İşe Girişte İşçinin Net Ücreti AGİ Dahil Belirlenebilir mi ?

1 Ocak 2008 tarihinde çalışma hayatımıza giren AGİ (Asgari Geçim İndirimi) uygulaması, çalışanların biriktirdikleri fiş ve faturalar karşılığı aldıkları vergi iadesinin yerine geçen bir uygulamadır.

Ancak aradan geçen bunca zamana rağmen AGİ konusundaki sorunlar, çalışanların mağduriyetleri halen devam etmekte, çalıştığı işyerinden hiç AGİ almayan veya eksik AGİ alan çok sayıda çalışan bulunmaktadır. Çalışanına AGİ ödemek istemeyen işverenlerin başvurduğu yollardan biri de işçi işe girerken alacağı net ücreti AGİ dahil belirlemektir. Hatta bazı işverenler işçi işe girerken belirlenen net ücret içerisinde AGİ olduğunu belirtmese bile, daha sonra işçi kendisine AGİ ödenmesini istediğinde, işveren işçiye işe girerken belirledikleri ücrete AGİ’nin de dahil olduğunu gerekçe göstererek işçiye AGİ adı altında ayrıca ödeme yapmayı reddebilmektedir. Aynı şekilde bazı çalışanlar işe girerken işverenle anlaştıkları ve her ay aldığı ücret içerisinde AGİ olup olmadığını yani kendisine her ay AGİ ödenip ödenmediğini dahi bilmemekte, anlayamamaktadır.

Peki işçiye ödenecek net ücret AGİ dahil belirlenebilir mi ?

Bu soruya cevap vermeden önce AGİ uygulamasının mantığını açıklamak gerekir. Devlet çalışanların elde ettikleri ücret gelirlerinden belirli kıstaslara göre belirlenen oranda gelir vergisi almaktadır. Bu verginin Devlete ödenmesi ise işverenin sorumluluğunda olup, işverenin çalışana ödediği ücretten gelir vergisini kesip Devlete (vergi dairesine) ödemesi gerekmektedir. (Bkz. Ücretten Kesilecek Vergi Nasıl Hesaplanır ?) AGİ yani Asgari Geçim İndirimi ise işverenin işçiden kesip Devlete ödemesi gereken tutardan yapılan bir indirim olup, Devlet AGİ tutarı kadar vergiyi çalışandan almaktan vazgeçmekte, işverenin bu AGİ tutarını çalışana ödemesini istemektedir. Dolayısıyla AGİ aslında Devletin çalışandan almaktan vazgeçtiği bir tutardır ve bu tutarı tamamen Devlet kendisi belirlemektedir, işverenin bu konuda hiçbir takdiri veya inisiyatifi bulunmadığı gibi çalışanın da AGİ miktarının belirlenmesinde herhangi bir inisiyatifi bulunmamakta yani AGİ konusunda işçi ve işverenin aralarında pazarlık yapma yetkisi bulunmamaktadır. İşçi işe girerken belirlen net ücret ise işverenin işçiye ödeyeceği, miktarı işveren tarafından belirlenen yani işverenin takdirinde ve inisiyatifinde olan bir ücret olduğu gibi ücret belirlenirken işçinin de söz hakkı ve işverenle pazarlık yapma imkanı bulunmaktadır. Konuya bu yönüyle bakınca da işçi ve işverenin arlarında belirledikleri veya en azından işveren tarafından tek taraflı olarak belirlenen net ücrete tamamen miktarı Devlet tarafından belirlenen, işçi – işverenin aralarında pazarlık konusu yapamayacakları AGİ’nin dahil edilmesi uygun olmayan bir durumdur.

Öte yandan işçiye ödenecek net ücretin AGİ dahil belirlenmesi konusunda İş Kanununda bir hüküm bulunmamakta, çünkü AGİ ile ilgili yasal düzenleme 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 32 nci maddesinde yer almaktadır. Ancak bu maddede de konuya ilişkin herhangi bir hüküm bulunmamaktadır. İşveren tarafından işçiye ödenmesi gereken AGİ tutarı aslında Devletin işçiden almaktan vazgeçtiği vergi tutarı olduğundan, işverenin ücret bordrosu düzenlerken işçinin ücretinden kesilecek vergiyi hesaplaması, bu miktardan AGİ tutarını düşüp işçi adına vergi dairesine ödenecek gelir vergisi tutarını bulması, işçiden kesilip vergi dairesine ödenecek gelir vergisi (stopaj) tutarı ile bu tutardan düşülüp işçiye ödenen AGİ tutarını ise vergi dairesine vereceği muhtasar beyannamede (yeni uygulamaya göre muhtasar ve prim hizmet beyannamesinde) ayrı ayrı göstermesi gerekmekte, ayrıca AGİ tutarları asgari ücrete bağlı olarak her yıl Ocak ayında yeniden belirlendiğinden işverenlerin her yıl Ocak ayında Asgari Geçim İndirimi için ayrı Ücret Bordrosu Düzenlemesi gerekmektedir. AGİ uygulamasıyla ilgili ayrıntıyı düzenleyen 265 Seri No’lu Gelir Vergisi Genel Tebliği’nde ise aynen “Muhtasar beyanname üzerinde asgari geçim indirimi tutarının mahsup edilebilmesi için, söz konusu tutarın mutlak suretle ücretlilere ödenmiş olması gerekmektedir.” hükmü yer almaktadır. Dolayısıyla işçiye ödenecek net ücretin AGİ dahil belirlenmesi bu yönüyle de mümkün görünmemektedir. Çünkü işçiye ödenmesi gereken AGİ tutarının ücret ödeme bordrosunda ayrı bir rakam olarak gösterilmesi zorunludur.

