65 yaşını dolduranlara ödenen 65 yaş aylığı, engellilere ödenen engelli aylığı, 18 yaş altı engelli yakınına ödenen aylığın dayanağı 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun, bakım parasının yani evde bakım yardımının dayanağı ise 2828 sayılı Sosyal Hizmetler Kanunun Ek 7 nci maddesi olduğundan, yani ödemeler iki ayrı kanunda düzenlendiğinden, bu konu iki ayrı başlık altında ele alınmıştır.

65 YAŞ – ENGELLİ – 18 YAŞ ALTI ENGELLİ YAKINI AYLIĞI ALMA ŞARTLARI

2022 sayılı Kanuna istinaden 65 yaşını dolduranlara ödenen 65 yaş aylığı, engellilere ödenen engelli aylığı, 18 yaş altı engelli yakınına ödenen aylıklar, nafaka borçları dışında haczedilemez. Gerçeğe aykırı belgelerle aylık aldığı, hak etmediği halde aylık aldığı tespit edilenlerin aylıkları kesilir, yersiz olarak ödenmiş olan aylıklar faiziyle birlikte geri alınır.

En Önemli Şart Olan Muhtaçlık Durumu Nasıl Tespit Edilir ?

65 yaş, engelli, bakıma muhtaç engelli ve 18 yaş engelli yakını aylığı almanın en önemli şartlarından biri muhtaçlıktır. Muhtaçlık hesaplamaları haneye giren net maaş, nafaka, yevmiye ve diğer gelirlerin yıllık tutarının aylık ortalaması ile hesaplanır. Muhtaçlığın tespitinde hane içinde kişi başına düşen aylık gelir miktarına bakılır.

Kişi başına düşen gelir olarak; 65 yaş aylıklarında aynı hanede ikamet edip etmediklerine bakılmaksızın kişinin kendisine ve eşine ait her türlü gelirler toplamı esas alınmak suretiyle hesaplanan kişi başına düşen ortalama aylık gelir tutarı, engelli ve engelli yakını aylıklarında ise hane içinde kişi başına düşen ortalama aylık gelir tutarı esas alınır.

Aylık bağlanacak kişiyle aynı hanede oturan başka bir kişinin sigortalı bir işte çalışıyor olması aylık bağlanması için engel değildir. Ancak aylık bağlanacak kişinin muhtaçlık sınırının tespitinde bu kişinin aylık geliri de haneye giren gelir olarak dikkate alınır.

Muhtaçlık sınırı aylık net asgari ücretin üçte biridir (Bkz. Aylık – Günlük Brüt Asgari Ücret Tutarları). Dolayısıyla hane içinde kişi başına düşen aylık gelir bu tutarın altında olanlar muhtaç kabul edilir ve aylık bağlanır.

Başvurular Nereye Yapılır ?

Başvuruların ikamet edilen yerdeki Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfına yapılması gerekir.

Aylık Ödemeleri Nasıl – Hangi Tarihte Yapılır ?

Aylık almaya hak kazanan kişilerin aylık ödemeleri her ay PTT şubelerinden yapılır.

65 yaş ve engelli aylığının en erken her ayın kaçında PTT’den alınabileceği kişinin doğum yılının son rakamına göre bir kez belirlenir, kişi her ay o gün geldiğinde aylığını alabilir. Bakım parası ise Evde bakım yardımı her ay yatırılmakta olup her ayın 15’i ile 31’i arası hesaplara aktarılır.

Ödemesini bir yıl içinde yani dört dönem üst üste almayanların aylığı kesilir. Ancak aralıklarla ödemesini alanların aylığı kesilmez.

Sağlık Yardımlarından Yararlanma Şartları

2022 sayılı Kanuna istinaden 65 yaş aylığı, engelli aylığı, engelli yakını aylığı ile bakım aylığı alanlar, bu aylıkları aldıkları sürece 60/c-3 (yeşil kart) kapsamında genel sağlık sigortası yardımlarından yararlanabilirler, Sağlık Bakanlığına bağlı sağlık kuruluşlarından (hastane, dispanser, aile sağlığı merkezi, sağlık ocağı gibi) faydalanabilirler. Bunların üniversite hastaneleri ve özel hastanelerden faydalanmaları ise bazı şartlara bağlıdır. (Bkz. Yeşil Kartlılar Özel Hastanelere Gidebilir mi, Yeşil Kartlılar Üniversite Hastanelerine Gidebilir mi ?) Öte yandan hiçbir sosyal güvencesi olmadığı için 60/g kapsamında genel sağlık sigortalısı olanlara 2022 kapsamında aylık bağlanması halinde bu 60/g sigortalılıkları iptal edilir ve 60/c-3 kapsamına alınırlar.

