Çalışma hayatında işçi işe girerken veya işe girip çalışmaya devam ettiği sırada işveren / işyeri tarafından kendisine boş senet imzalatılması uygulaması sık karşılaşılan bir durumdur.

İşverenler genelde işe aldığı işçisinin ileride kendisini maddi olarak zarara / kayba uğratması ihtimaline karşı bu yola başvurmaktadır. Dolayısıyla işçiden bu nedenle alınan senet borç senedi değil, teminat senedi niteliğini taşımaktadır. İşverenin daha sonra bu senedi doldurup işleme koyması halinde senet borç senedi haline gelmektedir.

İşçiden Boş Senet Alınması Yasal mı ?

İşveren tarafından işçiden imzalı boş senet alınması işçi – işveren ilişkisi kapsamına girse de İş Kanununda düzenlenen bir konu değildir. Senet (bono) kıymetli evrak kapsamına girmekte olup, bu konudaki yasal düzenlemeler 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununda yer almaktadır. Türk Ticaret Kanununda da boş (açık) senet düzenlenemeyeceği yönünde bir hüküm olmadığı gibi, Kanunun 680 inci maddesinden de boş (açık) senet düzenlenebileceği anlamı çıkmaktadır. Dolayısıyla yasal olmayan işçiden boş senet alınması yani işçiye boş senet imzalatılması değil, işçiden alınan boş senedin işveren tarafından kötüye kullanılmasıdır, hatta bu Türk Ceza Kanununa göre hapis cezası gerektiren bir suçtur. Bu konu aşağıda ayrıca açıklanmıştır.

Konunun İşçi Açısından Değerlendirilmesi – İşçinin Dikkat Etmesi Gereken Hususlar

Hiçbir çalışan işverene imzalı boş senet vermek istemez tabii ki, çünkü bu riskli bir durumdur, senedin sadece ödeme günü kısmı değil, tutar (para miktarı) kısmı da boş ise bu risk daha da artmaktadır. Ancak işçinin o işe girip çalışabilmesi veya işyerinde çalışmaya devam edebilmesi için işveren kendisine boş senet imzalamasını şart koşuyorsa, bu durumda işçi açısından boş senedi imzalamaktan başka seçenek kalmaz maalesef.

Peki bu durumda işçi ne yapabilir ? Nelere dikkat etmeli ?

İşverene imzalı boş senet vermek zorunda kalan işçi, en azından senede para miktarının yazılmasını isteyebilir, bu durumda hiç değilse ilerde ödemek zorunda kalabileceği para miktarı yani karşılaşabileceği risk miktarı belirlenmiş, sınırlanmış olur. Ayrıca senet üzerinde lehtar (işçinin ödemeyi yapacağı kişi) olarak işverenin ismi mutlaka yer almalıdır. Çünkü lehtar kısmı boş olan senetleri, kötü niyetli olan veya işçiyle sorun yaşayan işverenler başka kimselere verebilmekte, bu tür durumlarda işçi daha sonra karşısında hiç tanımadığı kişiyi alacaklı olarak bulmakta, hiç tanımadığı kişi o senetten dolayı işçi hakkında icra takibi başlatabilmekte, böyle olunca da işçinin o senedi işverene teminat amaçlı verdiğini, borç senedi olmadığını kanıtlaması zorlaşmakta, senet üzerinde lehtar olarak işverenin ismi yer almadığı için konunun mahkemeye intikal etmesi halinde işveren işçiden aldığı senedi inkar edebilmekte, söz konusu senetle bir ilgisinin olmadığını iddia edebilmekte, senedi kullanan kişi de doğruyu söylemezse işçinin işi daha da zorlaşmaktadır.

Ayrıca işverene imzalı boş senet vermek zorunda kalan işçi, senedi verirken yanında en azından şahit bulundurabilir, yine işverenden konuya ilişkin olarak “işçi ………..’dan teminat amaçlı olarak ……….. tarihinde ………….. tutarlı imzalı boş senet alınmıştır” şeklinde imzalı bir yazı alıp bu yazıyı saklayabilir.

Diğer önemli bir husus, işçi işveren tarafından işten çıkarılacak olur veya kendi işten çıkacak olursa, işverene daha önce teminat amaçlı vermiş olduğu imzalı boş senedi işverenden mutlaka istemeli, işveren senedi vermezse noterden bu konuda ihtarname çekmeli, işveren senedi yine vermezse senedin iadesi ve senetten dolayı işverene borçlu olmadığının tespiti için İş Mahkemesinde menfi tespit davası açmalıdır.

