Sigortalılık Niteliğine Göre İş Kazası ve Meslek Hastalığı Sigortası Kapsamına Girenler: 5510 sayılı Kanunun 13 ve 14 üncü maddelerinde düzenlenen iş kazası ve meslek hastalığı sigortasının kapsamına girenler aşağıda belirtilmiştir.

Not: Aşağıdaki yazı sadece 5510 sayılı Kanun hükümleri çerçevesinde düzenlenmiş, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu hükümlerine bu yazıda değinilmemiştir.

• Hizmet akdiyle çalışanlar

• Sosyal güvenlik destek primine tabi olarak hizmet akdiyle çalışanlar

• Hizmet akdiyle çalışanlar

• 4/b kapsamında sigortalı iken hizmet akdiyle çalışanlar (1.3.2011 itibariyle, 4/a-4/b çakışmasında üstünlük 4/a’ya verilmiştir.)

• Hizmet akdiyle çalışanlar

• Hükümlü ve tutuklular

• 3308 sayılı Kanuna tabi aday çırak, çırak ve işletmelerde meslek eğitimi gören öğrenciler• Zorunlu staja tabi tutulan öğrenciler (Meslek lisesi/yüksek öğrenim, 6111 saylı Kanun «zorunlu» ibaresini kaldırdı)• YÖK Kanunun 46. maddesine tabi olarak kısmi zamanlı çalıştırılan öğrenciler

• Harp malulleri ve vazife malullüğü aylığı bağlanmış maluller

• İş-Kur kursiyerleri

• Sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelere götürülen Türk işçileri

• Köy ve mahalle muhtarları ile kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlar (mükellefiyet/ ticaret sicil kaydı, şirket ortaklığı)

• Tarım veya orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz olarak çalışanlar (kamu sektörü hariç; 6111 sayılı Kanun 13.02.2011 itibariyle; sağlanan haklar açısından 10 gün önceden tescil şart)

• Tarımda hizmet akdiyle süreksiz çalışanlar (3 ay önce tescil şartı)

• İşçi sendikaları ve konfederasyonları ile sendika şubelerinin başkanlıkları ve yönetim kurullarına seçilenler

• Bir işveren tarafından çalıştırılan; film, tiyatro, sahne, ses ve saz sanatçıları ile müzik, resim, heykel vb. bütün güzel sanat kolu çalışanları, düşünür ve yazarlar

• 4081 sayılı Çiftçi Mallarının Korunması Hakkında Kanuna göre çalıştırılanlar

• 1593 sayılı Kanunda belirtilen umumi kadınlar

• Yabancı uyruklu kişiler (mütekabiliyet esasına göre sözleşme yapılmış ülke uyrukluları hariç), uyruksuzlar, sığınmacı ve göçmenler

İş Kazasının Kuruma Bildirim Süresi ve Uygulanacak Müeyyide

4/a ve 5. Madde Kapsamındaki Sigortalıların Kaza Bildirim Süresi

Genel Kural

• İş kazasının, işveren tarafından o yer kolluk kuvvetlerine derhal, Kuruma ise en geç kazadan sonraki üç işgünü içerisinde bildirilmesi zorunludur.

• Kolluk kuvvetlerine bildirim yapılırken, kaza mahallini yetki çevresine alan kolluk kuvvetine bildirim yapılmalıdır. Jandarma bölgesinde bulunan bir yerde meydana gelen kaza ile ilgili bildirim polis merkez amirliğine değil, jandarma karakol amirliğine yapılmalıdır.

• Kolluk kuvvetlerine bildirim yapılmış olması, Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirim yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz.

• 5510 sayılı Kanunun 5 inci maddesi (g) bendinde sayılanların iş kazası geçirmesi halinde de işvereni tarafından kazanın olduğu ve ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi bulunmayan ülkelerdeki yerel kolluk kuvvetlerine derhal, Kuruma ise kazadan sonraki üç işgünü içinde bildirimi zorunludur.

Örnek-1: Perşembe günü meydana gelen kaza en geç Salı günü sonuna kadar bildirilmelidir.

