Tarım İşçilerinin Sosyal Güvenliği

Tarım İşçilerinin Sosyal Güvenliği
1 Mayıs 2013 23:37

1- GİRİŞ: Ülkemizde, sosyal güvenliğin gelişimi ve kapsamının başlangıcı kurumsal olarak 1940’lı yıllara dayanmaktadır. Özetle, 1945’li yıllarda SSK, 1950’li yıllarda Emekli Sandığı ve 1970’li yılarda da Bağ-Kur’un temelleri atılmış/kurulmuş, işçilerin sosyal güvenliği SSK’ya, Devlet memurlarının sosyal güvenliği Emekli Sandığına ve esnafları sosyal güvenliği de Bağ-Kur’a verilmiştir.

1980’li yıllara gelindiğinde tarımda çalışanların sosyal güvenlik kapsamına alınması gündeme gelmiş ve 1983 yılında çiftçilerin sosyal güvenliğini sağlamak üzere 17/10/1983 tarihli ve 2926 sayılı Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunu ile tarımda süreksiz çalışanların sosyal güvenliklerini sağlamak üzere 17/10/1983 tarihli ve 2925 sayılı Tarım İşçileri Sosyal Sigortalar Kanunu çıkarılmıştır.

1980’li yılların başında bu iki kanunun çıkarılmasının başlıca nedeni, o yıllarda ve aslında şimdi de geçerli olmak üzere, Ülkemizdeki tarımsal faaliyetlerin yoğunluğudur. Yani bir ihtiyaçtan kaynaklanmıştır.

Bu iki kanunun çıkarılmasından sonra, aslında tarımda çalışanlar sosyal güvenlik kapsamında sayılmış olmalarına karşın, bunların kapsama, yani kayıt altına alınmaları o kadar kolay olmamıştır.

Bu durum, tarımsal faaliyetlerin kurumsal hale dönüştürülememesi, tarımın aile içinde yapılması, faaliyetlerin süreklilik arz etmemesi, faaliyetler sonucunda elde edilen gelirlerin düşük olması, çoğu zaman ek iş olarak yapılması gibi…..  nedenlerden kaynaklanmaktadır.

Tarımdaki faaliyetlerde çalışma;

– Tarımda kendi nam ve hesabına bağımsız çalışma (çiftçilik),

– Tarımda hizmet akdiyle sürekli çalışma (sürekli tarım işçiliği),

– Tarımda hizmet akdiyle süreksiz çalışma (mevsimlik veya süreksiz tarım işçiliği),

olarak üç şekilde karşımıza çıkmaktadır.

İş bu yazımızda, çiftçilik ve sürekli tarım işçiliği üzerinde durulmayacak, sadece daha karmaşık ve sorunlu olan mevsimlik veya süreksiz tarım işçiliğiyle ilgili sosyal güvenliğinin değerlendirilmesi yapılacaktır.

2- KONUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yazımızın giriş bölümünde de belirtildiği üzere, tarımda mevsimlik veya süreksiz çalışanlar ilk defa 1983 yılında 2925 sayılı Kanunla sosyal güvenlik kapsamına alınmıştır. 2008 yılında gerçekleştirilen sosyal güvenlik kapsamında 5754 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunla (5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununda değişiklik yapılarak) bu kapsamda çalışanlar sosyal güvenlik kapsamından çıkarılmış ve nihayetinde kamuoyunda “Torba Kanun” olarak bilinen 13/2/2011 tarihli ve 6111 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması İle Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunla bu kapsamdaki çalışanlar tekrar sosyal güvenlik kapsamına alınmıştır.

Dolayısıyla, bu kapsamda çalışanlarla ilgili sosyal güvenlik uygulamaları,

– 1/10/2008 tarihinden önce (sosyal güvenlik reformu öncesi),

– 1/10/2008-24/2/2011 tarihleri arası (sosyal güvenlik reformu sonrası),

– 24/2/2008 tarihinden sonra (6111 sayılı Kanun sonrası),

olarak üç dönem halinde incelenecek ve asıl ağırlık şimdiki uygulama olan 24/2/2011 tarihi sonrasına verilecektir.