Öte yandan işçi işe girerken işveren işçiden imzalı boş senet istememiş, bu konudan bahsetmemiş, ancak daha sonra işçi çalışmaya devam ederken işveren işçiden imzalı boş senet vermesini istemişse, işçi bu durumda dilerse 4857 sayılı İş Kanununun 24/II/f maddesine istinaden haklı sebeple ve ihbar süresine uymadan iş akdini feshedebilir, en az bir yıllık çalışma süresini de doldurmuşsa işverenden kıdem tazminatı talep edebilir. Ancak bu fesih işleminin Noterden ihtarname çekerek yapılması daha doğru olur. (Bkz. İş Akdini Sözlü Fesheden İşçiler Dikkat)

Konunun İşveren Açısından Değerlendirilmesi – İşverenin Sorumlulukları – Dikkat Etmesi Gereken Hususlar

Yukarıda, Türk Ticaret Kanununa göre boş senet düzenlenmesine engel bir durum olmadığı belirtilmiş olmakla birlikte, bu durum işverenin işçiden istediği gibi boş senet alabileceği anlamına gelmez. Çünkü işçiden alınacak imzalı boş senet kullanımı tamamen işverenin insafına / keyfine kalan, işçiyi ise büyük risk altına sokma ihtimali bulunan bir belgedir. Ayrıca işveren kendisini maddi olarak zarara uğratan işçisi hakkında her zaman İş Mahkemesinde dava açıp zararının karşılanmasını isteyebilir, dolayısıyla bu yönüyle de işçiden boş senet almasını gerektirir bir durum bulunmamaktadır. Ancak tüm bunlara rağmen eğer işveren işçinin işyerinde yaptığı iş sırasında kendisini maddi olarak zarara uğratmasını ihtimal dahilinde görüyorsa, (örneğin işçi işyeri dışında satış temsilcisi olarak çalışıyor, sattığı ürün bedellerini müşteriden kendisi alıp işverene teslim ediyorsa, işveren de işçiyi yeterince tanımıyorsa), işçiden teminat alma gereği duyuyorsa, buna istinaden de işveren işçiden kendince zorunlu olarak imzalı boş senet alıyorsa, burada işverenin objektif iyiniyet kurallarına uygun hareket etmesi, güveni kötüye kullanmaması, işçiden aldığı imzalı boş (açık) senedi iyi muhafaza etmesi, ileride işçiyle sorun yaşaması halinde işçiden daha önce almış olduğu boş senedi kötüye kullanmasını önleyecek yani kendisini de baştan sınırlayacak şekilde mümkünse senedin üzerine para miktarını yazması, ayrıca senedin lehtar kısmına mutlaka kendi ismini yazması, yine yukarıda belirtildiği gibi işçiden teminat amaçlı olarak imzalı boş senet almış olduğuna dair işçiye kendi imzasını taşıyan bir belge vermesi gerekir.

Ayrıca işverenin bu senedi ileride gerçeğe aykırı olarak doldurup kullanmaktan da uzak durması, aksi taktirde Türk Ceza Kanunu hükümlerine göre hapis cezasıyla bile karşı karşıya kalacağını unutmaması gerekir. Bu konu aşağıda açıklanmıştır.

İşveren İşçiden Almış Olduğu Boş Senedi Kötüye Kullanırsa İşçi Ne Yapabilir ?

Bu konuda işçinin izlemesi gereken yol, karşılaştığı duruma göre değişir.

1- Eğer işçi işten çıkar veya çıkarılırsa daha önce işverene vermiş olduğu teminat amaçlı imzalı boş senedi mutlaka işverenden talep etmeli (mümkünse noterden ihtarname çekerek), işveren senedi vermezse İş Mahkemesinde dava açmalıdır. Bu aşamada da işverenin işçiden aldığı imzalı boş senedi inkar etmesi ihtimaline karşılık yukarıda belirtildiği şekilde işçinin boş senedi imzalayıp işverene verirken yanında şahit bulundurmuş olmasının, işverenden bu konuda imzalı ayrı bir yazı almış olmasının faydası olacaktır.

2- Eğer işveren senedi icraya vermişse bu durumda da icra müdürlüğü tarafından işçiye ödeme emri gönderileceğinden, burada işçinin iki seçeneği bulunmaktadır. Birinci seçenek borcu 10 gün içinde ödemek, ikinci seçenek ise 5 gün içinde itirazda bulunmak. İşçi işverenin senedi haksız olarak işleme koyduğunu, işverene borcu olmadığını düşünüyorsa, bu durumda ödeme emri kendisine geldikten sonra 5 gün içerisinde İcra Mahkemesine itiraz etmesi gerekir.

