İşveren Çalıştırdığı Birinci Derece Yakınını Sigortalı Göstermek Zorunda mı ?

İşverenler birinci derece yakınlarını işyerlerinde çalıştırabilmektedirler. Ancak bunları çalıştıran işverenlerin normal işçi gibi sigortasını yaptırma zorunluluğu olup olmadığı konusu bazen sorun olabilmektedir.

Çünkü eğer işverenin birinci derece yakını da olsa, işyerinde çalıştırdığı kişi sigortalı olarak SGK’ya bildirmesi zorunlu kişi kapsamındaysa, bildirmediğinin tespiti halinde uygulanacak ceza ve yaptırımlar, normal sigortasız işçi çalıştırılması halinde uygulanacak ceza ve yaptırımlarla aynıdır. (Bkz. Sigortasız İşçi Çalıştıran İşverenlere Uygulanan Ceza ve Yaptırımlar)

Öncelikle şunu belirtelim ki burada kastettiğimiz işveren şahıs işverendir. Şirket işverenler tüzel kişi olarak değerlendirildiğinden, dolayısıyla çalışan kişinin şirket ortağı veya sahibinin yakını olması bir anlam ifade etmemekte, şirketlere ait işyerlerinde çalıştırılan şirket ortağı veya sahibinin eş, çocuk, ana – baba, kardeş gibi yakınlarını da normal işçi gibi sigortalı gösterilmesi gerekmektedir.

Şahıs işyerinde çalıştırılan birinci derece yakınların işyeri sahibi tarafından sigortalı gösterilmesi gerekip gerekmediği konusuna gelince. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun “Sigortalı sayılmayanlar” başlıklı 6 ıncı maddesinde sadece;

– İşverenin işyerinde ücretsiz çalışan eşinin,

– Aynı konutta birlikte yaşayan ve üçüncü derece dahil bu dereceye kadar hısımlar arasında ve aralarına dışardan başka kimse katılmaksızın, yaşadıkları konut içinde yapılan işlerde çalışanların,

sigortalı sayılmayacağı belirtilmiştir.

Yukarıdaki iki istisna dışında işveren işyerinde çalıştırdığı tüm yakınlarını sigortalı göstermek zorundadır. Eğer ücretli çalışıyorsa işveren eşini dahi sigortalı göstermek zorundadır. Aynı şekilde işveren işyerinde çalıştırdığı annesini, babasını, kardeşini de sigortalı göstermek zorundadır. Çocuklarla ilgili ise Kanunda belirtilmemiş olsa da işveren işyerinde çalıştırdığı 18 yaşındaki çocuğunu sigortalı göstermek zorunda değildir. Çünkü 18 yaşındaki çocuk henüz reşit olmadığı için kendisi adına sözleşme düzenleyemeceğinden / imzalayamayacağından, babası ile arasında hizmet akdi oluşması mümkün değildir. İşverenin burada belirtilenler dışındaki yakınlarını çalıştırması halinde de doğal olarak sigortalı göstermesi zorunludur.

Belirleyici Olan Hizmet Akdi Doğup Doğmadığı

Şahıs işverenin işyerinde çalıştırdığı ana – babasını, kardeşini, 18 yaşından büyük çocuğunu, hatta ücretli olarak çalışıyorsa eşini sigortalı yapma zorunluluğu belki tuhaf gelebilir. Ancak burada da belirleyici olan hizmet akdi ilişkisidir. 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesine göre hizmet akdi ile çalıştırılanların sigortalı yapılması zorunlu olduğundan, işverenin çalıştırdığı birinci derece yakını ile arasında hizmet akdi ilişkisinin doğup doğmadığına bakmak gerekir.

Hizmet akdi (iş sözleşmesi) İş Kanununun 8 inci maddesinde aynen; “İş sözleşmesi, bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın (işveren) da ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşan sözleşmedir.” şeklinde tanımlanmıştır. Dolayısıyla işverenin işyerinde çalıştırdığı çocuğu, ana – babası, kardeşi ile arasında hizmet akdi ilişkisi varsa, yani işveren olarak çalıştırdığı yakınına ücret ödüyorsa, çalıştırdığı yakını da ona bağımlı olarak çalışıyorsa, yani işyeri sahibinin emir ve gözetimi, denetim ve kontrolü, buyruğu altında çalışıyorsa bu durumda arada hizmet akdi doğmuş demektir ve yukarıda belirtilen istisnalar dışında işverenin işyerinde çalıştırdığı yakınlarını sigortalı göstermesi zorunludur. Ancak eğer aralarında hizmet akdi doğmuyorsa sigortalı yapma zorunluluğu bulunmamaktadır.

Bu Durum Üçüncü Kişiler İçin Geçerli Değil

Öte yandan işyeri sahibi ile çalışan kişi arasında hizmet akdi oluşmamışsa sigortalı yapma mecburiyetinin ortadan kalkması sadece işverenin birinci derece yakınları açısından geçerli olup, işverenin yanında çalıştırdığı arasında herhangi bir yakınlık bulunmayan üçüncü kişiler için geçerli değildir. Çünkü bu kötüye kullanılacak bir durum olduğundan, işverenin birinci derece yakını herhangi bir ücret almaksızın sırf yardım için ve hizmet akdiyle işverene bağlı olmaksızın işyerinde çalışabilecekken, işverenle yakınlığı bulunmayan üçüncü bir kişinin sırf yardım için işverene ait işyerinde ücretsiz olarak çalışması beklenemeyeceğinden, işverenin yanında çalıştırdığı üçüncü bir kişiyle arasında hizmet akdi olmadığını, işçisi olmadığını, ona ücret ödemediğini, sadece yardım ettiğini iddia edip, o kişiyi sigortalı yapma zorunluluğundan kurtulması mümkün değildir, böyle bir iddia kabul görmez, isterse çalışan kişi de bu yönde beyanda bulunsun fark etmez. Nitekim 5510 sayılı Kanunun 82 nci maddesinin ikinci fıkrasında ücretsiz çalışan sigortalıların günlük kazançlarının alt sınır (asgari ücret) üzerinden gösterileceği belirtilmiştir.

Yakınlarını İşyerinden Sahte Sigortalı Gösterme

Yukarıdaki yazıda, şahıs işverenlerin işyerinde çalıştırdığı birinci derece yakınlarını hangi durumda sigortalı göstermesi gerektiği açıklanmıştır. Bunun tam tersi birinci derece yakınlarını işyerinden sahte sigortalı gösteren işverenlere de rastlanmaktadır. Yukarıda belirtildiği gibi şahıs işverenin işyerinde ücretsiz çalışan eşi ile 18 yaşından küçük çocuğunu sigortalı göstermemesi gerektiği gibi, aralarında hizmet akdi doğacak şekilde işyerinde çalışmayan, özellikle işyerinde fiili olarak çalışmayan yakınlarını sigortalı göstermesi sahte sigortalılığa girmekte ve tespit edildiğinde hem çalışan, hem de çalıştıran Sahte – Gerçek Çalışmaya Dayanmayan Sigortalılık ve Uygulanan Yaptırımlar başlıklı yazıda belirtilen ceza ve yaptırımlara maruz kalmaktadır. Eğer sahte sigortalı gösteren kişi eğer sigorta primlerini de düzenli ödemiyorsa, bu durumda işyeri SGK’nın takibine takılmakta, sahte sigortalılık daha kolay tespit edilmektedir. (isvesosyalguvenlik.com)