I- Tarımda Hizmet Akdiyle Süreksiz Çalışanların 1/10/2008 Tarihinden Önceki Sosyal Güvenliği

Bu dönemde bu kapsamda (tarım SSK kapsamında) çalışanların sosyal güvenlikleri 2925 sayılı Kanun hükümlerine göre yürütülmekteydi.

a) Sigortalılık şartları

18 yaşını doldurmamış olanlar, sosyal güvenlik kuruluşlarına prim veya kesenek ödemekte olmayanlar, sosyal güvenlik kuruluşlarından aylık almayanlarla 2022 sayılı Kanuna göre aylık bağlanmayanlar bu kapsamda sigortalı olabilmekte ve yazılı istekte bulundukları tarihi izleyen yılbaşından itibaren sigortalı sayılmaktaydılar.

b) Uygulanan sigorta kolları

Bu kapsamda çalışanlar için kısa vadeli sigorta kollarından iş kazası ve meslek hastalığı ile hastalık sigortasından yardımlar yapılmakta ve iş kazası – meslek hastalığı durumlarında gerekli şartların varlığı halinde sürekli iş göremezlik geliri bağlanmaktaydı.

Yine, bu kapsamda çalışanlar için malullük – yaşlılık (emeklilik) aylığı ve ölümleri halinde de hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanmaktaydı.

c) Prim oranları

Bu kapsamda çalışanlardan hem kısa hem de uzun vadeli sigorta kollarından yapılan her türlü yardım ve ödemeleri karşılamak üzere belirlen prim matrahının en düşük miktarının % 20 oranında prim alınmakta ve prim ödeme gün sayısı da her ay için 15, bir tam yıl için 180 gün sayılmaktaydı.

d) Prim ödenme şartları

Sigortalılar, prim borçlarını en geç ertesi ayın sonuna kadar ödemek zorundaydı. Primin en geç ait olduğu yılı takip eden yılın Şubat ayı sonuna kadar ödenmemesi ve bu ödemenin yapıldığının Kuruma tevsik edilmemesi (belgelenmemesi) halinde bu süreyi geçen ilk ay için % 10 ve bundan sonra geçecek her ay için % 3 gecikme zammı uygulanmaktaydı.

e) Sigortalılığın sona ermesi

Bu kapsamda çalışanların sigortalıkları;

– Primlerini, ait olduğu yılı takip eden yılın Şubat ayı sonuna kadar ödemeyenler ile ödedikleri halde aynı süre içinde tevsik etmeyenlerin (belgelemeyenlerin), o yılın bir Ocak gününden,

– Sigortalılıklarına devam etmek istemediklerini yazılı olarak bildirenlerin, bu bildiriminin Kurum kayıtlara intikal ettiği tarihi izleyen yılbaşından,

– Sosyal güvenlik kuruluşlarına tabi olarak çalışmaya başlamaları nedeniyle prim veya kesenek kesilmeye başladığı tarihten,

itibaren sigortalılıkları sona ermekteydi.

f) Emeklilik şartları

Bu kapsamda çalışanların normal emekliliği için, 15 yıl sigortalılık süresi ve 3600 prim ödeme gün sayısı şartları aranmaktaydı.

Ancak, 4447 sayılı Kanunla 2925 sayılı Kanun kapsamında çalışanlara emeklilik aylığı bağlanması için yaş şartı öngörülmemişken, bu Kanunun yürürlük tarihinden önce işe girenleri de kapsayacak şekilde kadınlar için 58 ve erkekler için 60 yaş şartları getirilmiş, konunun Anayasa Mahkemesine intikal ettirilmesi üzerine 4447 sayılı Kanunun yürürlük tarihinden önce kapsama alınmış olanlarla ilgili kademeli emeklilik yaş şartları şeklinde düzenleme yoluna gidilmiştir.

Buna göre 8/9/1999 tarihinden önce çalışmaya başlayanlar için aşağıdaki tabloda belirtilen kademeli yaş şartları getirilmiştir:

Sigortalılık Başlangıç Tarihi Emeklilik Müracaat Tarihinde
Sigortalılık Süresi Yaş Gün Sayısı
Kadın Erkek
8/9/986 tarihinden önce 15 yıl 3600
9/9/1986-23/5/1989 arasında 15 yıl 40 44 3600
24/5/1989-23/2/1990 arasında 15 yıl 41 45 3600
24/2/1990-23/11/1990 arasında 15 yıl 42 46 3600
24/11/1990-23/8/1991 arasında 15 yıl 43 47 3600
24/8/1991-23/5/1992 arasında 15 yıl 44 48 3600
24/5/1992-23/2/1993 arasında 15 yıl 45 49 3600
24/2/1993-23/11/1993 arasında 15 yıl 46 50 3600
24/11/1993-23/8/1994 arasında 15 yıl 47 51 3600
24/8/1994-23/5/1995 arasında 15 yıl 48 52 3600
24/5/1995-23/2/1996 arasında 15 yıl 49 53 3600
24/2/1996-23/11/1996 arasında 15 yıl 50 54 3600
24/11/1996-23/8/1997 arasında 15 yıl 51 55 3600
24/8/1997-23/5/1998 arasında 15 yıl 52 56 3600
24/5/1998-23/2/1999 arasında 15 yıl 53 57 3600
24/2/1999-8/9/1999 arasında 15 yıl 54 58 3600