Örnek-2: Dubai’de yüklenilen müteahhitlik hizmetinde çalışmak üzere Türkiye’den götürülen Türk işçisinin 08/10/2012 tarihinde iş kazası geçirmesi halinde işveren bu durumu, aynı gün (derhal) Dubai kolluk kuvvetlerine, 11/10/2012 tarihine kadar da Kuruma (işletme merkezinin bulunduğu yerdeki Üniteye) bildirmek zorundadır.

İstisnai Durumlar

a) Kaza mahallinin işverenin kontrolü dışında olması

İş kazası işverenin kontrolü dışındaki yerde meydana gelmişse, iş kazası ile ilgili bilgi alınmasına engel olacak durumlarda, kazanın işverenin öğrendiği tarihten itibaren üç işgünü içerisinde bildirimi yapılmalıdır.

Örnek-1: Tersanede dengesini kaybederek 08/10/2012 tarihinde gemi ambarına düşen sigortalının geçirdiği kaza bir hafta sonra, 15/10/2012 tarihinde öğrenilmişse, bildirim 17/10/2012 tarihine kadar yapılmalıdır.

b) Yurtdışında bulunan ulaştırma araçlarında iş kazası olması

Kara, deniz, hava ulaştırma araçlarında çalışanların üç işgünü içerisindeki kaza bildirim süresi, aracın Türkiye’ye döndüğü günü takip eden ilk işgününden itibaren işlemeye başlayacaktır. Araç Türkiye’ye her hangi bir nedenle gelememişse sigortalının gümrük geçiş tarihi esas alınacaktır.

Deniz araçlarında ilk Türk limanına giriş tarihi, hava araçlarında ilk Türk hava sahasına iniş tarihi, kara ulaştırma araçlarında ise sınır kapısından ülkeye giriş tarihi esas alınacak ve 3 işgünü bu tarihleri takip eden günden başlayacaktır.

Örnek-1: Havayolu şirketinde çalışan kabin görevlisi uçuş sırasında 01/11/2012 tarihinde iş kazası geçiren işverenin, hava ulaşım aracının seferini tamamlayarak 07/11/2012 tarihinde Ankara Esenboğa Havalimanına indiğini varsaydığımızda, iş kazası bildirimi 12/11/2012 tarihine kadar (Cumartesi, Pazar günleri hariç tutulacağından) Kuruma yapılacaktır.

Örnek-2: Bulgaristan’a yük taşıyan TIR şoförünün, bu ülkede 01/10/2012 tarihinde geçirdiği trafik kazası sonucu hurdaya dönen araçtan çıkarılarak kaldırıldığı yoğun bakım ünitesinde gördüğü tedavi sonrası, karayoluyla 05/11/2012 tarihinde Kapıkule Gümrüğünden giriş yaptığı varsayıldığında, kaza bildirimi giriş tarihini takip eden üç işgünü içinde (08/11/2012 tarihine kadar) yapılacaktır.

c) Mücbir sebep nedeniyle bildirim yapılamaması

İş kazası mücbir sebebe bağlı olarak süresinde Kuruma bildirilememiş ise işverenlerin mücbir sebebi belgelemeleri şartıyla, bildirim mücbir sebebin ortadan kalktığı tarihten sonraki üç işgünü içinde Kuruma yapılacaktır.

Örnek-1: Gerçek kişi işvereni ile birlikte aynı araçla iş görüşmesine giden sigortalının 01/09/2012 tarihinde geçirdiği iş kazasında, işverenin iki ay yoğun bakım ünitesinde tedavi ve gözetim altında tutulduktan sonra 30/10/2012 tarihinde taburcu edildiğini varsaydığımızda, işveren bu durumu hekim raporu ile belgelendirmiş ise, iş kazasını 02/11/2012 tarihine kadar Kuruma bildirecektir.

