Bilindiği gibi hangi şartlarda kıdem tazminatı ödeneceği mülga 1475 sayılı İş Kanunu’nun 14. maddesinde düzenlenmiştir. 4857 sayılı yeni İş Kanununun 120. maddesi gereğince 1475 sayılı İş Kanunu yürürlükten kaldırılmış, ancak geçici 6. maddesinde;

“Kıdem tazminatı için bir kıdem tazminatı fonu kurulur. Kıdem tazminatı fonuna ilişkin Kanunun yürürlüğe gireceği tarihe kadar işçilerin kıdemleri için 1475 sayılı İş Kanununun 14 üncü maddesi hükümlerine göre kıdem tazminatı hakları saklıdır.” Denilerek, kıdem tazminatını düzenleyen 14. madde yürürlükte bırakılmıştır.

İş Kanuna tabi işçilerin hizmet akitlerinin;

– İşveren tarafından haklı nedenle derhal fesih sebepleri dışında,

– İşçi tarafından haklı nedenle derhal fesih sebepleri uyarınca,

– Muvazzaf askerlik hizmeti dolayısıyla,

– Bağlı bulundukları kanunla kurulu kurum veya sandıklardan yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı yahut toptan ödeme almak amacıyla,

– Kadın çalışanın evlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde kendi arzusu ile sona erdirmesi ,

– İşçinin ölümü sebebiyle,

– Mülga 506 Sayılı Kanunun gereğince toplam olarak 7.000 gün veya 25 yıldan beri sigortalı bulunup en az 4.500 gün şartlarını veya aynı Kanunun Geçici 81 inci maddesine göre yaşlılık aylığı bağlanması için yaş dışında öngörülen sigortalılık süresini ve prim ödeme gün sayısını tamamlayarak kendi istekleri ile işten ayrılmaları nedeniyle,

Son bulması halinde kıdem tazminatı ödenmesi gerekmektedir.

Buna göre Sosyal Sigortalar Kanununa tabi çalışanlar (4-a sigortalıları) emekli olmak için sadece yaş şartını bekliyorlarsa, yani 15 yıllık sigortalılık süresini ve 3600 prim ödeme gün sayısını tamamlamışlar ise kendi istekleri ile işten ayrılıp kıdem tazminatını alabilmektedirler. Buradaki 15 yıl şartı toplam sigortalılık süresini yani ilk defa sigortalı olunan tarihin üstünden 15 takvim yılının geçmiş olmasıdır. Bu sürenin aynı şirkette ya da aynı işyerinde olması şartı yoktur.

506 Sayılı Kanunun geçici 20. maddesi kapsamındakilerin Durumu:

506 Sayılı Kanunun geçici 20. maddesi kapsamında olan bankalar, sigorta ve reasürans şirketleri, ticaret odaları, sanayi odaları, borsalar veya bunların teşkil ettikleri birliklerin kendi özel emeklilik sandıkları olmaları nedeniyle bu çalışanların hakları sandık kuruluş senedi ve uygulamaları çerçevesinde yapılmaktadır. 5510 sayılı Kanunun geçici 20. maddesinde, zikredilen kurumların (sandıkların) iştirakçileri ile aylık veya gelir bağlanmış olanlar ile bunların hak sahiplerinin SGK’ya devredileceği düzenlenmiştir. Geçici 20. maddeye göre sandık mensupları “… herhangi bir işleme gerek kalmaksızın bu maddenin yayımı tarihinden itibaren üç yıl içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna devredilerek bu Kanun kapsamına alınır. Üç yıllık süre Bakanlar Kurulu kararı ile en fazla dört yıl daha uzatılabilir. Devir tarihi itibarıyla sandık iştirakçileri bu Kanunun 4 üncü maddesinin (a) bendi kapsamında sigortalı sayılırlar”. Denilmektedir. Dolayısı ile banka ve sigorta ve reasürans şirketleri, ticaret odaları, sanayi odaları, borsalar veya bunların teşkil ettikleri birliklerin sandıklarının SGK’ya devir süresi 08/05/2013 tarihine kadar uzatıldığından bu kimseler, sürenin uzatılmaması halinde bu tarih itibari ile 4-a kapsamında SGK’lı olacaklardır. Dolayısı ile 09/05/2013 tarihine kadar SGK’dan 15 yıl ve 3600 günü doldurmaları nedeni ile “kıdem tazminatı alabilir” yazılarını almaları mümkün olamamaktadır.

8/9/1999 Tarihinden Sonra İşe Başlayanlar:

Emeklilik ile ilgili kademeli geçişi düzenleyen 4447 sayılı Kanun 8/9/1999 tarihinde resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiş ve aynı zamanda 45. maddesi ile de emeklilik için gereken sigortalılık süresi ile prim ödeme gün sayısını doldurup yaş şartını bekleyenlere kıdem tazminatı verilmesi yolunu açmıştır.