8/9/1999 tarihinden sonra işe girenler için de emeklilik şartları 15 yıl sigortalılık süresi, 3600 gün prim ödeme, kadınlar için 58 ve erkekler için de 60 yaş şartları belirlenmiştir.

II- Tarımda Hizmet Akdiyle Süreksiz Çalışanların 1/10/2008-24/2/2011 Dönemi Sosyal Güvenlikleri

5510 sayılı Kanunun yürürlük tarihi (1/10/2008) itibarıyla tarımda hizmet akdiyle süreksiz çalışanlar sigortalılık kapsamından çıkarılmış, sadece bu tarihten önce bu kapsamda sigortalı olanların sigortalılıklarının devam etmesi öngörülmüştür.

Buna göre, bu tarihten sonra bu kapsamdaki çalışmalar sigortalılık (sosyal güvenlik) kapsamına alınmamıştır.

Bu tarihten önce sigortalı olanların sigortalılıkları bir şekilde sona ermesine kadar sigortalılıklarının devamlarının sağlanması, ancak sigortalılık sona erdikten sonra tekrar bunların bu kapsamda sigortalılıklarının kabul edilmemesi öngörülmüştür.

Bu dönemde getirilen düzenlemelerden biri de, 1/10/2008 tarihinden önce sigortalıları başlayan ve bu tarihten sonra da sigortalılıkları devam edenlerin prim ödeme şartlarında değişiklik yapılmasıdır. % 20 olan prim oranının %12’si genel sağlık sigortası olmak üzere toplam olarak % 32 olarak belirlenmiş ve bu kapsamda 1/10/2008 tarihinden sonra çalışmaya devam edenler de genel sağlık sigortası kapsamına alınmıştır.

Sonuçta, bu dönemde tarımda hizmet akdiyle süreksiz çalışanlar (tarım SSK kapsamında çalışanlar) kapsamdan çıkarılmış olmakla birlikte, önceden sigortalıkları devam edenler için emeklilik şartlarında herhangi bir değişiklik yapılmamış ve 15 yıl sigortalılık süresi, 3600 prim ödeme gün sayısı ve kadınlar için 58, erkekler için de 60 yaş olarak aynen korunmuştur.

III- 24/2/2011 Tarihinden Sonraki Dönemde Tarımda Hizmet Akdiyle Süreksiz Çalışanların Sosyal Güvenliği

2011 yılında 6111 sayılı Kanunla 5510 sayılı Kanuna ek 5 inci madde eklenerek yapılan düzenleme ile bu kapsamda çalışanlar 24/2/2011 tarihinden itibaren yeni şartlarla tekrar sigortalılık kapsamına alınmıştır.

a) Alınan prim miktarı ve oranı

1/10/2008 tarihinden sonra 2925 sayılı Kanun (tarım SSK) kapsamında sigortalılıkları devam edenler ile 24/2/2011 tarihinden sonra bu kapsamda sigortalı sayılanların 2011 yılından başlamak üzere her ay 18 gün ve takip eden yıllarda da birer gün artırılarak daha düşük prim ödeyip her ay 30 gün hizmet kazanmaları şeklinde düzenleme yapılmıştır.

Bu yolla, bunlara kademeli olarak her ay daha düşük prim ödemek suretiyle sağlık ve emeklilik elde etme imkanı getirilmiştir.

Gerek 24/2/2011 tarihinden önce sigortalılıkları devam eden gerekse de bu tarihten sonra ilk defa sigortalı olanların prime esas kazancın alt ve üst sınırı arasında olmak kaydıyla sigortalı tarafından belirlenen günlük kazancın otuz katının % 34,5’i oranında prim ödemeleri öngörülmüş olup, bunun % 20’si malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları, % 12,5’i genel sağlık sigortası, % 2’si iş kazası ve meslek hastalıkları sigortası primi olarak belirlenmiştir.

