İşsizlik Sigortası Primi Teşvikinin Şartları ve Kapsamı

4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununun 49 uncu maddesi gereğince işveren, sigortalının SGK’ya bildirilen aylık prime esas kazançlarının yüzde 3’ü oranında işsizlik sigortası primi ödemektedir.

Bu sigorta priminin yüzde 2’si işveren hissesi, yüzde 1’i ise işçi hissesidir. Diğer sigorta prim oranları SGK Sigorta Prim Oranları sayfasında yer almaktadır.

Öte yandan 4447 sayılı Kanuna 2015 yılında 6645 sayılı Kanunla eklenen Ek 4 üncü madde ile işsizlik sigortası işveren payı teşviki getirilmiştir. Konuya ilişkin Tebliğ ise 31 Aralık 2018 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

Teşvikin Genel Şartları

Söz konusu Ek 4 üncü madde uyarınca; üç yıl süreyle ölümlü veya sürekli iş göremezlikle sonuçlanan iş kazası meydana gelmeyen, çok tehlikeli sınıfta yer alan ve ondan fazla çalışanı bulunan işyerlerine işsizlik sigortası primi işveren payı teşviki sağlanacak. Şartlar daha ayrıntılı belirtilecek olursa (Aşağıda belirtilen şartlar teşvikten hak kazanmaya esas teşvik öncesi üç yıl ve teşvikten yararlanılacak üç yıl için aranacak);

– İşyeri 6331 sayılı Kanunun 9 uncu maddesi kapsamında çok tehlikeli sınıfta yer alacak. İşyerinin tehlike sınıfı SGK’da tescilli iş kolu koduna istinaden üretilen altı haneli NACE koduna göre belirlenmektedir.

– İşverenin Türkiye genelinde çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde her ay toplamda ondan fazla çalışanı bulunacak.

– Teşvike hak kazanmaya esas teşvik öncesi üç yıl boyunca ve teşvikten yararlanılacak üç yıl boyunca ölümlü veya sürekli iş göremezlikle sonuçlanan iş kazası meydana gelmemiş olacak/meydana gelmeyecek. İş kazası veya meslek hastalığı sonucu, sağlık kurulu raporuna göre işçide yüzde 10 veya daha fazla meslekte kazanma gücü kaybı (iş göremezlik) meydana gelmesi hali sürekli iş göremezlik olarak değerlendirilmektedir.

– Alt işvereni (taşeronu) bulunan işyerlerinde, asıl işverenin bu teşvikten yararlanabilmesi için sadece kendisine ait değil, alt işverenlerine ait işyerlerinde de söz konusu 3 + 3 yıllık süre boyunca ölümlü veya sürekli iş göremezlikle sonuçlanan iş kazası gelmemiş olacak/meydana gelmeyecek. Alt işverenin teşvikten yararlanmasında ise bu şart sadece alt işverenin kendisi için aranacak, yani asıl işverenin işçisinin geçirdiği iş kazası alt işverenin teşvikten yararlanmasını etkilemeyecek.

– İşyerinin, İSG-KATİP’e kayıtlı onaylanmış ve devam eden iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi olacak veya Bakanlıkça yetkilendirilmiş kurum ve kuruluşlar (OSGB) ile yapılmış bir sözleşmesi bulunacak, yani işyeri herhangi bir ortak sağlık ve güvenlik biriminden (OSGB) hizmet alıyor olacak.

Diğer Teşviklerden Yararlanan İşverenlerin Durumu

4447 sayılı Kanunun geçici 19 uncu maddesi (istihdam seferberliği) ve 2828 sayılı Sosyal Hizmetler Kanununun ek 1 inci maddesi kapsamında prim desteğinden veya işsizlik sigortası primini kapsayan diğer sigorta prim teşviki, destek veya indirimlerden yararlanan işverenler aynı ayda aynı sigortalı için bu işsizlik sigortası primi teşvikinden yararlanamayacak.

Teşvike Hak Kazanmada Esas Alınacak Üç Yıllık Sürenin Hesaplanma Şekli

– Yukarıda belirtilen 3 yıllık süre teşvikten yararlanmaya başlanılacak takvim yılından bir önceki yılın son ayından/döneminden başlanılarak geriye doğru üç yıl olarak hesaplanacak. İşveren 2016/Ocak ayından öncesi sürelere ilişkin olarak herhangi bir hak talebinde bulunamayacak.

