Sosyal Güvenlik Kurumu alacakları amme (kamu) alacağı niteliğinde olduğundan, 5510 sayılı Kanunun 88 inci maddesi uyarınca; Kurumun süresi içinde ödenmeyen prim ve diğer alacaklarının tahsilinde, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usûlü Hakkında Kanunun 51 inci, 102 nci ve 106 ncı maddeleri hariç, diğer maddeleri uygulanır.

İstisna tutulan söz konusu maddeler ise; 51-Gecikme Zammı, Nispet ve Hesabı, 102-Tahsil zamanaşımı, 106-Tahsil imkansızlığı sebebiyle terkin konularını kapsamaktadır. Dolayısıyla, özel kanunlarla zaman zaman getirilen tecil (erteleme) ve taksitlendirme uygulamaları dışında, 6183 sayılı Kanunun 48 inci maddesine göre de Kurum alacaklarının tecil ve taksitlendirilmesi mümkündür. Ayrıca Sosyal Güvenlik Kurumunca 6183 Sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanuna Göre Kullanılacak Yetkilere İlişkin Yönetmelik’in 13 üncü maddesinde de konu ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Buna göre;

• Tahakkuk ettirilen ve ödenmesi gereken Kurum alacağının;

– Vadesinde ödenmesi,

– Haczin tatbiki yani uygulanması,

– Haczedilmiş malların paraya çevrilmesi,

Kurum borçlusunu çok zor duruma düşürecekse, borçlu tarafından yazılı başvuruda bulunulmuş ve teminat gösterilmiş olması şartıyla, Kurum Yönetim Kurulunca veya Kurum Yönetim Kurulunun yetkisini devrettiği müdürlüklerce, Kurum alacağı 6183 sayılı Kanunun 48 inci maddesine göre tecil faizi alınarak ve 36 ayı geçmemek üzere tecil edilebilir yani ertelenebilir, taksitlendirilebilir. Tecil edilmesi için yazılı talepte bulunulan Kurum alacağının toplamı ellibin Türk Lirasını aşmadığı taktirde teminat şartı aranmaz. Bu tutarın üzerindeki Kurum alacaklarının tecilinde, gösterilmesi zorunlu teminat tutarı ellibin Türk Lirasını aşan kısmın yarısıdır. Bakanlar Kurulunca teminat aranılmamasına ilişkin tutarının değiştirilmesi durumunda belirlenen bu yeni tutara göre işlem yapılır.

• Tecile ilişkin usul ve esasları, tecil edilecek Kurum alacaklarını tür ve tutar olarak, borçlunun faaliyetine devam edip etmediğini esas alarak, taksit zamanları ile diğer şartları Kurum Yönetim Kurulu belirler.

• Tecil faizi, Maliye Bakanlığının belirlediği oranlarda uygulanır. En son 21/10/2010 tarihli ve 27736 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2 Nolu Tahsilat Genel Tebliği ile tacil faizi yıllık % 12 (aylık % 1) olarak belirlenmiştir. Tecil faizi oranında değişiklik yapılması hâlinde, bu değişikliğin Resmî Gazete’de yayımlandığı tarihten önce tecil edilen alacaklara, değişikliğin yapıldığı tarihe kadar eski oranlar, değişiklik tarihinden itibaren ise belirlenen yeni oran üzerinden tecil faizi uygulanır. Ancak, tecil faizi oranının yükselmesi hâlinde değişikliğin yayımı tarihinden önce yapılan veya henüz sonuçlandırılmamış taleplere istinaden yapılacak tecillerde eski oranlar üzerinden tecil faizi alınır.

• Ödenen taksitler, borç aslı ve ferîlerine (gecikme cezası ve zammına) orantılı olarak mahsup edilir.

• Tecil şartlarına uyulmaması, yani taksitlerin süresinde ve düzenli olarak ödenmemesi, değerini kaybeden teminatın veya mahcuz (haczedilen) malların tamamlanmaması ya da yerlerine başkalarının gösterilmemesi hâllerinde tecil ve taksitlendirme bozulur ve borcun kalan kısmının bir defada ödenmesi gerekir.

• Tecilin bozulması durumunda, tahsil edilmiş bulunan tecil faizlerinin, tecile konu toplam borç içindeki gecikme cezası ve gecikme zammına isabet eden bölümü Kuruma gelir kaydedildikten sonra, kalan tutar gecikme zammına mahsup edilir.

• Tecil ve taksitlendirme taleplerinin “Tecil ve Taksitlendirme Talep Formu” ile işyerlerinin işlem gördüğü ünitelere (sosyal güvenlik il müdürlüğüne/sosyal güvenlik merkezine) yapılması gerekmektedir. Talep formu ile birlikte borçlularca, “çok zor durum” halinin tespitine ilişkin aşağıda açıklanan esaslara göre durumuna uyan “Mali Durum Bildirim Formu” (Ek: 2) veya “Serbest Muhasebeci Mali Müşavir veya Yeminli Mali Müşavirlerce Düzenlenen Çok Zor Durum Halinin Tespitine İlişkin Rapor” (Ek: 3) ya da halka açık olan şirketlerin Sermaye Piyasası Kuruluna verdikleri en son bilançonun verilmesi gerekmektedir.