4/b Kapsamındaki Sigortalının Kaza Bildirim Süresi

• İş kazası kendileri tarafından, bir ayı geçmemek şartıyla, rahatsızlığının bildirim yapmaya engel olmadığı günden sonraki üç iş günü içinde bildirilecektir.

• Sigortalıların (4/b-BağKur) bildirim yapmalarına engel durumlarını hekim raporu ile, mücbir sebep olayını da herhangi bir belge ile belgelemeleri şarttır.

• İşleriyle ilgili olarak kara, deniz ve hava ulaştırma araçlarında bulunan sigortalılar (4/b) bu sırada meydana gelen iş kazası veya meslek hastalığı (5510-13/I-b) ile ilgili bildirimi, aracın Türkiye’ye döndüğü günü takip eden ilk işgününden itibaren üç işgünü içinde Kuruma yapmak zorundadırlar.

Örnek-1: İş kazası nedeniyle sağlık tesislerince 12/10/2012 tarihinde tedavi altına alınan sigortalı, 05/11/2012 tarihinde (bir aylık süre içinde) hastaneden taburcu edilerek istirahat verilmişse, bildirim yapmaya engel hali ortadan kalktığından 08/11/2012 tarihine kadar kaza bildiriminde bulunmak zorundadır.

Örnek-2: İş kazası nedeniyle 01/10/2012 tarihinde sağlık tesisince yoğun bakım ünitesinde tedaviye alınan sigortalı, bir aylık sürenin dışında 12/11/2012 tarihinde taburcu edilmiş ve kaza bildirimi 15/11/2012 tarihinde yapmış ise; durumunu belgeler hekim raporu istenilecek olup, bildirim tarihine kadar geçen süre için geçici iş göremezlik ödeneği ödenmeyecek, ödenek 15/11/2012 tarihinden itibaren başlatılacaktır.

Mücbir Sebepler

Sosyal güvenlik mevzuatında mücbir sebeplerle ilgili herhangi bir düzenleme yer almayıp, bu husus Vergi Usul Kanunu madde 13’te düzenlenmiştir. Buna göre mücbir sebep sayılabilecek durumlar aşağıda belirtilmiştir.

İş Kazasının Kuruma Bildirim Şekli

• Bildirim, İş Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirgesi ile e-bildirge yoluyla yapılır. Ancak e-bildirge şifresi olmayan 4/b sigortalılarının kaza bildirim formu kağıt ortamında doğrudan ya da posta yoluyla ilgili üniteye gönderilir. Adi posta, kargo, doğrudan gönderi halinde Kurum kayıtlarına giriş tarihi, taahhütlü/iadeli taahhütlü ve APS gönderilerinde postaya veriliş tarihi esas alınır.

• 2011/50 sayılı Kurum Genelgesinde; “Bildirimin, İş Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirgesi yerine bildirgede bulunan bilgileri içeren ve onaylarını taşıyan yazılarla yapılması halinde kabul edileceği, işyerinin bağlı bulunduğu ünite yerine başka bir üniteye yapılan bildirimlerin bağlı bulunduğu üniteye yapılmış gibi sayılacağı” belirtilmiştir.

• Ünite: Merkezde daire başkanlığını, taşrada sosyal güvenlik il müdürlükleri ile sosyal güvenlik merkezlerini (sağlık SGM dahil) ifade eder (SSİY/m.4-m)

• ÇSGB Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüklerine veya Kurum Genel Müdürlüklerine bildirim yapılması? (6331 sayılı Kanun ile bildirimler sadece Sosyal Güvenlik Kurumuna yapılacaktır)

Bağımlı çalışanların (5510-4/a) Geçirdiği İş Kazasının Süresinde Bildirilmemesi ve Uygulanacak Müeyyide

• İş kazası, 5510 sayılı Kanun 13/II,a’da belirtilen sürede (kazadan sonraki üç işgünü içinde) işveren tarafından Kuruma bildirilmezse, bildirim tarihine kadar geçen süre için sigortalıya ödenecek geçici iş göremezlik ödeneği, Kurum tarafından işverenden tahsil edilecektir (5510/21-II).

