1- Yasal Düzenleme: Daha önceleri 506 sayılı Kanun ve ilgili mevzuatta kısmi süreli çalışma veya çağrı üzerine çalışma ile ilgili olarak herhangi bir hüküm yer almamaktaydı. Ancak yeni uygulamada 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu 88 inci maddesinin dördüncü fıkrasında kısmi süreli çalışma veya çağrı üzerine çalışmaya değinilmiş,

Ayrıca Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin eski 101, 103, 108, 109 ve 115 inci, yeni 95, 97, 101, 102 ve 108 inci maddelerinde konuya yer verilmiştir.

2- Sosyal Güvenlik Reformu İle Gelen Değişiklikler:

2.1-Daha önceki uygulamada, 30 günden az çalışanlar için sadece çalıştığı gün sayısı üzerinden prim ödeniyor, Aylık Prim ve Hizmet Belgesi ekinde eksik bildirime ait belge veriliyordu. Uygulama aynı şekilde devam etmekle birlikte, yeni dönemde genel sağlık sigortası uygulaması da başladığından, artık sigortalı 30 günden az çalışmış olsa bile, bazı sigortalılar için Genel Sağlık Sigortası Priminin 30 gün üzerinden ödenmesi gerekecek. (Ayrıntılı bilgi Genel Sağlık Sigortası bölümünde yer almaktadır.)

2.2-Ayda 30 günden az çalışanlar da yeni dönemde ayrıca isteğe bağlı sigortaya da prim ödeyebilecek ve aylık prim ödeme gün sayısını 30’a tamamlayabilecek.

3- Tanım ve Açıklama:

Kısmi süreli çalışma İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliğinin 6. maddesinde “İşyerinde tam süreli iş sözleşmesi ile yapılan emsal çalışmanın üçte ikisi oranına kadar yapılan çalışma” olarak tarif edilmiştir. Dolayısıyla kısmi süreli çalışmada, haftalık toplam çalışma süresi tam süreli çalışmanın üçte ikisinden daha az olmalı, yani haftalık otuz saatlik çalışma süresinin altında kalmalıdır.

4- Kısmi Süreli / Part – Time Çalışma:

Kısmi süreli çalışma 4857 sayılı İş Kanununun 13 üncü maddesinde ve Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 101 inci maddesinde düzenlenmiştir. İşyerinde tam süreli iş sözleşmesi ile yapılan emsal çalışmanın üçte ikisi oranına kadar yapılan çalışma kısmi süreli (part-time) çalışma sayılır. Burada işçi haftalık çalışma süresi olan 45 saatin altında çalışmaktadır. Part – Time çalışmanın en önemli özelliği; işçinin hangi gün, hangi saatler arasında, kaç saat çalışacağının önceden belirlenmiş olmasıdır. Dolayısıyla çalışan işçi kalan boş zamanında bir başka işyerinde de çalışabilecektir. Ayrıca part – time çalışmada ücret saat başına belirlenir ve ona göre ödenir. Eğer ücret aylık olarak belirlenmişse part-time çalışmadan bahsetmek mümkün değildir. Bu durumda işçi günde bir saat çalışsa bile tam gün SGK’ya bildirilmesi gerekmektedir. Öte yandan part-time çalışmada bir gündeki çalışma süresinin 5 saati geçmemesi gerekir. Eğer günlük çalışma süresi 5 saati geçiyorsa o zaman işçinin tam gün çalıştığı kabul edilir.

5- Çağrı Üzerine Çalışma:

Bir diğer kısmi süreli çalışma şeklidir. 4857 sayılı İş Kanununun 14 üncü maddesinde düzenlenmiştir. Yazılı sözleşme ile, işçinin yapmayı üstlendiği işle ilgili olarak kendisine ihtiyaç duyulması işverence çağrılacağının ve işçinin de gelip çalışacağının kararlaştırıldığı iş ilişkisidir.

Hafta, ay veya yıl gibi bir zaman dilimi içinde işçinin ne kadar süreyle çalışacağını taraflar belirlemedikleri takdirde, haftalık çalışma süresi en az yirmi saat kararlaştırılmış sayılır ve ücret ona göre belirlenir. Çağrı üzerine çalıştırılmak için belirlenen sürede işçi çalıştırılsın veya çalıştırılmasın ücrete hak kazanır.

İşçiden iş görme borcunu yerine getirmesini çağrı yoluyla talep hakkına sahip olan işveren, bu çağrıyı, aksi kararlaştırılmadıkça, işçinin çalışacağı zamandan en az dört gün önce yapmak zorundadır. Süreye uygun çağrı üzerine işçi iş görme edimini yerine getirmekle yükümlüdür. Sözleşmede günlük çalışma süresi kararlaştırılmamış ise, işveren her çağrıda işçiyi günde en az dört saat üst üste çalıştırmak zorundadır.