Ancak bu hak 8/9/1999 tarihinden önce sigortalı olanlara tanınmış olup, bu tarihten sonra ilk defa sigortalı olanlar ya da işe girenler 15 yıl sigortalılık süresi ve 3.600 gün sayısı yerine,

506 sayılı kanunun 60. maddesinin 1. fıkrasının (A) bendinin

– (a) Kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmuş olması ve en az 7000 gün,

– (b) Kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmuş olması, 25 yıldan beri sigortalı bulunması ve en az 4.500 gün,

alt bentlerinde öngörülen yaş koşulu dışında kalan sigortalılık süresi ile prim gün sayısı koşullarını en erken yerine getirdikleri tarihte kıdem tazminatına ilişkin “Kıdem Tazminatı Alabilir” yazısını alabilecekler.

Diğer İş Kanunlarına Tabi Olanlar:

4447 sayılı Kanun ile sadece 1475 sayılı İş Kanununun 14. maddesinde değişiklik yapılmış olup diğer iş kanunlarında paralel değişiklikler yapılmadığından bu uygulamadan basın iş ve deniz iş kanununa tabi çalışanlar faydalanamamaktadır.

Bu Şekilde Kıdem Tazminatı Alanların Yeniden Çalışmaları:

İş Kanunu’na tabi çalışanların yukarıda belirtilen şartları tamamlamaları ve en son çalıştıkları işyerinde en az bir tam yıl çalışmış olmaları halinde (yaş şartını çalışmadan tamamlamak üzere) işlerinden ayrılarak kıdem tazminatı alabileceğini yukarıda belirtmiş idik. Ancak zaman zaman çalışanlar yeniden aynı ya da başka işyerinde çalışmaya başladıkları görülmektedir. Bu durumda;

Kıdem tazminatı alan ve emeklilik yaşını bekleyen bir kimsenin daha sonraki zaman zarfında bir daha çalışmaması düşünülemez. Emeklilik aylığı olmayan biri başka bir geliri de yoksa geçimini temin edebilmek için çalışmak zorundadır. Kıdem tazminatı alan bir çalışanın daha sonra başka bir yerde çalışmayacağına ilişkin bir yasal hüküm bulunmamaktadır. Kaldı ki “çalışma hakkı” Anayasal bir hak olup engellenemez. Yani, bu şekilde kıdem tazminatı alan işçi, işten ayrıldıktan sonra başka bir işyerinde çalışabilecektir.

Fakat Yargıtay, işçi başka bir iş bulup sırf yeni işyerinde çalışmak için eski işyerinden ayrılıyorsa ve ayrıldığı işyerine SGK’dan aldığı “Kıdem Tazminatına Esas Yazı” yazıyı ibraz edip kıdem tazminatı istiyor ise bu takdirde kıdem tazminatı alamayacağı görüşündedir.⁽¹⁾ Yani Yargıtay, işçinin iş akdini feshi sırasında kastının gerçekten emekli olmak için işten ayrılması yönünde olması gerektiği şartını aramaktadır.

Diğer taraftan aynı işyerinde aynı işveren emrinde çalışmaya devam etmesi hukuken mümkün değildir. Çünkü bu durumda işçi emeklilik kastı ile değil sadece kıdem tazminatı alma kastı ile iş akdini görünürde sonlandırmaktadır.

İşçilerin Bu Haktan Yararlanma Usulü:

Çalışanlar bu haktan yararlanabilmesi için primlerinin ödendiği (bağlı bulundukları) SGM müdürlüklerine dilekçe ile müracaat ederek “Kıdem Tazminatına Esas Yazı” talep etmeleri gerekmektedir. Müdürlükler yapacakları inceleme sonunda şartları uygun olanlara 12-99 Ek Genelge ve 2010/99 Genelgeler gereğince 2010/99 Genelgenin “Ek:2” de yer alan matbu yazıyı vermeleri gerekmektedir.

Bu yazıyı alan çalışanlar çalıştıkları işyerlerine başvurarak; 506 sayılı Kanunun ilgili maddeleri gereğince yaş şartı dışındaki diğer şartları tamamladıklarını ve yaş şartını çalışmadan yerine getireceklerini, 1475 sayılı İş Kanununun 14. maddesinin birinci fıkrasının (5) numaralı bendi gereğince iş akitlerini feshettiklerini belirtmeleri ve bu durumu SGK’dan aldıkları “Kıdem Tazminatına Esas Yazı” ile belgelendirmeleri gerekmektedir. (www.isvesosyalguvenlik.com)

A. Hüseyin KAYA*
—————————————————–
* Başmüfettiş, Sosyal Güvenlik Kurumu
alihuseyinkaya@gmail.com
(1) Yarg. 9. H.D.04/04/2006, E. 2006/2716, K. 2006/8549