Yapılan yeni düzenlemede de bunların primlerinin kendileri tarafından ödenmesi söz konusudur.

b) Uygulanan sigorta kolları

Bu düzenlemeye göre; tarım işçileri sigortalıları için, kısa vadeli sigorta kolları bakımından yalnızca iş kazası ve meslek hastalığı sigortası, uzun vadeli sigorta kolları yönünden malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası ile genel sağlık sigortası hükümleri uygulanmaktadır. Ayrıca bu kapsamda çalışanların, çalışma statüsü eskiden olduğu gibi 4/a (eski SSK’lı) olarak belirlenmiştir.

Bu kapsamdaki sigortalıların; iş kazası ve meslek hastalığı sigorta kollarından sağlanan yardımlardan yararlanabilmeleri için iş kazasının olduğu tarihten en az 10 gün önce tescil edilmiş olmaları ve sigortalılıklarının sona ermemiş olması, iş kazası veya meslek hastalığından dolayı geçici iş göremezlik ödeneği ödenmesi veya sürekli iş göremezlik geliri ya da malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarından aylık bağlanabilmesi için prim ve prime ilişkin her türlü borçlarının ödenmiş olması şartı aranmaktadır.

Ayrıca, iş kazası ve meslek hastalığı halinde durumun, kendilerince veya işverenlerince kolluk kuvvetlerine derhal, SGK’ya da en geç üç iş günü içinde bildirilmesi gerekmektedir.

c) Sigortalı olma şartları

Tarımda hizmet akdiyle süreksiz çalışanların sigortalı olmaları için, örneği SGK’ca hazırlanmış ve belirlenmiş olan ve ilgili muhtarlık, birlik, kuruluş, il veya ilçe tarım müdürlükleri tarafından usulüne uygun olarak düzenlenip onaylanmış belgeler istenmekte ve bu bilgi ve belgelerin SGK’ya ibraz edilmesi icap etmektedir.

Bu kapsamda çalışanların sigortalılığı, muhtarlık, birlik, kuruluş, il veya ilçe tarım müdürlükleri tarafından usulüne uygun olarak düzenlenip onaylanmış belgeleri ile SGK’ya talepte bulundukları tarihten itibaren başlamaktadır.

d) Sigortalılığın sona ermesi

Bu kapsamındaki sigortalılık; tarımda kendi nam ve hesabına bağımsız çalışma da dâhil olmak üzere, sigortalı olarak çalışmaya başlayanların çalışmaya başladıkları tarihten, sigortalılıklarını sona erdirme talebinde bulunanların talep tarihinden, prim borcu bulunanlardan talepte bulunanların primi ödenmiş son günden, gelir ya da aylık talebinde bulunanların aylığa hak kazanmış olmak şartıyla talep tarihinden ve ölen sigortalının ölüm tarihinden itibaren sona ermektedir.

e) Emeklilik şartları

Bu şekilde çalışanların statüleri 4/a (eski SSK’lı) olarak belirlendiğinden, 24/2/2011 tarihinden sonra ilk defa işe girenlerin emeklilik şartları kadınlar için 58, erkekler için 60 ve 7200 prim ödeme gün sayısı olacaktır. Yalnız yaş şartı 2036 yılından itibaren her yıl birer yaş kademeli olarak artacak ve nihayetinde 2048 yılında hem kadınlar hem de erkekler için 65 yaşında fikslenecektir.

3- SONUÇ

Ülkemizde, tarımsal faaliyet ve bu alanda hizmet akdiyle, yani tarım işçisi olarak süreksiz çalışanların sosyal güvenliklerinin sağlanmasında, bu kişilerin kayıt altına alınmasındaki zorluklar da dikkate alınarak önemli değişiklikler yapılmış, nihayetinde sosyal güvenlik reformuyla (özelde 5510 sayılı Kanunla) bunların sigortalılık kapsamından tamamen çıkarılması şeklinde düzenleme yapılmışken, 2011 yılında 6111 sayılı Torba Kanunla bu kapsamda çalışanlar yeni şartlarla tekrar sigortalı kapsamına alınmış ve buna göre dönemsel olarak emeklilik şartlarında da değişiklikler yapılmıştır.(www.isvesosyalguvenlik.com)

Recep LEVENT*

——————————————-

* Başmüfettiş, Sosyal Güvenlik Kurumu

receplevent23@hotmail.com

YORUMLAR

Henüz yorum yapılmamış. İlk yorumu yukarıdaki form aracılığıyla siz yapabilirsiniz.