Aylık Başvurusunda Bulunan veya Aylık Alan Kişiler Sosyal İncelemeye Tabi Tutulur

Her üç aylığın da en önemli şartlarından biri muhtaçlık olduğundan; aylık bağlanması için başvuran kişiler sosyal incelemeye tabi tutulur. Sosyal inceleme, başvuru formunda beyan edilen bilgiler ile merkezi veri tabanlarından yapılan sorgulamalar doğrultusunda elde edilen bilgilerin doğrulanması ve hanenin genel durumunun mahallinde tespit edilmesi amacıyla, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı personeli tarafından başvuruda bulunanın ikametgâhına ve çevresine gidilmek suretiyle yapılır. Aylık almaya hak kazanan kişilerin sosyal incelemeleri de her yıl yenilenir.

Adres Değiştirenlerin Aylığı Kesilir

Aylık bağlanmasının ön şartı olan muhtaçlık durumunun tespitinde hanenin gelir durumu dikkate alındığından, ayrıca engelli yakını veya bakım parası alan kişinin aynı hanede oturuyor olması gerektiğinden; 65 yaş aylığı, engelli aylığı, engelli yakını aylığı ile bakım aylığı alan kişinin adres değiştirmesi halinde aylığı kesilir. Aylığın tekrar bağlanması için başvuran kişinin yeni hanedeki gelir durumu da dikkate alınarak muhtaçlığının devam ettiğine karar verilirse aylığı tekrar bağlanır.

Adres değişikliği nedeniyle aylığı kesilen kişi eğer bir yıl içerisinde aylığın tekrar bağlanması için başvurmuş ve aylığın tekrar başlatılmışsa, geriye dönük alamadığı aylıkları da alabilir.

Adres değişikliği yapmış olan kişinin değişikliği bildirmiş olması veya olmaması sonucu değiştirmez. Aylık alanlar yılda bir sosyal incelemeye tabi tutulduğundan, kişi adres değişikliğini bildirmemiş olsa bile sosyal inceleme sırasında adres değişikliği yaptığı tespit edilen kişinin aylığı kesilir.

65 Yaşını Doldurmuş Kişi Aynı Zamanda Engelli İse İki Aylık Alabilir mi ?

65 yaşını doldurmuş kişi aynı zamanda engelli ise hem 65 yaş aylığı hem de engelli aylığı alamaz. 65 yaşını doldurmuş olanlardan engellilik oranı yüzde 70 ve üzerinde olanlar, başkasının yardımı olmaksızın hayatını devam ettiremeyecek derecede engelli olanlar için bağlanan engelli aylığına başvurabilirler, hatta 65 yaş aylığı almak yerine engelli aylığı almaları daha lehine olur, çünkü alacakları engelli aylığı 65 yaş aylığından yüksek olur. 65 yaşını doldurmuş olanlardan engellilik oranı yüzde 40 ila yüzde 69 arasında olanların ise herhangi bir teşrih hakkı olmayıp, bunlara 65 yaş aylığı bağlanır. 65 yaş aylığının miktarı ile engellilik oranına göre bağlanacak aylık tutarı aşağıda 65 Yaş Aylığı Alma Şartları, Engelli Aylığı Alma Şartları bölümlerinde belirtilmiştir.

Sağlık Raporları İle İlgili Şartlar

Engelli aylığı, engelli yakını aylığı veya bakım aylığı için engelli kişiyle ilgili olarak alınacak sağlık raporu, Vakıf Müdürü tarafından imzalanan sevk kağıdı ile ücretsiz bir şekilde alınabilir.

15 yaşının üzerindeki kişilerin sağlık kurulu raporlarına fotoğraf yapıştırılması ve fotoğrafın hastane mührü ile mühürlenmesi gerekir. 15 yaşından küçük kişilerin raporlarındaki fotoğraf bölümü ise hastane mühürü ile mühürlenir, fotoğraf yapıştırılması gerekmez.

Tam teşekküllü sağlık kurulundan (Sağlık Bakanlığınca belirlenen yetkili hastanelerden) alınmayan raporlar, el yazısı ile doldurulmuş raporlar, engellilik durumunun tüm vücut kaybına oranının yüzde olarak belirtilmemiş olduğu raporlar, rapor tarihi ve rapor numarası bulunmayan raporlar, başhekimlik tarafından onaylanmamış raporlar kabul edilmez. Hangi hastanelerin sağlık kurullarından alınacak raporların geçerli olduğu başvuru yapılan vakıftan öğrenilebilir. Raporlar genelde Devlet Hastanelerinden alınabilmektedir.