• Tecil ve taksitlendirme başvurusunu alan Kurum, borçlunun “çok zor durum” halini çeşitli kıstasları esas alarak değerlendirmekte, sonucuna göre başvuruyu kabul veya reddetmektedir.

• Tecil ve taksitlendirme işlemlerini müdürlüklerdeki icra servisleri yürütmektedir.

Borç Miktarına Göre Tecil ve Taksitlendirmeye Yetkili Birimler:

• Sosyal Güvenlik Kurumu Yönetim Kurulunun 5/12/2008 tarihli ve 2008/481 sayılı kararı uyarınca;

-Sosyal güvenlik merkezlerince takip edilen 1.000.000 TL’ye kadar olan Kurum alacaklarının tecil ve taksitlendirilmesinde sosyal güvenlik merkezlerinin müdürü, 1.000.001- 2.000.000 TL arası Kurum alacaklarının tecil ve taksitlendirilmesinde ise sosyal güvenlik il müdürü yetkilidir. Ayrıca, bünyesinde icra takip, haciz ve satış işlemlerinin yürütüldüğü sosyal güvenlik merkezi kurulmayan sosyal güvenlik il müdürlüklerinde 2.000.000 TL’ye kadar olan borçların tecil ve taksitlendirme yetkisini il müdürleri kullanmaya devam edecektir.

• Ünitelerce (müdürlüklerce); 2.000.000 TL’yi aşan tutarlar için tecil ve taksitlendirme talepleri İhtilaflı Prim İşleri ve İcra Daire Başkanlığına gönderilmekle beraber söz konusu borç tutarları;

– 2.000.001- 3.000.000 TL arasında ise İhtilaflı Prim İşleri ve İcra Daire Başkanı,

– 3.000.001- 4.000.000 TL arasında ise Sosyal Sigortalar Genel Müdürü,

– 4.000.001- 5.000.000 TL arasında ise Kurum Başkanı,

– 5.000.001 TL ve üzerinde ise Yönetim Kurulu,

tarafından değerlendirilecektir.

• Söz konusu yetkilerin kullanılmasında borçlunun tahsilatla görevli o ünitede (sosyal güvenlik il müdürlüğü ya da sosyal güvenlik merkezi bazında) işlem gören tüm işyerlerinden kaynaklanan borçlarının, borç türü (sigorta primi, işsizlik sigortası primi, idari para cezası vb.) bazında ayrı ayrı değerlendirilmesi gerekmektedir.

• Tecil ve taksitlendirme ile ilgili usul ve esaslar; Kurum tarafından yayımlanan 2011/53 Sayılı Genelgede yer almaktadır.

Afet Durumunda Primlerin Ertelenmesi:

5510 sayılı Kanunun 91 inci ve Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 109 uncu maddesi uyarınca;

İşyerleri yangın, su baskını, yer kayması ve deprem gibi afete uğrayan, tabii afet nedeniyle tarımsal faaliyetinden dolayı zarar gören işverenler ile 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi (4/b – BağKur) kapsamındaki sigortalıların bu durumu belgelemeleri kaydıyla, afetin meydana geldiği tarihten itibaren üç ay içinde ilgili Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğüne/Sosyal Güvenlik Merkezine yazılı talepte bulunmaları ve prim ödeme aczine düştüklerinin Kurumca yapılacak inceleme neticesinde tespit edilmesi halinde, afet tarihinden önce ödeme süresi dolmuş mevcut prim borçları ile afetin meydana geldiği tarihten itibaren tahakkuk edecek üç aylık prim borçlarının ödeme süresi, afetin meydana geldiği tarihten itibaren bir yıla kadar ilgili Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğünce/Sosyal Güvenlik Merkezince ertelenebilir.

Belirtilen sebeplerle prim borcunun ertelendiği sürede zamanaşımı işlemez ve ertelenen kısmına ertelendiği süre içinde gecikme cezası ve gecikme zammı uygulanmaz.

Kurum Yönetim Kurulu; genel hayatı etkilediğine karar verilen afetler dolayısıyla Kanunun 91 inci maddesinin üçüncü fıkrasının uygulaması bakımından prim ödeme sürelerini, vadelerinin bitim tarihinden itibaren uzatmaya yetkilidir. Bu yetki, bölge, il, ilçe, mahal ve afetten zarar görenler ile afetten zarar görme derecesi veya prim türleri itibarıyla farklı süreler tespit etmek suretiyle de kullanılabilir.