2004 sayılı İcra ve İflas Kanununun 168 inci maddesinde icraya konulan senede aşağıdaki sebeplerle itirazda bulunulabileceği belirtilmiştir;

– İcra takibine dayanak olan senedin kambiyo senedi vasfını haiz olmadığı.

– Senetteki imzanın kendisine ait olmadığı.

– Borçlu olmadığı, borcun ödendiği, alacaklı tarafından mehil verildiği, alacağın zaman aşımına uğradığı.

İcra mahkemesi işçinin (borçlunun) itirazını kabul ederse icra takibi durdurulur, mahkeme itirazı reddederse işçi (borçlu) bir üst mahkeme olan istinaf mahkemesine başvurabilir. İşçinin (borçlunun) itirazı üzerine mahkemenin itirazı kabul etmesi ve icra takibinin durdurulması halinde senedi işleme koyan kişi (alacaklı) isterse bir yıl içerisinde İtirazın İptali davası açabilir. Bu dava sonucunda işçi (borçlu) haksız görülürse ayrıca icra inkar tazminatı ödemek zorunda kalabilir.

Öte yandan İcra Mahkemesi itiraz üzerine sınırlı inceleme yapan, belgeye dayalı karar veren bir mahkeme olduğundan, itirazı reddedildiği için veya başka herhangi bir nedenle ödemeyi yapmak zorunda kalan işçinin (borçlunun) mutlaka “menfi tespit davası açma hakkım saklı kalmak kaydıyla ödemeyi yapıyorum, icra baskısı nedeniyle ödemeyi yapıyor ve itiraz hakkımı saklı tutuyorum” gibi bir itirazi kayıtla ödemeyi yapması, ardından da senet dolayısıyla işverene borcu olmadığını tespit için İş Mahkemesinde menfi tespit davası açması gerekir.

İmzasız Boş Senedi Gerçeğe Aykırı Bir Şekilde Doldurup Kullanan İşverene Hangi Ceza Verilir ?

İşçiden almış olduğu imzalı boş senedi gerçeğe aykırı olarak doldurup kullanmış olan işverenin suçu 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 209 uncu maddesinde düzenlenen “Açığa imzanın kötüye kullanılması” suçu kapsamına girmektedir.  Söz konusu 209 uncu maddeye göre;

“Belirli bir tarzda doldurulup kullanılmak üzere kendisine teslim olunan imzalı ve kısmen veya tamamen boş bir kağıdı, verilme nedeninden farklı bir şekilde dolduran kişi, şikayet üzerine, üç aydan bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. İmzalı ve kısmen veya tamamen boş bir kağıdı hukuka aykırı olarak ele geçirip veya elde bulundurup da hukuki sonuç doğuracak şekilde dolduran kişi, belgede sahtecilik hükümlerine göre cezalandırılır.”

Dolayısıyla kendisinden teminat amaçlı aldığı imzalı bor senedi gerçeğe aykırı olarak doldurup kullanan veya başkasına verip, ciro edip kullandıran işveren hakkında işçi Cumhuriyet Savcılığına şikayette bulunabilir.

İşçi Borcunu Ödediği Halde İşverenin Senedi İade Etmeyip Kullanmasının Cezası

İşçi işverene verdiği senetten doğan borcunu bir şekilde işverene ödemiş, ancak işveren yine de senedi işçiye vermemiş ve kullanmışsa işveren bu durumda da 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 156 ıncı maddesinde düzenlen “Bedelsiz senedi kullanma” suçunu işlemiş olur. Söz konusu 156 ncı maddeye göre de bedelsiz kalmış bir senedi kullanan kimseye, şikayet üzerine, altı aydan iki yıla kadar hapis ve adlî para cezası verilir. İşçi bu durumda da Cumhuriyet Savcılığına şikayette bulunabilir.

İşçi Ödemeyi Mutlaka Banka Üzerinden Yapmalı

Senedin icraya konulması halinde ödemenin zaten ilgili icra dairesinin banka hesabına yapılması gerekir. Burada kastettiğimiz ise konu icraya intikal etmeden işçi senede karşılık işverene herhangi bir ödeme yapacaksa bu ödemeyi kesinlikle elden yapmayıp, ödemeyi işverenin banka hesabına yapmalı ve parayı banka hesabına yatırırken veya havale ederken açıklama kısmına da senet bedeli olduğunu yazmalı veya yazdırmalıdır.

