Belirsiz süreli iş sözleşmelerinde, haklı bir neden olmaksızın iş akdinin işçi veya işveren tarafından feshine karar verilmesi halinde, ihbar öneline (ihbar süresine) uyulmasının yani işçinin ihbar süresi dolana kadar çalışmaya devam etmesinin iki amacı vardır.

Bildirim Öneli Yani İhbar Süresi Uygulamasının Amacı

Birinci amacı, işçinin hemen işten çıkarılıp işsiz kalmasını dolayısıyla mağdur olmasını önlemek, ihbar süresi dolana kadar kendisine yeni bir iş bulması için işçiye imkan sağlamak. İkinci amacı ise özellikle iş akdinin işçi tarafından feshi halinde işverenin işten ayrılacak işçinin yerine yeni işçi bulmasına imkan sağlamak.

İşçinin Kendisine Yeni Bir İş Bulması İçin İmkan Sağlama Amacı

İhbar süresi sona erene kadar işçinin kendisine yeni bir iş bulabilmesi için getirilen kanuni zorunluluk, işçiye yeni iş arama izni verilmesi zorunluluğudur. 4857 sayılı İş Kanununun “Yeni iş arama izni” başlıklı 27 nci maddesinde;

Bildirim (ihbar) süreleri içinde işverenin, işçiye yeni bir iş bulması için gerekli olan iş arama iznini iş saatleri içinde ve ücret kesintisi yapmadan vermeye mecbur olduğu, iş arama izninin süresinin günde iki saatten az olamayacağı ve işçi isterse iş arama izin saatlerini birleştirerek toplu kullanabileceği, ancak iş arama iznini toplu kullanmak isteyen işçinin bunu işten ayrılacağı günden evvelki günlere rastlatmak ve bu durumu işverene bildirmek zorunda olduğu,

İşverenin yeni iş arama iznini vermemesi veya eksik kullandırması halinde o süreye ilişkin ücreti işçiye ödeyeceği, işverenin iş arama izni esnasında işçiyi çalıştırması halinde işçinin izin kullanarak bir çalışma karşılığı olmaksızın alacağı ücrete ilaveten, çalıştırdığı sürenin ücretini yüzde yüz zamlı ödeyeceği,

belirtilmiştir.

6098 sayılı Türk Borçlar Kanununun “1. Hafta tatili ve iş arama izni” başlıklı 421 inci maddesinde de; “İşveren, belirsiz süreli hizmet sözleşmesinin feshi hâlinde, bildirim süresi içinde işçiye ücretinde bir kesinti olmaksızın, günde iki saat iş arama izni vermekle yükümlüdür. İzin saatlerinin ve günlerinin belirlenmesinde, işyerinin ve işçinin haklı menfaatleri göz önünde tutulur.” hükmü yer almaktadır.

Yeni İş Arama İzni Hakkında Bilinmesi Gereken Önemli Hususlar – Uyulması Gereken Kurallar

İş Kanununun söz konusu 27 nci maddesi ve Yargıtay kararları doğrultusunda ihbar süresi dolana kadar işveren tarafından işçiye verilmesi gereken yeni iş arama izni hakkında bilinmesi gereken önemli hususlar ve uyulması gereken kurallar aşağıda maddeler halinde belirtilmiştir.

1- Belirsiz süreli iş sözleşmesinin İş Kanununun “İşçinin haklı nedenle derhal fesih hakkı” başlıklı 24 üncü maddesinde belirtilen nedenlerden herhangi birine bağlı olarak işçi tarafından feshi veya “İşverenin haklı nedenle derhal fesih hakkı” başlıklı 25 inci maddesinde belirtilen nedenlerden herhangi birine bağlı olarak işveren tarafından feshi halinde ihbar süresine uyulması gerekmez. Aynı şekilde Yargıtay kararlarına göre 1475 sayılı eski İş Kanununun 14 üncü maddesi hükümleri uyarınca (işçiye kıdem tazminatı alma hakkı veren durumlardan) iş sözleşmesinin erkek işçi tarafından askerlik veya emeklilik, kadın işçi tarafından evlilik veya emeklilik nedeniyle feshi halinde de ihbar süresine uyulması gerekmez. (Bkz. Evlilik – Emeklilik veya Askerlik Nedeniyle İşten Ayrılan İşçi İhbar Süresine Uymak Zorunda mı ?) Dolayısıyla bu tür fesih durumlarında işçiye yeni iş arama izni verilmesi gerekmez. Çünkü işverenin işçiye yeni iş arama izni verme zorunluluğu, sadece ihbar süresine uyulması gereken fesih hallerinde söz konusudur.

