilen borç tutarı, ilgiliye iadeli taahhütlü olarak tebliğ edilir. PTT alındısının ilgiliye teslim edildiği tarih borcun tebliğ tarihidir. Bir ay içinde ödenen tutara isabet eden süre geçerli sayılır ve sigortalı hizmet süresine eklenir. Yukarıdaki 10. madde kapsamında borçlanılacak sürelere ilişkin genel sağlık sigortası primlerinin ödenmiş olması halinde, genel sağlık sigortası primi ödenmiş bu sürelere ilişkin borçlanma tutarı % 20 oranı üzerinden hesaplanır.

Bir ay içinde ödenmeyen borçlanmalar için ise eski başvuru geçersiz olur ve kişi halen borçlanma yapmak istiyorsa yeni başvuru şartı aranır. Aynı şekilde kısmi ödeme yapanların kalan sürelerinin borçlandırılması için de yeni başvuru şartı aranır.

Tebliğ edilen borçlanma tutarının tamamının ya da bir kısmının bir ay içinde ödenmesi halinde, ödenen miktara karşılık gelen süre sigortalılık süresi olarak değerlendirilir ve hizmete eklenir. Primi ödenmeyen borçlanma süreleri ise hizmetten sayılmaz.

Sigortalılık borçlanması ile aylık bağlanmasına hak kazanılması durumunda, ilgililere borcun ödendiği tarihi takip eden ay başından itibaren aylık bağlanır. Yapılan borçlanmalarda aylık bağlanmamış olması şartıyla Kuruma yazıyla müracaat edilmesi halinde borçlanmadan vazgeçilebilir. Ödenen borçlanma tutarının tamamı faiz uygulanmaksızın iade edilir. Kısmi iade yapılmaz.

4/1-a (SSK) kapsamında sigortalı olanların borçlandırılan süreleri, aynı Kanunun 32 nci maddesinin ikinci fıkrasının (a) bendi gereğince hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanmasında en az 5 yıllık sigortalılık süresi ve toplam 900 gün prim ödeme şartının yerine getirilmesinde dikkate alınmaz.

Yurtdışında Geçen Sürelerin Borçlanılması

Not: Yurt dışı borçlanmasıyla ilgili olarak 1 Ağustos 2019 tarihinden geçerli olmak üzere çok önemli değişiklikler yapılmış olup, bu konudaki açıklamalar Yurtdışı Borçlanmasında Yeni Dönem 1 Ağustos’ta Başladı başlıklı yazıda yer almaktadır.

Bu konuyla ilgili düzenleme 3201 sayılı Kanunda yer almaktadır. Söz konusu Kanunda 17.04.2008 tarih – 5754 sayılı Kanunla önemli değişiklikler yapılmıştır. Normalde Türkiye ile aralarında Sosyal Güvenlik Sözleşmesi imzalanmış ülkelerde bulunanların o ülkedeki çalışmaları nedeniyle o ülkenin sosyal güvenlik kuruluşuna kaydolma imkanları bulunmaktadır. Ancak Türkiye ile aralarında Sosyal Güvenlik Sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde bulunanların böyle bir imkanı olmamaktadır. 3201 sayılı Kanuna göre Türk vatandaşlarının yurt dışında 18 yaşını doldurduktan sonra, Türk vatandaşı iken geçen ve belgelendirilen sigortalılık süreleri ve bu süreleri arasında veya sonunda her birinde bir yıla kadar olan işsizlik süreleri ile yurt dışında ev kadını olarak geçen süreleri, bu Kanunda belirtilen sosyal güvenlik kuruluşlarına prim ödenmemiş olması ve istekleri halinde, bu Kanun hükümlerine göre sosyal güvenlikleri bakımından değerlendirilebilecek, yani söz konusu şartları taşıyan Türk vatandaşları isterlerse belirtilen sürelerin tamamını veya bir kısmını borçlanabileceklerdir.

Borçlanma başvurusu için herhangi bir başvuru süresi bulunmamaktadır. Anayasa Mahkemesinin gerekçeli iptal kararının yayımlandığı 25.04.2003 tarihinde 18 yaşını doldurmuş Türk vatandaşları, yurtdışında geçen ve belgelendirilen çalışma sürelerini, bu çalışma süreleri arasında veya sonunda her birinde bir yıla kadar olan işsizlik sürelerini ve ev kadınları ev kadını olarak geçen sürelerini yurtdışında iken ya da yurda döndükten sonra durumlarına uygun sosyal güvenlik kuruluşuna başvurarak borçlanabilirler. Ancak borçlanma yapmak için yurda kesin dönüş yapmış olma şartı bulunmamakla beraber, borçlandıktan sonra emekli olabilmek için yurda kesin dönüş yapılmış olması gerekmektedir.

Borçlanma için ödenecek döviz miktarını ve dövizin cinsini belirlemek Bakanlar Kurulunun yetkisinde olup, bu miktar 10.05.2005 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere borçlanılacak her gün için 3,5 ABD Doları (USD) olarak belirlenmiş olup, öte yandan borçlandırılan tutarı ödemek için herhangi bir süre koşulu bulunmamaktaydı. Ancak, 5754 sayılı Kanun ile 3201 sayılı Kanunun 4. maddesi değiştirilerek, borçlanma tutarları artırılmış, döviz üzerinden ödeme uygulaması sona ermiş, ayrıca ödeme süresi getirilmiştir. Buna göre; 08.05.2008 tarihinden itibaren borçlanma yapacak olanlar, başvuru gününde geçerli prime esas asgari günlük kazanç (asgari ücret) ve azamî günlük kazanç (asgari ücretin 6,5 katı) arasında seçilecek günlük kazancın % 32’si üzerinden borçlanma yapacaklar, rakamı borçlanacak kişi kendisi seçecek, ancak prime esas asgari günlük kazancın altında olmamak üzere borçlanma tutarına esas alt sınırı Bakanlar Kurulu farklı bir miktarda belirleyebilecektir.

Öte yandan, daha önce borçlanılan tutarı ödemek için belirli bir süre koşulu olmayıp, sadece tahakkuk ettirilen borç ödenmedikçe borçlandırılan süreler değerlendirilmediği gibi ödenecek günlük döviz miktarının değiştirilmesi halinde, ödenmeyen süreler için değiştirilen günlük döviz miktarı geçerli olmaktaydı. Ancak Kanunda yapılan değişiklikle artık borçlanılan tutarı ödemek için de bir süre getirilmiştir. Buna göre; tahakkuk ettirilen borç tutarının (borçlanılan paranın), tebliğ edildiği tarihten itibaren üç ay içerisinde ödenmesi gerekmekte, sadece ödeme yapılan gün sayısı prim ödeme gün sayısına ve prime esas kazanca dahil edilmekte, tahakkuk ettirilen prim borcunu tebligat tarihinden itibaren üç ay içerisinde ödemeyenler için yeniden başvuru şartı aranmaktadır.

Borçlanmadan sonradan vazgeçenler ile yapılan borçlanma sonrasında aylık bağlanması için gerekli şartları yerine getiremeyenlere ve bunların hak sahiplerine talepleri üzerine yaptıkları ödemeler, faizsiz olarak iade edilir.

Konuyla ilgili ayrıntılı bilgi 06.11.2008 tarih ve 27046 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Yurtdışında Geçen Sürelerin Borçlandırılması ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönetmelikte yer almaktadır.(isvesosyalguvenlik.com)