Kendi Nam ve Hesabına Bağımsız Çalışanların (4/b-BağKur) Geçirdiği İş Kazasının Süresinde Bildirilmemesi ve Uygulanacak Müeyyide

• İş kazası, 5510 sayılı Kanunun 13/II,b’de belirtilen sürede (azami bir ay içinde bildirime engel rahatsızlığın ortadan kalktığı günden sonraki üç işgünü içinde) sigortalı tarafından Kuruma bildirilmezse, sigortalıya yapılacak iş göremezlik ödenekleri bildirimin yapıldığı tarihten itibaren ödenecektir (5510/22-II). Böylece, bildirimin geciktirildiği her gün için sigortalı geçici iş göremezlik ödeneğinden yoksun kalacaktır.

• Uzunca süre yoğun bakımda kalan sigortalının (4/b) hak sahipleri bu süre içinde bildirim yapamaz mı? (5510/m.14/IV; 4/b kapsamındaki sigortalı bakımından ise kendisi tarafından…bildirilmesi zorunludur.)

Meslek Hastalığının Bildirimi ve Uygulanacak Müeyyide

Bağımlı Çalışanların Bildirimi

5510 sayılı Kanun m.4/a ve m.5 kapsamında bulunanlar bakımından, sigortalının meslek hastalığına tutulduğunu öğrenen veya bu durum kendisine bildirilen işveren tarafından durumun öğrenildiği günden başlanarak üç işgünü içinde (6331 sayılı Kanun m.14: Sağlık Hizmet Sunucuları veya işyeri hekimince işverene bildirilen meslek hastalığını, işveren öğrendiği tarihten itibaren 3 işgünü içinde) Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirmek zorundadır.

Bağımsız Çalışanların Bildirimi

5510 sayılı Kanun m.4/b kapsamındaki sigortalı bakımından ise kendisi tarafından durumun öğrenildiği günden başlanarak üç işgünü içinde İş Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirgesi ile Kuruma bildirilmesi zorunludur.

Yabancı ülkelerde meydana gelen meslek hastalığı için Yasada belirtilen bildirim süresi, Kurumca kabul edilebilir belgelenmiş bir mazeretin olması koşuluyla mazeretin ortadan kalktığı tarihten itibaren başlayacaktır.

Uygulanacak Müeyyide

Bildirim yükümlülüğünü yerine getirmeyen veya yazılı olarak bildirilen hususları kasten eksik ya da yanlış bildiren işveren veya 4/b kapsamındaki sigortalıya, Kurumca bu durum için yapılmış bulunan masraflar ile ödenmişse geçici iş göremezlik ödenekleri rücu edilecektir.

İş Kazası ve Meslek Hastalıklarında Tarafların Sorumluluk Halleri

İşverenin Kusursuz Sorumluluğu (23.m. uygulaması)

Sigortalı çalıştırılmaya başlandığının süresinde Kuruma bildirilmemesi

5510 sayılı Kanunun 23 üncü maddesine göre; sigortalı çalıştırılmaya başlandığının süresi içinde sigortalı işe giriş bildirgesi ile Kuruma bildirilmemesi halinde, bildirgenin sonradan verildiği veya sigortalı çalıştırıldığının Kurumca tespit edildiği tarihten önce iş kazası meydana gelmişse, Kurumun yaptığı veya ileride yapacağı her türlü masrafların tutarı ile gelir bağlanırsa bu gelirin bağlandığı tarihteki ilk peşin sermaye değeri tutarı işverene ayrıca ödettirilecektir.

23 üncü maddedeki işveren sorumluluğu açısından, 21 nci maddedeki sorumluluk halleri (kast ve iş güvenliği mevzuatına aykırılık) aranmayacaktır. İş kazasının oluşumunda işveren, kusuru bulunsun ya da bulunmasın, salt sigortalıyı süresinde Kuruma bildirme yükümlülüğünü yerine getirmediği için sorumlu tutulacaktır.