Engelli aylığı alanlarla ilgili rapor, süresi dolmadan yenilenmezse süre dolduğunda aylık durdurulur. Aylık durdurulduktan sonra Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma (SYD) Vakfına 1 yıl içinde yeni rapor ile başvuru yapılması halinde, Vakıf Mütevelli Heyeti tarafından da uygun görülmesi ile birlikte aylık tekrar başlatılır ve alınamayan aylıklar da ödenir.

65 Yaş Aylığı Alma Şartları

Halk arasında 65 yaş aylığı olarak bilinen ancak mevzuatta yaşlılık aylığı olarak geçen bu aylık, bakmakla yükümlü kimsesi olmayan ve herhangi bir düzenli geliri veya aylığı bulunmayan 65 yaşını bitirmiş kimselere bağlanan aylıktır. Huzurevinde veya herhangi bir bakım merkezinden hizmet alan kişiler 65 yaş alığı alamaz.

65 yaş aylığı alma şartları şunlardır;

– 65 yaşını doldurmuş olmak.

– Türk vatandaşı olmak.

– Hangi ad altında olursa olsun fark etmez, sosyal güvenlik kuruluşlarının herhangi birisinden (SGK, banka sandıkları v.s.) gelir veya aylık almamak. Gelir veya aylığın emekli aylığı, yaşlılık aylığı, malullük aylığı, ölüm (dul – yetim) aylığı veya geliri olması fark etmediği gibi miktarı da fark etmez.

– Uzun vadeli sigorta kolları açısından zorunlu olarak sigortalı olunması gereken bir işte çalışmamak. Sadece kısa vadeli sigorta kollarına (iş kazası ve meslek hastalığı sigortası, genel sağlık sigortası gibi) tabi çalışmak engel teşkil etmez.

– Nafaka bağlanmış veya nafaka bağlanması mümkün olan kişilerden olmamak. (Nafakanın miktarı önemli değil.)

– 2828 sayılı Sosyal Hizmetler Kanunu hükümlerine göre harçlık almamak.

– Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı tarafından muhtaç olduğuna karar verilmiş olmak. Aynı hanede ikamet edip etmediklerine bakılmaksızın aylık bağlanacak kişinin kendisine ve eşine ait her türlü gelirler toplamı esas alınmak suretiyle, kişi başına düşen ortalama aylık gelir tutarı asgari ücretin aylık net tutarının üçte birinden (2019 yılı sonuna kadar aylık 609 liradan) fazla olanlar ile aynı tutardan fazla gelir sağlaması mümkün olan kimseler muhtaç kabul edilemez. Başvuran kişinin gelir durumu, genel sağlık sigortası gelir testi yapılması sırasında da kullanılan Bütünleşik Sosyal Yardım Hizmetleri Bilgi Sistemi (SOYBİS) tarafından tespit edilir.

65 yaş aylığı almak isteyen kişinin bağlı bulunduğu (ikamet ettiği yerdeki) sosyal dayanışma ve yardımlaşma vakfına başvurması gerekir. Başvuru için herhangi bir belge gerekmez, vatandaş kimliği ile başvuruda bulunabilir. Vakıftan alınacak başvuru formu doldurularak başvuru yapılır. Aylık alacak kişi adına başka birinin başvuru yapabilmesi için mahkemeden alınan vasi kararı olması gerekir.

Bakım parası alanlar da şartları tutuyorsa ayrıca 65 yaş aylığı için başvuruda bulunabilir. Ancak bakım parası da gelir olarak dikkate alındığından, hane içerisinde kişi başına düşen aylık gelir tutarının yukarıda belirtilen muhtaçlık sınırını aşması halinde 65 yaş aylığı bağlanmaz.

Eşi vefat etmiş kadınlara yapılan yardımdan yararlanmak isteyen kişi 65 yaş aylığı alıyorsa, bu aylıktan feragat etmesi yani aylığını kestirmesi gerekir, aksi halde dul kadın yardımından yararlanamaz.

Engelli Aylığı Alma Şartları

Aşağıda belirtilen engelli aylığı hiçbir sosyal güvencesi olmayanlar için geçerlidir. Sosyal güvencesi olanlar malulen emekli olabilir veya daha kolay şartlarla normal emekli olabilir. (Bkz. Emeklilik-Malullük Rehberi, Engelliler – Çalışma Gücü Kaybı Olanlar İçin Özel Emeklilik Şartları Nelerdir ?)