Belirli süreli iş sözleşmesinin feshinde ihbar süresi, dolayısıyla da işçiye yeni iş arama izni verilmesi söz konusu değildir. Eğer sürenin bitiminden önce iş sözleşmesi sona erdirilmişse, duruma göre bakiye (kalan) süreye ait ücretin ödenmesi gerekebilir. (Bkz. Belirli Süreli İş Sözleşmesinin Erken Feshinde Bakiye Süreye Ait Ücret Sorunu)

İş güvencesi kapsamına giren işyerlerinde 4857 sayılı İş Kanununun 18 inci maddesine istinaden işveren tarafından geçerli sebeple iş sözleşmesinin feshi durumunda ise işçiye ihbar süresi verilmesi, dolayısıyla yeni iş arama izni kullandırılması gerekir. Çünkü bu fesih haklı nedenle yapılmış bir fesih değildir. (Bkz. İş Sözleşmesinin Feshinde Haklı Sebeple Geçerli Sebep Arasındaki Fark Nedir ?)

2- İşveren tarafından işçinin ihbar süresine ait ücreti peşin ödenerek iş sözleşmesinin feshi halinde işçiye yeni iş arama izni verilmesi gerekmez.

3- İş sözleşmesinin sadece işveren tarafından ihbarlı feshi halinde değil işçi tarafından ihbarlı feshi halinde de işverenin işçiye yeni iş arama izni vermesi zorunludur. (Yargıtay 9. Hukuk Dairesi – 13.02. 2014 – 2011/52898 E., 2014/4367 K.)  (Bkz. Kendisi İşten Ayrılan İşçiye de Yeni İş Arama İzni Verilir mi ?)

4- Yeni iş arama izninin, ihbar süresi dolana kadar işçinin işyerinde çalıştığı her gün için en az 2 saat olacak şekilde verilmesi gerekir.

5- Sözleşmelere, ihbar süresinde işçiye işverenin yeni iş arama izni verme zorunluluğunu ortadan kaldıran veya izin süresini kısaltan hükümler konulamaz, bu tür sözleşme hükümleri geçersizdir.

6- İş arama izni kısmî süreli (part-time) iş sözleşmesiyle ya da çağrı usulü ile çalışan işçiler yönünden de geçerlidir. Mevsimlik olarak çalışan işçilere ihbar öneli tanınması gerektiğinden iş arama izinleri de verilmelidir. (Yargıtay 7. Hukuk Dairesi, 28.04.2015, 2015/8862 E., 2015/7426 K.)

7- İşçinin iş sözleşmesinin askıda olduğu bir dönemde ihbar öneli kullandırıldığında, işçiden iş görmesi beklenmeyeceğinden iş arama izni verilmesi gerekmez. Ancak ihbar öneli içinde askı süresinin bitmesi halinde işçi kalan bildirim süresi içinde iş görme edimini yerine getirmek zorunda olduğundan, böyle bir durumda işçiye iş gördüğü günler için iş arama izni verilmelidir. (Yargıtay 7. Hukuk Dairesi, 28.04.2015, 2015/8862 E., 2015/7426 K.)

8- İş arama izni ancak işçinin isteği ile toplu olarak kullandırılabilir. İşçinin bu konudaki talebini işverene önceden bildirmesi ve iş arama izni toplamını işten ayrılacağı günden önceki günlere karşılık gelecek şekilde ayarlaması şarttır. İşçinin usulüne uygun iş arama iznini toplu kullanma talebini işverenin kabulü zorunludur. Yeni iş arama süresi en az 4857 sayılı Kanunun 17 nci maddesinde sözü edilen bildirim (ihbar) gün sayısına göre belirlenir. (Bkz. İş Akdinin Feshinde Bildirim Önelleri – İhbar Süreleri) Bu konuda sözleşme ile arttırılmış öneller (ihbar süreleri de) dikkate alınır. İşçinin toplu olarak kullanmayı istemesi halinde toplam saat sayısının bir iş günündeki çalışılan saate bölünmesi gerekir. (Yargıtay 7. Hukuk Dairesi, 28.04.2015, 2015/8862 E., 2015/7426 K.)

9- İşçinin çalıştırılmadığı hafta tatili ile bayram ve genel tatil günleri için yeni iş arama izni verilmesi gerekmez. (Yargıtay 7. Hukuk Dairesi, 28.04.2015, 2015/8862 E., 2015/7426 K.)