– Ocak ayı dışında diğer aylarda ilk defa tescil edilen işyerleri için üç yıllık süre, tescil edildiği tarihi takip eden takvim yılının Ocak ayından itibaren hesaplanacak.

Çalışan Sayısının Hesaplanması ve İşverenlerin Kontrol Zorunluluğu

İşverenin bu teşvikten yararlanabilmesi için, Türkiye genelinde çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde her ay toplamda ondan fazla çalışanı bulunması gerekmekte olup, çalışan sayısı aşağıda belirtildiği şekilde hesaplanacak.

– Çalışan sayısının hesabında, aynı işveren tarafından Türkiye genelinde çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinden o ay SGK’ya bildirilen toplam işçi sayısı esas alınacak. Yani işverenin birden fazla işyeri varsa, bu işyerlerinden çok tehlikeli sınıfa yer alan (SGK’da kayıtlı iş kolu koduna bağlı olarak verilen NACE koduna göre çok tehlikeli sınıfta yer alan) tüm işyerlerinden prim belgeleri ile SGK’ya bildirilen işçi sayısı toplamı esas alınacak.

– Alt işvereni (taşeronu) bulunan işyerlerinde alt işverenin çalışanları asıl işverenin toplam çalışan sayısına veya asıl işverenin çalışanları alt işverenin toplam çalışan sayısına dahil edilmeyecek.

– Aday çırak, çırak ve işletmelerde mesleki eğitim gören öğrenciler, mesleki ve teknik ortaöğretim ile yükseköğrenimleri sırasında staja tabi tutulan öğrenciler, mesleki ve teknik ortaöğretim sırasında tamamlayıcı eğitim ya da alan eğitimi gören öğrenciler, kamu kurum ve kuruluşları tarafından desteklenen projelerde görevli bursiyerler, üniversitelerde kısmi zamanlı çalıştırılan öğrencilerden aylık prime esas kazanç tutarı, prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katından fazla olmayanlar, Türkiye İş Kurumunca düzenlenen eğitimlere katılan kursiyerler ile toplum yararına programlara katılanlar, ceza infaz kurumları ile tutukevleri bünyesinde oluşturulan tesis, atölye ve benzeri ünitelerde çalıştırılan hükümlü ve tutuklular çalışan sayısının hesabında dikkate alınmayacak.

– İşyerinde çeşitli nedenlerle ay içinde çalışması bulunmayan ve ücret ödenmeyen, yani prim belgesinde o ayki çalışma gün sayısı ve kazancı sıfır gösterilen sigortalılar toplam çalışan sayısına dahil edilecek.

– İşyerinden o ay Kuruma verilmiş asıl ve ek nitelikteki prim belgelerinde kayıtlı sigortalı sayısından, iptal prim belgelerinde kayıtlı sigortalı sayısı düşülecek.

– Ay içinde işe giren veya işten çıkan sigortalılar, o aydaki gün sayısı 1 gün olsa dahi, toplam çalışan sayısına dahil edilecek.

– Kamu kurum ve kuruluşlarının çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde, sadece 4/a kapsamında bildirilen sigortalılar toplam çalışan sayısına dahil edilecek.

İşverenlerin Çalışan Sayısını Kontrol Zorunluluğu

Teşvikten yararlanılacak üç yıl boyunca, yararlanılan her ay için işverenin Türkiye genelinde ondan fazla sigortalısı olup olmadığı hususu prim belgelerinin Kuruma gönderilmesi sırasında Kurum sistemi tarafından tespit edilemediği için, bu husus prim belgesinin yasal verilme süresi sona erdikten sonra, aynı işverene ait çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinden aynı aya ilişkin verilen tüm prim belgelerinde kayıtlı sigortalı sayısı kontrol edilmek suretiyle sistem tarafından tespit edilecek.

Ancak, işverenler de teşvikten yararlanmaya başladıktan sonra, teşvikten yararlanma şartlarını taşıyıp taşımadıklarını, tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinden her ay SGK’ya en az 10 sigortalı bildirip bildirmediklerini teşvikten faydalandıkları süre boyunca kontrol edecekler. Çünkü teşvikten yararlandıktan sonra şartları taşımadığı halde yararlandığı tespit edilen işverenlerden, geriye dönük olarak teşvik nedeniyle eksik alınmış olan işsizlik sigortası primleri gecikme cezası ve zammıyla birlikte işverenden alınacağından, kontrol sorumluluğunu yerine getirmeyen işverenler böyle bir durumda sonucuna katlanmak zorunda kalacaktır.

