İşçinin çalışmasının ana gayesini ve temelini oluşturan, dolayısıyla işçinin vazgeçilmezi olan ücretinin güvence altına alınması ve korunması için kanunlarda bu konuya ilişkin özel hükümlere yer verilmiştir.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Baş İş Müfettişi Cumhur Sinan ÖZDEMİR, İstanbul Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odası (İSMMMO) tarafından iki ayda bir yayımlanan Mali Çözüm Dergisinin 103. sayısında yer alan “Yasal Düzenlemeler Doğrultusunda İşçi Ücretlerinin Korunması” başlıklı makalesinde; Milletlerarası Çalışma Sözleşmeleri, İLO Sözleşmeleri ve T.C. kanunlarında yer alan hükümler çerçevesinde konuya yer vermiştir.

Baş İş Müfettişi Cumhur Sinan ÖZDEMİR söz konusu makalenin giriş kısmında; “Genel anlamda ücret bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır. Çalışanlar açısından en önemli unsur olan ücret aynı zamanda, işverenin de işçinin hizmet borcu karşısında yer alan ve iş sözleşmesinden doğan başlıca borcunu oluşturmaktadır. Ücretin çalışanlar bakımından önemi ve çalışanların işverenler karşısındaki zayıf konumu göz önüne alınarak, ücretin korunmasına yönelik olarak çeşitli kanunlar da bir takım düzenlemeler getirilmiştir.” açıklamasına yer verilmiş, devamında da kanunlarda yer alan ücretin korunmasına yönelik düzenlemeler aşağıdaki şekilde açıklanmıştır.

Ücretin Korunmasına Yönelik Olarak Kanunlarda Yer Alan Düzenlemeler

4857 Sayılı İş Kanunu İle Getirilen Düzenlemeler

• Ücretin nakden (nakit – para olarak) ve en geç bir ay içinde ödenmesi mecburiyeti
• Ücretin gününde ödenmemesi halinde işçinin iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınma hakkının doğması
• Nafaka borçları dışında işçilerin aylık ücretlerinin dörtte birinden fazlasının haczedilemeyeceği veya başkasına devir ve temlik olunamayacağı
• Kamu makamlarınca, ihale konusu işlerde müteahhit / taşeron işçilerinin ücretlerinin ödenip ödenmediğinin kontrolü, ödenmediğinin tespiti halinde hak edişten kesinti yapılarak ödenmesi mecburiyeti
• İşverenin toplu sözleşme veya iş sözleşmelerinde gösterilmiş olan se­bepler dışında işçiye ücret kesme cezası veremeyeceği ve bu konuda getirilen sınırlamalar
• İşçi ücretlerinden indirim ve eksiltme yapılamayacağı

Deniz İş Kanunu İle Getirilen Düzenlemeler

Gemi adamına daha elverişli bir hak ve menfaatler sağlayan kanun, toplu iş sözleşmesi, hizmet akdi, örf ve adetlerden doğan haklara halel getirmez. Bu Kanunun uygulanması sonucu olarak işverene düşen yükümlü[1]lükler, gemi adamlarının ücret ve sair haklarının daha aşağı hadlere indirilmesine sebep tutulamaz.

Basın İş Kanunu İle Getirilen Düzenlemeler

Kanunun uygulanması neticesi olarak işverene terettüp eden vecibeler gazetecilerin ücret ve sair haklarının daha aşağı hadlere indirilmesine se­bep tutulamaz. Diğer bir ifadeyle gazetecilerin ücret ve benzeri hakların­dan indirim yapılamaz.

İcra İflas Kanunu İle Getirilen Düzenlemeler

İşverenin iflası halinde ücret alacağı öncelikle ödenecektir. Bunun için, işçilerin iflasın açılmasından önceki bir yıl içinde kanun ve sözleşmelerden doğan ücret ve para ile ölçülebilen hak ve menfaatleri ile ihbar ve kıdem tazminatları, kamu alacakları ve rehinli alacaklardan sonra imtiyazlı ala­cakların birinci sırasına yerleştirilmiştir.