Engelli aylığı uygulamasında yüzde 40 ila yüzde 69 oranında engelli olanlarla yüzde 70 veya daha fazla engelli olanlar için farklı miktarlarda aylık ödenmektedir, yüzde 40’ın altında engeli olanlara ise aylık bağlanmamaktadır. (Bkz. Engelli Haklarından Yararlanabilmek İçin Engel Oranı En Az Kaç Olmalıdır ?) Ancak aşağıda belirtilen şartlar her iki engellilik durum için de geçerli ortak şartlardır.

– Türk vatandaşı olmak.

– 18 yaşını doldurmuş ancak 65 yaşını doldurmamış olmak. 65 yaşını doldurmuş olanlara engelli aylığı bağlanabilmesi için diğer şartlar yanında en az yüzde 70 engelli olması gerekir. Yüzde 70’in altında engelli olanlar 65 yaş aylığına müracaat edebilir. 65 yaş aylığı ile engelli aylığı birlikte alınamaz, kişi sadece birini tercih edebilir. 18 yaşından küçük olanlar engel oranı kaç olursa olsun fark etmez, engelli aylığı alamaz, şartlar tutuyorsa bunların yakınlarına aylık bağlanır.

– Hangi ad altında olursa olsun fark etmez, sosyal güvenlik kuruluşlarının herhangi birisinden (SGK, banka sandıkları v.s.) gelir veya aylık almamak. Gelir veya aylığın emekli aylığı, yaşlılık aylığı, malullük aylığı, ölüm (dul – yetim) aylığı veya geliri olması fark etmediği gibi miktarı da fark etmez.

– Uzun vadeli sigorta kolları açısından zorunlu olarak sigortalı olunması gereken bir işte çalışmamak. Sadece kısa vadeli sigorta kollarına (iş kazası ve meslek hastalığı sigortası, genel sağlık sigortası gibi) tabi çalışmak engel teşkil etmez.

– Nafaka bağlanmış veya nafaka bağlanması mümkün olan kişilerden olmamak. (Nafakanın miktarı önemli değil.)

– Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı tarafından muhtaç olduğuna karar verilmiş olmak. (Muhtaçlık sınırı konusunda ayrıntılı açıklama yukarıda 65 Yaş Aylığı Alma Şartları başlıklı bölümde yer almaktadır.)

Başvurunun, kişinin bağlı bulunduğu (ikamet ettiği yerdeki) sosyal dayanışma ve yardımlaşma vakfına tam teşekküllü sağlık kurulundan alınmış rapor ile birlikte yapılması gerekir. Eğer başvuruyu kişinin kendisi değil de vasisi yapıyorsa buna ilişkin mahkeme kararı, vekili yapıyorsa noter tasdikli vekaletname örneği de başvuru sırasında istenir.

Yüzde 40 İla Yüzde 69 Oranında Engelli Olanlar İçin Engelli Aylığı

İlgili mevzuatı çerçevesinde yetkili hastanelerden alınacak sağlık kurulu raporu ile toplam olarak yüzde 40 ila yüzde 69 arası engelli olduklarını kanıtlamış, talebine rağmen Türkiye İş Kurumu tarafından işe yerleştirilememiş olup yukarıdaki şartları taşıyan engelliye, muhtaçlık hâli devam ettiği ödenir.

Yüzde 70 ve Üstü Bakıma Muhtaç Engelli Aylığı

İlgili mevzuatı çerçevesinde yetkili hastanelerden alınacak sağlık kurulu raporu ile toplam olarak en az yüzde 70 oranında engelli olduğu belirlenmek suretiyle, başkasının yardımı olmaksızın hayatını devam ettiremeyecek şekilde engelli olduğu kanıtlamış olup yukarıdaki şartları taşıyan engelliye, muhtaçlık hâli devam ettiği müddetçe ödenir.

18 Yaş Altı Engelli Yakını Aylığı

18 yaşın altında olan engelliye engelli aylığı ödenmez, bunun yerine engellinin fiilen bakımını gerçekleştiren ve yukarıda belirtilen muhtaçlık şartlarını taşıyan yakınına aylık ödenir. Bu konudaki başvurunun tam teşekküllü sağlık kurulundan alınan rapor ile birlikte yapılması gerekir. 18 yaşından küçük engellinin anne – babasının boşanması halinde çocuğun velayetini alan kişi engelli çocuğu adına aylığı alabilir, ancak engelli çocukla birlikte aynı hanede oturuyor olması gerekir. Sosyal inceleme sonucunda engelli kişiye bakılmadığı tespit edildiğinde, engelli çocuk 18 yaşını doldurduğunda engelli yakını aylığı kesilir. Kendisi de engelli olduğu için engelli aylığı alan kişi, ayrıca 18 yaş altı yakınının engelliliğinden dolayı aylık alamaz.

