Hizmet akdine istinaden çalışanların, iş sözleşmesinin feshi (işten çıkma – çıkarılma), kıdem ve ihbar tazminatı, ücret ve fazla mesai, yıllık ücretli izin başta olmak üzere 4857 sayılı İş Kanununda yer alan tüm hak ve imkanlardan yararlanabilmeleri için, öncelikle çalıştıkları işyerinin İş Kanunu kapsamında olması gerekir.

Nitekim Kanunun “İstisnalar” başlıklı 3 üncü maddesinde İş Kanunu hükümleri uygulanmayacak işler ve işyerleri sayılmış olup, bunlar arasında esnaf ve sanatkarlara da yer verilmiştir. Madde uyarınca, 507 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Kanununun 2 nci maddesinin tarifine uygun üç kişinin çalıştığı işyerlerinde İş Kanunu hükümleri uygulanmamaktadır. Bu işyerlerinde çalışanlar ücret, izin, tazminat başta olmak üzere hak ve borçları yönünden 6098 sayılı yeni Türk Borçlar Kanunu hükümlerine tabidirler (Bkz. Yeni Borçlar Kanununda İşçi ve İşveren Yükümlülükleri başlıklı yazı).

507 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Kanununu 21 Haziran 2005 tarihinde yürürlükten kaldırarak onun yerini alan 5362 sayılı Esnaf ve Sanatkarlar Meslek Kuruluşları Kanununun “Tanımlar” 3 üncü maddesinde ise esnaf ve sanatkâr: ister gezici ister sabit bir mekânda bulunsun, Esnaf ve Sanatkâr ile Tacir ve Sanayiciyi Belirleme Koordinasyon Kurulunca belirlenen esnaf ve sanatkâr meslek kollarına dahil olup, ekonomik faaliyetini sermayesi ile birlikte bedenî çalışmasına dayandıran ve kazancı tacir veya sanayici niteliğini kazandırmayacak miktarda olan, basit usulde vergilendirilenler ve işletme hesabı esasına göre deftere tabi olanlar ile vergiden muaf bulunan meslek ve sanat sahibi kimseler olarak tanımlanmıştır.

Öte yandan, maddede üç kişinin çalıştığı işyerleri ifadesi kullanılmış olup, işçi ifadesine yer verilmediğinden, işyeri sahibi yani bedeni gücünü ortaya koyan meslek ve sanat erbabı (esnaf) dahil olmak üzere toplam çalışan sayısı 3 kişiden fazla olan işyerleri, 4857 sayılı İş Kanununa tabi olacak, dolayısıyla burada çalışanlar ve bunları çalıştıranlar da İş Kanununda yer alan hükümlere tabi olacaklar, işyeri sahibi dahil çalışan kişi sayısı 3 veya daha az olan işyerlerinde çalışanlar ve bunları çalıştıranlar da Borçlar Kanunu hükümlerine tabi olacaklardır. Dolayısıyla burada belirleyici olan işyerinde çalışan kişi sayısı olup, işyerinin esnaf ve sanatkar faaliyeti kapsamında olması sonucu değiştirmeyecektir. Yargıtay 22. Hukuk Dairesinin görüşü de bu yöndedir (Esas No. 2014/1658 Karar No. 2014/2000 Tarihi: 11.02.2014).

İş sağlığı ve güvenliği yönünden ise 6331 sayılı Kanunda sadece “çalışan istihdam etmeksizin kendi nam ve hesabına mal ve hizmet üretimi yapanlar” istisna tutulduğundan, esnaf ve sanatkar kapsamına girse de bir işçi dahi çalıştırılan işyerleri İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunun kapsamına girmektedir. (isvesosyalguvenlik.com)