Borçlar Kanunu İle Getirilen Düzenlemeler

İşveren, işçiye sözleşmede veya toplu iş sözleşmesinde belirlenen; sözleşmede hüküm bulunmayan hâllerde ise asgari ücretten az olmamak üzere emsal ücreti ödemekle yükümlüdür.

Aksine âdet olmadıkça, işçiye ücreti her ayın sonunda ödenir. Ancak, hizmet sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesiyle daha kısa ödeme süreleri belirlenebilir. Daha kısa bir ödeme süresi kararlaştırılmamışsa veya aksine âdet yoksa aracılık ücreti her ayın sonunda ödenir. Ancak, işlemlerin ya­pılması altı aydan daha uzun bir süre gerektirdiği takdirde, aracılık ücreti asıl ücrete ek olarak kararlaştırılmışsa, yazılı anlaşmayla ödeme daha ileri bir tarihe bırakılabilir. Asıl ücrete ek olarak üretilenden pay verilmesi ön­görülen hâllerde, ürün payı belirlenir belirlenmez, cirodan veya kârdan pay verilmesi kararlaştırılan hâllerde ise payın, hesap dönemini izleyen en geç üç ay içinde belirlenerek ödenmesi şarttır. İşveren, işçiye zorunlu ihtiya­cının ortaya çıkması hâlinde ve hakkaniyet gereği ödeyebilecek durumda ise, hizmetiyle orantılı olarak avans vermekle yükümlüdür.

Her ödeme döneminde, işçiye hesap pusulası verilir.

İşveren, işçiden olan alacağı ile ücret borcunu işçinin rızası olmadıkça takas edemez. Ancak, işçinin kasten sebebiyet verdiği yargı kararıyla sabit bir zarardan doğan alacaklar, ücretin haczedilebilir kısmı kadar takas edile­bilir. Ücretin işveren lehine kullanılacağına ilişkin anlaşmalar geçersizdir.

6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu İle Getirilen Düzenlemeler

Söz konusu makale 2011 yılında yayımlanmış olup, 30 Aralık 2012 tarihinde yürürlüğe giren 6331 sayılı Kanun ile de işçi ücretleri için bazı güvenceler getirilmiştir.

6331 sayılı Kanunun;

• İşverenin genel yükümlülüğü başlıklı 4 üncü uyarınca; işveren, iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin maliyetini çalışanlara yansıtamaz.
• Sağlık gözetimi başlıklı 15 inci maddesi uyarınca; sağlık gözetiminden doğan maliyet ve bu gözetimden kaynaklı her türlü ek maliyet işverence karşılanır, çalışana yansıtılamaz.
• Çalışanların eğitimi başlıklı 17 inci maddesi uyarınca; madde kapsamında verilecek eğitimin maliyeti çalışanlara yansıtılamaz.

Ücretleri Banka Yoluyla Ödeme Zorunluluğu

Kanunlarla getirilen bir diğer güvence ise, işverenin çalıştırdığı işçilerin ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkakını özel olarak açılan banka hesapları vasıtasıyla ödeme zorun­luluğu olup, şu anki uygulamaya göre dört kişiden fazla çalışanı olan işyerleri için bu zorunluluk geçerlidir. Bu zorunluluk her ne kadar işverenlerin kayıt dışı (sigortasız) işçi çalıştırmalarını engellemek amacıyla getirilmiş olsa da bir taraftan işçi ücretlerini güvence altına da almaktadır. (Bkz. Çalışanlara Elden Ücret Ödemenin Riskleri)

Konu Hakkında Daha Ayrıntılı Bilgi

Yukarıda kısaca açıklaması yapılan konular hakkında daha ayrıntılı bilgi, Milletlerarası Çalışma Sözleşmeleri, İLO Sözleşmeleri ile işçi ücretlerine getirilen güvenceler g-hakkında bilgi için söz konusu makalenin tam metninin yer aldığı Mali Çözüm Dergisinin 103. sayısına ISMMMO internet sayfasından ulaşabilirsiniz. Konuyla ilgili olarak internet sitemizde yer alan yazılara da Ücret-Maaş-Fazla Mesai Rehberi sayfasından ulaşabilirsiniz. (isvesosyalguvenlik.com)