Meselenin bir diğer yönü de işçiye ödenecek AGİ tutarı belirli kıstaslara göre tamamen belirlendiği gibi, her yıl Ocak ayında AGİ tutarı asgari ücrete gelen zam oranında artmaktadır, yani AGİ tutarı her yıl değişmektedir. Aynı şekilde işçinin evlenmesi, çocuğu olması gibi durumlarda da yine kendisine ödenen AGİ tutarı değişmektedir. Bu yönüyle de işçiye ödenecek net ücretin AGİ dahil belirlenmesi uygun olmayan bir durumdur.

İşçiye ödenen asgari geçim indirimi (AGİ), ihbar ve kıdem tazminatının hesabına esas giydirilmiş ücrete de dahil edilmez. Nitekim Yargıtay 9. Hukuk Dairesi konuya ilişkin kararında; “Asgari geçim indirimi ücretin eki ya da giydirilmiş ücrete katılan diğer parasal menfaat olmadığından giydirilmiş ücret hesabında dikkate alınamaz.” ifadesini kullanmıştır. (2016/24123 E. – 2020/5415 K. – 11/06/2020) Bu konu Asgari Geçim İndirimi Kıdem ve İhbar Tazminatının Hesabında Dikkate Alınır mı ? başlıklı yazımızda da açıklanmıştır. Bu yönüyle de asgari geçim indiriminin işçiye ödenecek ücretten ayrı olarak belirlenmesi zorunludur.

Yine de net ücret AGİ dahil belirlenecekse mutlaka aşağıdaki şartlara uyulmalıdır !

Yukarıda açıklanan engellere rağmen, işçi işe başlarken işçiye ödenecek aylık net ücret AGİ dahil belirlenecekse aşağıda belirtilen kurallara mutlaka uyulmalıdır.

• Öncelikle işçi bekar değilse ailevi durumunun mutlaka öğrenilmesi gerekir. Çünkü işçiye ödenmesi gereken AGİ işçinin evli olması, çocuk sahibi olması, çocukların yaşları ve öğrenci olup olmadıkları gibi ailevi duruma göre belirlendiğinden, işçiye ödenmesi gereken AGİ tutarı belirlendikten sonra AGİ dahil net ücretin belirlenmesi gerekir. (Bkz. Aylık Asgari Geçim İndirimi Tutarları) Buna bağlı olarak da belirlenen AGİ dahil net ücret Asgari Geçim İndirimi Dahil Aylık Net Asgari Ücret Tutarları sayfasındaki tabloda belirtilen ücretten düşük olmamalıdır. Eğer işveren işçinin evli olup olmadığı, çocuğu olup olmadığı, çocukların yaşları ve öğrenci olup olmadıkları gibi konular üzerinde durmadan, işçiye hiç sormadan AGİ dahil net ücreti belirliyorsa bu durum işverenin samimi olmadığı, tabiri caizse işçiye ödenmesi gereken AGİ tutarını asıl ücret içinde karambole getirmeye çalıştığı sonucu ortaya çıkar.

• İşveren işçiye Ocak ayında zam yapmasa bile, asgari ücrete bağlı olarak işçiye ödenmesi gereken AGİ tutarı her yılın Ocak ayında arttığından, ayrıca işçinin ailevi durumunda değişiklik olması (evlenmesi, çocuğu olması, çocuğunun okulu bitirmesi gibi) halinde işçiye ödenmesi gereken AGİ tutarı da değiştiğinden, net ücret içerisindeki AGİ tutarı ayrı bir rakam olarak belli olmalı, Ocak ayında AGİ’de meydana gelen artış, ayrıca işçinin ailevi durumunda meydana gelen değişiklik nedeniyle AGİ’sinde meydana gelen artış mutlaka ücrete yansıtılmalıdır. Ayrıca sadece işverenin meydana gelen AGİ artışını işçinin ücretine yansıtması yeterli olmayıp Yargıtay’a göre işçi – işveren arasında herhangi bir ücret artışı belirlenmemiş olsa bile işveren işçiye enflasyon zammı yapmak zorundadır. (Bkz. İşverenler Çalışanlara Enflasyon Zammı Yapmak Zorunda !)

Sonuç olarak; işçiye ödenen AGİ tutarı tamamen Devlet tarafından belirlenen bir tutar olduğundan, bu tutarın işçi – işveren tarafından belirlenen net ücrete dahil gösterilmesi uygulamanın mantığına aykırı, hatta işçiye AGİ ödemek istemeyen bazı işverenlerin bir aldatmacası olduğu gibi, bazı işverenler de işe girişte işçiye önerdiği ücretin yüksek görünmesi için bu yola başvurmaktadır. Örneğin, 2020 yılı için geçerli tutarlara göre bekar işçiye ödenmesi gereken aylık AGİ tutarı 220,73 TL, evli – eşi çalışmayan – üç çocuklu bir işçiye ödenmesi gereken aylık AGİ tutarı 375,23 TL olup, işveren işçiye ödeyeceği ücret tutarını bu tutarı ekleyerek söylediğinde işçiye ödenecek ücret daha yüksek görünmekte, işveren bundan yararlanmaktadır. Benzer bir konu olan işçiye ödenecek net ücretin fazla mesai dahil belirlenip belirlenemeyeceği hususu ise Aylık Ücret Fazla Mesai Ücretini de Kapsayacak Şekilde Belirlenebilir mi ? başlıklı yazıda açıklanmıştır. AGİ konusundaki diğer bilgi ve açıklamalara AGİ-Asgari Geçim İndirimi Rehberi sayfasından ulaşılabilir. (isvesosyalguvenlik.com)