Teşvikten Yararlanma Süresi

İşverenler bu teşvikten, işyerinin teşvikten yararlanmaya esas şartları sağladığı üç yıllık süreyi takip eden takvim yılından geçerli olmak üzere üç yıl boyunca yararlanacaklar. Ancak nasıl ki bu teşvikten yararlanma hakkının doğması için öncesinde üç yıl boyunca ölümlü veya sürekli iş göremezlikle sonuçlanan iş kazası meydana gelmemiş olması gerekiyor, teşvikten yararlanılacak üç yıl boyunca da aynı şekilde işyerinde ölümlü veya sürekli iş göremezlikle sonuçlanan iş kazası meydana gelmeyecek.

Teşvikin Hesaplanması

Teşvikten yararlanılan süre boyunca, her ay o işyerinden Kuruma verilen prim belgesinde/belgelerinde kayıtlı sigortalıların toplam prime esas kazançları üzerinden işsizlik sigortası primi yüzde 1 (% 1) oranında hesaplanarak işverenden tahsil edilecek. Normal uygulamada prime esas kazancın yüzde 3’ü oranında işsizlik sigortası primi hesaplanmaktadır.

Teşvik Uygulamasının Sona Ereceği Haller

– Bu teşvik şu anki Kanun hükümlerine göre 3 yıl süreyle sınırlı olduğundan, herhangi bir kanuni değişiklik olmadıkça, 3 yıllık teşvikten yararlanma süresini tamamlayan işverenin teşviki sona erdirilecek.

– Teşvikten yararlanma süresi dolmadan işyerinin kapanması halinde, işyerinin 5510 sayılı Kanun kapsamından çıktığı tarihten itibaren teşvik uygulamasına son verilecek.

– İşyerinin tehlike sınıfının çok tehlikeli sınıftan tehlikeli veya az tehlikeli sınıfa dönüşmesi halinde tehlike sınıfı değişiklik tarihini takip eden ay/dönem başından itibaren işyerinin teşvik uygulamasına son verilecek. İşyerinin tehlike sınıfındaki değişiklik; hatalı iş kolu kodu verilmiş olması, işyerinde faaliyet değişikliği yapılması gibi nedenlerden kaynaklanabildiği gibi, İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliği eki NACE kodlarında değişiklik yapılmasına bağlı olarak da meydana gelebilmektedir.

– Çalışan sayısının on ve altına düşmesi halinde, çalışan sayısının on ve altına düştüğü ay/dönem başından itibaren işyerinin teşvik uygulamasına son verilecek.

– İşyerinde ölümlü veya sürekli iş göremezlikle sonuçlanan iş kazası meydana gelmesi halinde, ilgili durumun Bakanlıkça veya Kurumca tespit edildiği tarihi takip eden ay/dönem başından itibaren işyerinin teşvik uygulamasına son verilecek.

– Alt işvereni olan işyerlerinde, alt işverenin asıl işverene bağlı işyerinde ölümlü veya sürekli iş göremezlik ile sonuçlanan iş kazası yaşanması halinde alt işverenin ve asıl işverenin teşvik uygulamasına son verilecek. Asıl işverenin işyerinde ölümlü veya sürekli iş göremezlik ile sonuçlanan iş kazası yaşanması halinde ise sadece asıl işverenin teşvik uygulamasına son verilecek, alt işverenin teşvik uygulaması ise bundan etkilenmeyecek.

– İşyeriyle ilgili İSG-KATİP’e kayıtlı onaylanmış işyeri hekimi – iş güvenliği görevlendirmesinin sona erdirilmesi veya herhangi bir OSGB’den alınan hizmetin sona ermesi halinde, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin alınmadığı aybaşından itibaren işyerinin teşvik uygulamasına son verilecek.

Teşvikten Haksız Olarak Yararlanmış İşverenlerle İlgili Yapılacak İşlemler

Teşvikten haksız olarak yani şartları taşımadığı halde yararlandığı tespit edilen işverenlerin eksik ödedikleri işsizlik sigortası işveren hissesi primleri gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte işverenden tahsil edilecek.