Maddenin uygulanması belirli bir zaman kesitiyle sınırlandırılmıştır. Bu zaman kesiti, 8 inci maddede öngörülen yasal belge verme süresinin bitimiyle başlamakta, sigortalı iş giriş bildirgesinin verilmesi ya da bildirge verilmeksizin sigortalı çalıştırıldığının Kurumca tespit edildiği tarihte son bulmaktadır.

Sigortalının veya Çalıştığı İşyerinin Durumuna Göre Sigortalı İşe Giriş Bildirgesinin Verilme Süresi

Sigortalı İşe Giriş Bildirgesinin Verilme Süresi (4/b-BağKur)

İşverenin Kusursuz Sorumluluğu – Örnekler

Örnek-1

İnşaat işyerinde çalışırken 25/02/2012 tarihinde inşaattan düşerek ölen sigortalının işe girişi yapılmamış ve kaza günü, işçinin ölümünden sonra (farklı zaman diliminde) sigortalı işe giriş bildirgesi verilmişse;

m.8: “İnşaat (balıkçılık, tarım) işyerlerinde işe başlatılacak sigortalıların, işe giriş bildirgesi en geç çalışmaya başlatıldığı gün Kuruma verilmişse sigortalılık başlangıcından önce bildirilmiş sayılır”.

8 inci maddede “gün” ibaresine yer verilmesi nedeniyle, günün saat 00.00’da başlayıp saat 23.59’da sona erecek olmasından ötürü, sigortalı işe giriş bildirgesi süresinde verilmiştir. m.23/II hükmünü uygulama imkanı bulunmamaktadır.

Örnek-2

İnşaat işyerinde 20/02/2012 tarihinde çalışmaya başlayan müteveffa sigortalının sigortalı işe giriş bildirgesi işverence kazanın olduğu 25/02/2012 tarihinde, kazadan sonraki zaman diliminde Kuruma verilmişse;

İnşaat işyerinde hizmet akdiyle çalışmaya başlayan sigortalıların işe giriş bildirgesi, en geç «çalışmaya başladığı tarihte» Kuruma verilmemişse işveren hakkında m.23/II hükmü uygulanacaktır.

Sigortasız çalıştırılmakta iken kaza geçirenlerle ilgili olarak, 5510 sayılı Kanunun 23 üncü maddesinin uygulanması, işverenin sorumlu olması halinde ayrıca 21 inci maddesinin uygulanmasına engel teşkil etmez.

İşverenin Kusura Dayalı Sorumluluğu

İşverenin iş kazasının meydana gelmesinde işçi sağlığı ve iş güvenliği mevzuatına aykırı davrandığı tespit edilmişse, işveren hakkında 5510 sayılı Kanunun 21 inci maddesi ilk fıkrasının uygulanmasının yanı sıra genel sağlık sigortası giderlerinin Kurumca rücuan tahsiline imkan veren 5510 sayılı Kanunun 76 ncı maddesinin dördüncü fıkrası da uygulanır.

Meslek hastalığı incelemelerinde, incelemeye konu hastalığın Kurum Sağlık Kurulu tarafından meslek hastalığı olarak kabul edilmesi halinde işverenin, sigortalıların sağlığını koruma ve iş güveliği mevzuatına aykırı davranışı söz konusu ise işveren hakkında 5510 sayılı Kanunun 21/I maddesi ile 76/IV maddesi hükmü uygulanır.

İncelemeye konu hastalığın Kurum Sağlık Kurulunca MH olarak kabul edilmemesi halinde ise vaka, 5510 sayılı Kanunun 15/I maddesi hükmüne göre «hastalık» olarak değerlendirilir, ayrıca işverenin, sigortalıların sağlığını koruma ve iş güveliği mevzuatına aykırı davranışı söz konusu ise işveren hakkında 5510 sayılı Kanunun 21/I maddesi ile 76/IV maddesi hükmü uygulanır.

İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatının Kapsamı

İşverenin sorumluluğunun tespitinde esas alınan iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı 4857 sayılı İş Kanunun “İş Sağlığı ve Güvenliği” başlıklı beşinci bölümünde yer alan maddeler ile bu maddelere istinaden çıkarılan yönetmelik ve tebliğler, ayrıca 4857 sayılı İş Kanunundan önce çıkarılmış olup halen yürürlükte olan tüzüklerdir. Ancak, 4857 sayılı Kanunun söz konusu maddeleri 30/12/2012 tarihinde yürürlükten kaldırılacak olup, yerini 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu hükümleri alacaktır.

6331 Sayılı Kanunun 38/c Maddesi İle Yürürlükten Kaldırılan 4857 Sayılı İş Kanunu Maddeleri

İş Kazası ve Meslek Hastalığında Sigortalının Sorumluluğu (5510/22.m.)
Sigortalı sorumluluğunu gerektiren fiiller

• Hekimin bildirdiği tedbir ve tavsiyelere uyulmaması (5510/22-a)

• Ağır kusuru yüzünden iş kazasına uğraması, meslek hastalığına yakalanması (5510/22-b)

• Kasti hareketi yüzünden iş kazasına maruz kalma, meslek hastalığına tutulma veya Kurumun yazılı bildirimine rağmen teklif edilen tedaviyi kabul etmeme (5510/22-c)

• Tedavi gördüğü hekimden tedavinin sona erdiğine ve çalışabilir olduğuna dair belge almaksızın çalışma (5510/22-d)

Kusur halleri, m.22/d hali hariç, sigortalı haklarından olan ödenek ve geliri kaldırıcı, yitirici değil, eksiltici ve azaltıcıdır.

Sigortalının Sorumluluğunun Kapsamı (5510/22.m.)

Sigortalının ödenek ve gelirinden eksiltme yapılabilmesi için, sigortalı kusurunun;

a) Olayın meydana gelmesine sebep olması,

b) Ağır bir kusur niteliğinde bulunması şartları aranacaktır.

Ağır kusura esas tutulacak haller (SSİY/44.m.) :

• Sigortalının iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili kurallara uymaması

• Tehlikeli olduğu veya hastalığa sebep olacağı bilinen bir hareketi yapması

• Yetkili kimseler tarafından verilen emirlere aykırı hareket etmesi

• Açıkça izne dayanmayan, hiçbir gereği veya yararı bulunmayan bir işi bilerek yapması

• Yapılması gerekli bir hareketi savsaması

İş Kazası ve Meslek Hastalıklarında Sigortalının Ölümü Halinde Hak Sahiplerinin Sorumluluğu

İş kazası veya meslek hastalığının meydana gelmesinde kusuru bulunan sigortalının hak sahiplerine veya iş kazası sonucu ölen kusurlu sigortalının hak sahiplerine, Kurumca rücu edilmez. (5510/21/son hükmü.)

Üçüncü Kişinin Sorumluluğu

İş kazası veya meslek hastalığı üçüncü bir kişinin kusuru nedeniyle meydana gelmişse, hakkında 5510 sayılı Kanunun 21 inci maddesi dördüncü fıkrası uygulanarak, sigortalıya ve hak sahiplerine yapılan veya ileride yapılması gereken ödemeler ile bağlanan gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değerinin yarısı, zarara sebep olan üçüncü kişilere ve şayet kusuru varsa bunları çalıştıranlara rücû edilir, yani Kurumca bunlardan tahsil edilir.

Ayrıca mahkeme kararına bağlı olarak üçüncü kişi hakkında 5510 sayılı Kanunun 76 ncı maddesi altıncı fıkrası uygulanır ve Kurumun yaptığı sağlık hizmeti giderleri üçüncü kişiye tazmin ettirilir yani ödettirilir.

İş Kazası ve Meslek Hastalığı ile ilgili bilgiler ayrıca İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları – Kapsamı – Sağlanan Yardımlar – Tarafların Sorumluluk Halleri başlıklı bölümde yer almaktadır. (www.isvesosyalguvenlik.com)

Beyazıt ABLAY*

—————————————————–
* Başmüfettiş, Sosyal Güvenlik Kurumu