6- İşçi Çalışmadığı Halde Çalışma Süresinden Sayılan Haller:

Eğer işçi – işveren arasında çağrı üzerine çalışmada olduğu gibi kısmi istihdama ilişkin yazılı iş sözleşmesi (hizmet akdi) yoksa, ne zaman iş çıkacağı önceden kestirilip belirlenemiyorsa, işveren işçiyi çağrı üzerine çalışmada olduğu gibi çalışmak üzere çağıracağı zaman birkaç gün önceden haber vermiyor/veremiyorsa, işveren çağırır çağırmaz işçi işe gitmek zorundaysa, dolayısıyla işverenin emrine hazır bir şekilde çıkacak işi bekliyorsa, bu durumda kısmi çalışmadan söz etmek mümkün değildir. Çünkü burada işçi ay içerisinde kaç saat çalışmış olursa olsun (isterse bazı aylar hiç çalışmamış olsun), tüm emeğini, vaktini işverenin emrine vermiş olduğundan, başka herhangi bir yerde, işte çalışma imkanı da kalmadığından, işçi o işverenin emrinde tam ay çalışmış sayılacaktır. Nitekim 4857 sayılı Kanunun 66 ncı maddesi c bendinde İşçinin işinde ve her an iş görmeye hazır bir halde bulunmakla beraber çalıştırılmaksızın ve çıkacak işi bekleyerek boş geçirdiği sürelerin de çalışma süresinden sayılacağı belirtilmektedir. Bu durumdaki çalışanlar için artık kısmi süreli çalışmadan söz edilemeyeceği için, bunların her ay 30 gün üzerinden Kuruma bildirilmeleri gerekecektir.

7- Kısmi Süreli veya Çağrı Üzerine Çalışmada SGK’ya Bildirim:

Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 101 inci maddesi uyarınca;

Eğer iş sözleşmesi saat ücreti karşılığı yapılmış ise o taktirde çalışma kısmi süreli çalışma sayılır ve sigortalının ay içinde çalıştığı toplam süre, 4857 sayılı İş Kanununa göre günlük olağan çalışma süresi olan 7,5 saate bölünerek, sigortalı için bildirilmesi gereken prim ödeme gün sayısı hesaplanır. Bu şekilde yapılacak hesaplamalarda 7,5 saatin altındaki çalışmalar 1 güne tamamlanır.

854 sayılı Deniz İş Kanunu ve 5953 sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun kapsamında çalışan sigortalıların ay içinde çalıştığı toplam sürenin sekiz saate bölünmesiyle, ayda kaç gün sigortalı bildirileceği hesaplanır. Bu şekilde yapılacak hesaplamalarda 8 saatin altındaki çalışmalar 1 güne tamamlanır.

Yazılı sözleşme ile sigortalının yapmayı üstlendiği işle ilgili olarak kendisine ihtiyaç duyulması hâlinde iş görme ediminin yerine getirileceğinin kararlaştırıldığı çağrı üzerine çalışmalarda ise, çalışma süresi gün, hafta ve ay olarak belirlenmiş ise bu süreler üzerinden; taraflar arasında çalışma süresi gün, hafta ve ay olarak belirlenmemiş ise sigortalının haftalık çalışma süresi en az yirmi saat kararlaştırılmış sayılarak buna göre yukarıdaki şekilde aylık çalışma süresi hesaplanarak gün sayısı üzerinden bildirilir. Ancak, çalışma süresinin gün, hafta ve ay olarak belirlenmiş süreden fazla olması hâlinde ise bu fazla süre dikkate alınarak yukarıdaki fıkralar hükmünce hesaplanan gün sayısı üzerinden bildirilir. Bu fıkranın uygulanmasında 4857 sayılı İş Kanununun çağrı üzerine çalışmayla ilgili 14 üncü maddesi hükümleri de dikkate alınır.

Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 102 nci maddesi 12/ç bendi uyarınca, aylık prim ve hizmet belgesi ile birlikte ay içinde otuz günden az çalışan veya eksik ücret ödenen sigortalılara ilişkin, kısmi süreli çalışmalara ait yazılı iş sözleşmesi, sigortalıların eksik gün bildirimine ilişkin bilgi formu (yönetmelik Ek-10) ekinde Kuruma verilir veya Acele Posta Servisi, iadeli taahhütlü ya da taahhütlü olarak gönderilir.

8- İsteğe Bağlı Sigorta:

5510 sayılı Kanunun 50 nci maddesi a fıkrası ve Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 92 nci maddesi ikinci fıkrası uyarınca ayda 30 günden az çalışan veya tam gün çalışmayan sigortalılar da isterlerse ayrıca isteğe bağlı sigortalı olarak prim ödeyip aylık prim ödeme gün sayılarını 30’a tamamlayabilirler.

9- Genel Sağlık Sigortası Primlerinin 30 Güne Tamamlanması:

5510 sayılı Kanunun 88 inci maddesi dördüncü fıkrası uyarınca; 4/a kapsamında sigortalı olmakla birlikte, 4857 sayılı Kanunun 13 ve 14 üncü maddelerine göre kısmi süreli veya çağrı üzerine çalışanlar ile ev hizmetlerinde ay içerisinde 30 günden az çalışan sigortalılar için eksik günlerine ait genel sağlık sigortası primlerinin 30 güne tamamlanması zorunludur. Bu durumda olan sigortalıların eksik günlerine ilişkin genel sağlık sigortası primleri, genel sağlık sigortalısı sayılanlarla ilgili 60. maddenin birinci fıkrasının (c) bendinin (1) numaralı alt bendi veya (g) bendi kapsamında ödenir. Yani yapılacak gelir testi sonucunda sigortalının; harcamaları, taşınır ve taşınmazları ile bunlardan doğan hakları da dikkate alınarak, Kurumca belirlenecek test yöntemleri ve veriler kullanılarak tespit edilecek aile içindeki gelirin kişi başına düşen aylık tutarı asgari ücretin üçte birinden az ise genel sağlık sigortası priminin kalan kısmı devlet tarafından ödenir, eğer geliri asgari ücretin üçte birinden fazla ise genel sağlık sigortası priminin kalan kısmı sigortalının kendisi tarafından ödenir ve prim ödeme gün sayısı 30 güne tamamlanır. (isvesosyalguvenlik.com)