Aynı şekilde, işveren teşvikten yararlandıktan sonra, gerek teşvike hak kazanmaya esas teşvik öncesi üç yıllık süre içerisinde, gerekse teşvikten yararlanılan üç yıllık sürede, işyerinde ölümlü veya sürekli iş göremezlikle sonuçlanan iş kazasının meydana geldiğinin tespit edilmesi halinde, teşvikten yararlanılan tüm aylara ilişkin olarak işverenden eksik alınmış olan işsizlik sigortası işveren hissesi gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte işverenden tahsil edilecek.

İş Kazasını Bildirmeyen İşverene Uygulanacak Yaptırım

Teşvikten yararlanan işverenlerden, ölümlü veya sürekli iş göremezlikle sonuçlanan iş kazalarını bildirmeyenlerin veya geç bildirenlerin kapsama giren tüm işyerleri için iş kazasının meydana geldiği tarihten itibaren eksik ödedikleri işsizlik sigortası işveren hissesi primleri, gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte tahsil edilecek. Bu işverenler, teşvikten iş kazasının tespit edildiği tarihi takip eden aydan itibaren beş yıl süre ile yasaklanacaklar, yani 5 yıl boyunca bu teşvikten yararlanamayacaklar. Ayrıca bu 5 yıl boyunca işyerinde hiç iş kazası meydana gelmemiş olması sonucu değiştirmeyecek.

Haklarında yasaklama kararı verilen tüzel kişilerin;

– Şahıs şirketi olması halinde, şirket ortaklarının tamamı hakkında,

– Sermaye şirketi olması halinde ise sermayesinin yarısından fazlasına sahip olan gerçek veya tüzel kişi ortaklar hakkında,

yasaklama kararı verilecek.

Ayrıca bunların bir şahıs şirketinde ortak olmaları halinde bu şahıs şirketi hakkında da, sermaye şirketinde ortak olmaları halinde ise sermayesinin yarısından fazlasına sahip olmaları kaydıyla bu sermaye şirketi hakkında da aynı şekilde yasaklama kararı verilecek.

Yukarıda belirtildiği şekilde beş yıl yasaklama kararı verilen işverenler, beş yıl dolduktan sonra takip eden üç yıl başta ölümlü veya sürekli iş göremezlikle sonuçlanan iş kazası meydana gelmemesi şartı olmak üzere, şartları sağlamaları ve talep etmeleri halinde teşvikten tekrar yararlanabilecekler.

İş kazalarının süresinde bildirilmemesi halinde uygulanacak diğer yaptırım ve cezalar İş Kazası – Meslek Hastalığı Süresinde Bildirilmezse Hangi Yaptırım ve Cezalar Uygulanır ? başlıklı yazıda belirtilmiştir.

SGK’ya Başvuru Yapmak Gerekmiyor

Şartları sağlamaması nedeniyle teşvik uygulaması sona eren işverenler hariç, bu teşvikten yararlanmak için işverenlerin SGK Müdürlüğüne herhangi bir başvuru yapmaları veya herhangi bir belge ibraz etmeleri gerekmiyor. İşyerinin, teşvikten yararlanılacak takvim yılından önceki üç yıl süreyle aranılan tüm şartları sağlayıp sağlamadığı Kurum sistemi tarafından otomatik olarak kontrol edilecek. İşyerinin söz konusu şartları sağladığının tespit edilmesi durumunda, işveren takip eden takvim yılından itibaren üç yıl süreyle bu teşvikten yararlanabilecek.

Sadece teşvikten yararlanılan üç yıllık sürede, teşvikten yararlanma şartlarından herhangi birinin kaybedilmesi durumunda, teşvikten tekrar yararlanılabilmesi için işverenin başvuruda bulunması gerekecek. Bu yöndeki başvurular da teşvikten yararlanılacak takvim yılından önceki yılın son gününe (Aralık ayının son günü) kadar işveren sisteminden “Çok Tehlikeli İşyerleri İçin İşsizlik Sigortası Primi Teşvik Yönetimi” ekranından yapılacak. Sistem tarafından gerekli kontrolün yapılmasının ardından başvuru onaylanacak. (isvesosyalguvenlik.com)

Esman DİLLİ *

———–

* Başmüfettiş, Sosyal Güvenlik Kurumu