10- Yasanın 27 nci maddesine göre, yeni iş arama izni vermeyen veya eksik kullandıran işveren, o süreye ait ücreti işçiye ödemekle yükümlüdür. Aynı maddenin üçüncü fıkrasında, işveren yeni iş arama izni esnasında işçiyi çalıştırırsa, işçinin çalışma karşılığı olmaksızın alacağı ücrete ilaveten çalıştırdığı sürenin ücretini yüzde yüz zamlı ödemesi gerektiği kuralı getirilmiştir. İşçinin çalıştırılmadığı bayram, genel tatil ve hafta tatili günleri için yeni iş arama izin ücreti hesaplanamaz. (Yargıtay 7. Hukuk Dairesi, 28.04.2015, 2015/8862 E., 2015/7426 K.) Kabule göre de, yeni iş arama iznine esas günlük ücretin, fesih tarihindeki yol yardımı dahil ücret olarak dikkate alınması hatalıdır. Yeni iş arama izninin, sadece çalışılan günler için verilmesi gerektiği gözetilmeden 8 hafta bildirim (ihbar) süresine tekabül eden 56 gün için ikişer saat üzerinden hesap yapılması da bir başka hatalı yöndür. (22. Hukuk Dairesi – 23.01.2020 – 2016/27348 E. , 2020/1095 K.) (Yeni iş arama izni sırasında işçiyi çalıştıran işveren izin süresi için işçiye herhangi bir çalışma karşılığı olmaksızın ödemesi gereken ücret dışında ayrıca çalıştırdığı için o süreye ait ücretinin iki katı tutarında, yani toplamda yeni iş arama izni süresine ait ücretin üç katı tutarında ücret ödemesi gerekir.)

11- Bildirim (ihbar) süresi içinde işveren tarafından işçiye yeni iş arama izninin kullandırılmaması tanınan ihbar önelinin (ihbar süresinin) geçersiz olduğu sonucunu doğurmaz, izin yükümlülüğüne aykırılığın yaptırımı ancak işçiye hak ettiği izin süresine ait ücretin ödenmesidir. (Yargıtay 9.HD. 01.12.2009 gün 2008/11880 E, 2009/32502 K – Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 26.09.2019 gün 2016/6499 E., 2019/16776 K.) Her şeyden önce, ihbar tazminatı, sırf bildirim önellerine uyulmamasının Yasaca öngörülen yaptırımıdır. Bildirim öneline tamamen uyulan bir ilişkide izin yükümüne aykırı davranılmışsa; bu halde izne aykırılık, ihbar önelinin usulüne uygun verilmediği biçiminde yorumlanamaz. (Yargıtay 22. Hukuk Dairesi – 20.05.2019 – 2017/22725 E. , 2019/11087 K.) (Yani işveren tarafından işçiye ihbar süresinde yeni iş arama izni verilmemiş / kullandırılmamış olması tek başına işverenin ihbar süresine uymadığı anlamına gelmez, dolayısıyla işverenin ihbar tazminatı ödemesini gerektirmez, işveren ihbar süresi dolana kadar işçiyi çalıştırdıysa işçiye sadece yeni iş arama izni süresine ait ücreti yukarıda 10. maddede belirtildiği şekilde ödemesi gerekir.)

12- İş arama izninin kullanılma zamanını işveren belirler. İşçinin kendiliğinden bu izni kullandığını belirterek ayrılması doğru değildir. Zira ihbar öneli içinde iş görme borcu eksiksiz devam etmektedir. (Yargıtay 7. Hukuk Dairesi, 28.04.2015, 2015/8862 E., 2015/7426 K.)

13- Yeni iş arama izni işçiye yeni bir iş bulması için verilmesi gereken bir izindir. Başka bir iş bulduğu için iş sözleşmesini fesheden işçiye, iş sözleşmesini kendisi feshetmemiş olsa bile fesih tarihinde başka bir işverenin yanında işi hazır olan veya ihbar süresi içinde kendisine yeni bir iş bulmuş olan işçiye yeni iş bulma izni verilmez. İhbar süresi içinde yeni bir iş bulmuş olmasına rağmen bunu işverenden gizleyip yeni iş bulma izni kullanan işçi doğruluk ve bağlılıkla bağdaşmayan davranışta bulunmuş olur ve bu durum işverene haklı fesih hakkı (işçiyi tazminatsız işten çıkarma hakkı) verir. (Prof. Dr. Hamdi MOLLAMAHMUTOĞLU – İş Hukuku – Turhan Kitabevi)

14- Yukarıda yer verilen örnek Yargıtay kararları dışında yeni iş arama izni konusunda aşağıdaki Yargıtay kararlarına da bakılabilir. (isvesosyalguvenlik.com)

9. Hukuk Dairesi – 23.06.2014 – 2012/32958 E., 2014/21253 K.,

9. Hukuk Dairesi – 12.01.2021 – 2020/4142 E., 2021/433 K.