Yukarıda belirtilen şartları taşıdığı için bakım parası almaya hak kazananlara, muhtaçlık hâli devam ettiği müddetçe ve bakım ilişkisini fiilen gerçekleştirmeleri kaydıyla 18 yaş altı engelli aylığı ödenir.

Engelli Aylığı İle Yetim Aylığı Birlikte Alınabilir mi ?

Sosyal Güvenlik Kurumundan yetim (ölüm) aylığı alan çocuğun aynı zamanda yüzde 40 veya daha fazla engelli olması durumunda, kendisine ödenen aylık yetim aylığı tutarı yukarıda belirtilen engelli aylığı tutarından düşükse (1 Ocak – 30 Haziran 2019 arası yüzde 70 ve daha fazla engelli olanlar için aylık 634,70 TL, yüzde 40 ila yüzde 69 arası engelli olanlar için aylık 423,13 TL’dir. Memur maaşlarına gelen zamlar oranında bu tutar artmaktadır.), kişi SGK’ya başvurup aradaki farkın kendisine ödenmesini isteyebilir. Dolayısıyla ayrıca engelli aylığı alamaz. (isvesosyalguvenlik.com)

BAKIM PARASI (EVDE BAKIM YARDIMI) ALMA ŞARTLARI

Not: Bu konuda daha ayrıntılı ve güncel bilgi ve açıklama için Bakım Parası (Evde Bakım Yardımı) Alma Şartları Yeniden Belirlendi başlıklı yazıya bakılabilir.

Engelli yakınına (akrabasına) bakanlara ödenen bakım parasının yani evde bakım yardımının dayanağı 2828 sayılı Sosyal Hizmetler Kanunun Ek 7 nci maddesidir.

Başvurunun ikamet edilen yerdeki ilde Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğüne (eski adıyla Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğüne), ilçede Sosyal Hizmet Merkezlerine yoksa sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakfına yapılması gerekir.

Bakım parası alabilmek için şu dört şartın birlikte gerçekleşmesi gerekir;

– Bakımı yapılan kişinin en az yüzde 50 engelli olması.

– Sağlık kurulu raporunda ağır engelli kısmının işaretlenmiş olması.

– Yapılan sosyal incelemede engelli kişinin bakıma muhtaç olduğunun tespit edilmiş olması.

– Her ne ad altında olursa olsun her türlü gelirler toplamı esas alınmak suretiyle, hane içinde kişi başına düşen ortalama aylık gelir tutarının aylık net asgarî ücretin 2/3’ünden yani üçte ikisinden (2019 yılı için aylık bin 219 liradan) daha az olması. Ailede bu sınırı aşacak gelir değişikliği olması halinde bakım parası değişikliğin meydana geldiği tarihten itibaren durdurulur. Emekli – dul – yetimlere Ramazan ve Kurban bayramlarında ödenen bayram ikramiyeleri hane içinde kişi başına düşen ortalama aylık gelir tutarının hesaplanmasına dâhil edilmez.

Bakım parası alabilecek engelli yakınları şunlardır; üveyler dâhil olmak üzere bakıma muhtaç engellinin; eşi, çocukları ile çocuklarının eşleri, ana ve babası ile bunların ana ve babası, torunları ile torunlarının eşleri, kardeşleri ile kardeşlerinin eşleri, kardeşlerinin çocukları ile kardeş çocuklarının eşleri, eşinin ana ve babası, eşinin kardeşleri, eşinin kardeşlerinin eşleri ile çocukları, amcaları ve amcalarının eşleri, amca çocukları ile bunların eşleri, halaları ile halalarının eşleri, hala çocukları ile bunların eşleri, dayıları ve dayılarının eşleri, dayı çocukları ile bunların eşleri, teyzeleri ve teyzelerinin eşleri, teyze çocukları ile bunların eşlerinden her biri.

Bakım parası alabilmek için engellinin hanedeki akrabası tarafından 24 saat bakımının yapılması esas olmakla birlikte İl Müdürlüğü Bakım Hizmetleri Değerlendirme Heyetinin uygun görmesi ve hanesinde bakımını üstlenecek akrabası olmaması halinde yakında ikamet eden akrabası tarafından en az 8 saat bakımının yapılması gerekmektedir. (isvesosyalguvenlik.com)

Esman DİLLİ *

———–

* Başmüfettiş, Sosyal Güvenlik Kurumu