İhale Konusu İşlere Ait İşyeri Borçlarının Tecil ve Taksitlendirilmesi:

Sosyal Güvenlik Kurumu Prim ve İdari Para Cezası Borçlarının Hakedişlerden Mahsubu, Ödenmesi ve İlişiksizlik Belgesinin Aranması Hakkında Yönetmelik’in 7 nci maddesi çerçevesinde, ihale konusu işlerde çıkan fark işçiliğe ait prim borcu ve idari para cezasının, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 48 inci maddesine göre tecil ve taksitlendirilmesi mümkündür. Ancak, aynı yönetmelik uyarınca, ihale konusu işe ait olarak işverene tebliğ edilen prim borcunun bir ay içerisinde ödenmemesi halinde Kurum idareye (ihale makamına) bir yazı göndererek işverenin (müteahhidin) ihale konusu işe ait teminatının nakde çevrilerek Kurum hesabına yatırılmasını istemek ve idare de bu yazıyı aldığı tarihten itibaren bir ay içerisinde ihale konusu işe ait teminatı nakde çevirerek Kurum hesabına yatırmak zorunda olduğundan, tecil ve taksitlendirme başvurusunun teminat nakde çevrilmeden önce yapılması gerekmektedir.

Öte yandan, fark işçilik tutarı üzerinden hesaplanan prim borçları 6183 sayılı Kanunun 48 inci maddesine istinaden tecil ve taksitlendirmiş olan işverenler, tecil ve taksitlendirmeye konu borçlarının tamamını ödemelerinin ardından ilişiksizlik belgelerini alabilirler.

Bu konuya ilişkin ayrıntılı bilgi ve açıklama, Kurum tarafından 30/03/2010 tarihli ve 2010/42 sayılı genelgede yer almaktadır.

Borcu Olan İşverenlerin Tecil ve Taksitlendirme Yaparak Teşvikten Yararlanmaları:

5510 sayılı Kanunun 90 ıncı maddesine, 5754 sayılı Kanunun 54 üncü maddesi ile eklenen altıncı fıkrası ve İşverenlere Verilen Devlet Yardımı, Teşvik ve Desteklerde Sosyal Güvenlik Kurumundan Alınacak Borcu Yoktur Belgesinin Düzenlenmesine İlişkin Usul ve Esaslara Dair Tebliğ ve de getirilen teşvik uygulamalarında yer alan özel hükümler uyarınca; Türkiye genelinde Kuruma yasal ödeme süresi geçmiş sigorta primi, işsizlik sigortası primi ve idari para cezası borcu bulunan işverenler birçok teşvikten yararlanma hakkını kaybetmektedirler. Tek istisnası, 16 yaşından büyük işçiler için belirlenen aylık asgari ücretin brüt tutarın aşmayan borçlardır. Çünkü, söz konusu Tebliğin 6 ncı maddesinde, 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanunu gereğince 16 yaşından büyük işçiler için belirlenen aylık asgari ücretin brüt tutarına kadar olan borçların destek ve teşviklerin verilmesi sırasında dikkate alınmayacağı açıklanmıştır.

Ancak, işverenlerin kapsama giren Devlet yardımları ile teşvik ve desteklerden yararlanabilmeleri için; borçlarının toplamının 16 yaşından büyükler için belirlenmiş olan brüt asgari ücretten fazla olması halinde, söz konusu borçların 6183 sayılı Kanunun 48 inci maddesine istinaden tecil ve taksitlendirilmiş ya da çeşitli Kanunlar gereğince yeniden yapılandırılmış olması, ayrıca yapılandırma veya taksitlendirme işlemlerinin devam ediyor (bozulma şartlarının oluşmamış) olması halinde işveren borcu olsa dahi teşvik ve desteklerden yararlanabilecektir.

Tecil ve Taksitlendirme İle Sağlık Yardımlarından Yararlanma;

4/b (Bağ-Kur) kapsamında sigortalı olanlar ile hiçbir sosyal güvenliği olmayıp sadece genel sağlık sigortasına tabi olanların ve bunların bakmakla yükümlü olduğu kişilerin; genel sağlık sigortasından yararlanabilmeleri için, en az 30 gün prim ödemiş olmaları şartı yanında, ayrıca sağlık hizmeti sunucusuna başvurduğu tarihte 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 48 inci maddesine göre tecil ve taksitlendirilerek tecil ve taksitlendirmeleri devam edenler hariç 60 günden fazla prim ve prime ilişkin her türlü borcunun bulunmaması gerekmektedir. Dolayısıyla bu sigortalıların 60 günden fazla borcu olsa dahi, tecil ve taksitlendirilmişse sağlık yardımı alabileceklerdir.

Sosyal Güvenlik Kurumu Dışındaki Kurumlara Olan Borçların Durumu:

Yukarıda daha çok Sosyal Güvenlik Kurumu’na olan borçların tecil ve taksitlendirilmesine ait hususlar açıklanmış olmakla beraber, 4857 sayılı İş Kanunu, 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu, 4904 sayılı Türkiye İş Kurumu Kanunu, 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun başta olmak üzere diğer kanunlar uyarınca yetkili kurum ve kuruluşlar tarafından uygulanan idari para cezaları da amme alacağı olması nedeniyle, bunların tecil ve taksitlendirilmesi de 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 48 inci maddesinde belirtilen usul ve esaslara tabi olduğundan, yukarıda yer alan açıklamalar, Sosyal Güvenlik Kurumu’nun yönetmelik, tebliğ, genelge ile getirdiği kendine has düzenlemeler dışında, bunlar için de aynen geçerlidir. (isvesosyalguvenlik.com)