Mahkemelerin ve Yargıtay’ın Konuya Bakışı

Ceza yönüyle değil de işçinin işverene borcu olup olmadığı, dolayısıyla işçiden alınmış olan senedin geçerli olup olmadığı yönüyle İş Mahkemeleri ve Yargıtay genelde; senedin teminat senedi mi yoksa borç senedi mi olduğu, o senedin işçinin işverene karşı gerçekte var olan bir borcundan kaynaklanıp kaynaklanmadığı hususları üzerinde durmakta, değerlendirmelerini buna göre yapmaktadırlar. Konuya ilişkin iki adet örnek Yargıtay kararı aşağıda yer almakta olup, Yargıtay bu kararlarından birinde işçiden alınan senedin teminat senedi olduğu dolayısıyla geçersiz sayılması gerektiği, diğerinde ise senedin borç senedi olduğu, işçinin işverene borçlu olduğu, dolayısıyla senedin geçerli geçerli sayılması gerektiği yönünde karar vermiştir.

“İşveren işçiye imzalattığı boş senedi doldurarak işleme koymuş ve icraya vermiş, işçi İş Mahkemesinde açtığı davada işverenin kendisinden teminat amaçlı aldığı beyaza imzalı senedi doldurarak icra takibi başlattığını iddia ederek bu senet dolayısıyla borçlu olmadığının tespiti yönünde karar verilmesini talep etmiş, işveren ise işçinin beyanlarının haklı olmadığını ileri sürmüş, mahkeme davaya konu senedin borca karşılık alındığı gerekçesiyle işçinin talebini reddetmiş, işçinin temyiz yoluna (Yargıtay’a) başvurması üzerine Yargıtay 9. Hukuk Dairesi davaya konu senedin teminat senedi olduğunu, yasal dayanağının olmadığını belirterek işçinin talebinin kabulü gerektiği yönünde karar vermiştir. (9. Hukuk Dairesi – 26.12.2013 – 2013/12038 E., 2013/35128 K.)”

“İşveren işçiye imzalattığı boş senedi doldurarak işleme koymuş ve işçi hakkında icra takibi başlatmış, işçi İş Mahkemesinde dava açarak işverene (davalıya) borcu bulunmadığının tespiti ile icra takibine konan senedin iptaline karar verilmesi istemiş, işçinin avukatı dava dilekçesinde; davalı işyerinde uluslararası tır şoförü olarak çalıştığını, 01/03/2011 tarihinde ise işine son verildiğini, davalı işveren bünyesinde çalışacak tüm işçilerden boş senet alındığını, altı imzalatılarak alınan senedin üstünün daha sonra gerçeğe aykırı bir biçimde sahte olarak doldurulduğunu ve icra takibine konulduğunu, davacının davalı işveren firmaya senet vermesinin hayatın olağan akışına aykırı olduğunu, işverenle ticari ilişkilerinin bulunmadığını, işçinin işverene (davalıya) böyle bir borcunun bulunmadığının tespiti ile icra takibine konan senedin iptalini talep etmiştir. İş Mahkemesi dava sonucunda işçinin işverene borcu olmadığının tespiti ile İcra Müdürlüğü tarafından yapılan takibin iptaline karar vermiştir. İş Mahkemesinin bu kararına karşı işverenin avukatı Yargıtay’a temyiz başvurusunda bulunmuş, Yargıtay 9. Hukuk Dairesi;  işçinin “5900 lt mazotu sattım” şeklinde ki el yazılı ikrarından, işçinin (davacının) işverene ait 5900 lt mazotu sattığının, bunun karşılığında takibe konu senedin verildiğinin anlaşıldığını, dosyada mübrez bilirkişi raporundan işçinin sattığı mazot bedelinin 19.883,00 TL olduğunun tespit edildiğini belirterek icra takibine konu senedin 19.883,00 TL asıl alacak ve bu miktarın işlemiş faizi üzerinden icra takibin devamına karar verilmesi gerektiğine karar vermiştir. (9. Hukuk Dairesi – 09.04.2015 – 2014/1643 E., 2015/13822 K.)”

Konuyla İlgili Daha Ayrıntılı Yazılar

Yukarıda konu açıklanırken genelde işçi – işveren ilişkisi ve İş Mevzuatı doğrultusunda açıklama yapılmış, Ticaret ve İcra Hukukuyla ilgili ayrıntılara fazla girilmemiştir. Bu konuda daha ayrıntılı bilgi ve açıklamalar konunun uzmanı avukatlar tarafından yazılmış olan Açığa Atılan İmzanın Kötüye Kullanılması Suçu ve Cezası, Bedelsiz Senedi Kullanma Suçu ve Cezası, Senedin Sonradan Doldurulması Mümkün Müdür? başlıklı yazılarda yer almaktadır. (isvesosyalguvenlik.com)