Asgari işçilik uygulaması SSK zamanında bir süre ölçümleme adı altında yürütülmüş, daha sonra bir süre ara verilmiş, 1/1/1994 tarihinden itibaren ise asgari işçilik uygulaması adı altında yeniden başlatılmış bir uygulama olup, halen devam etmektedir. Asgari işçilik uygulaması;

Bir işin yürütümü için gerekli olan en az sigortalı sayısına, sigorta primine esas kazanç tutarına ve çalışma süresine uygun olarak işverence Kuruma yeterli işçilik bildirilip bildirilmediğinin tespitine yönelik bir uygulama olup, kayıt dışı istihdamın önlenmesini ve Kurum gelirlerinin artırılmasını amaçlamaktadır.

Uygulama daha önce 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun mülga 79 ve 130’uncu maddelerinde düzenlenmişken, 01/10/2008 tarihi itibariyle söz konusu Kanunun birkaç maddesi hariç tamamının yürürlükten kaldırılması üzerine yerini alan 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 85 inci maddesinde düzenlenmeye aynen yer verilmiş olup, uygulama halen bu maddeye istinaden devam etmektedir. Ayrıca konuya ilişkin daha ayrıntılı düzenleme Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 110 ila 113 üncü maddelerinde de yer aldığı gibi, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından 02/04/2011 tarihinde yayımlanan 2011/13 Sayılı Genelgede de en son düzenlemeler çerçevesinde ayrıntılı açıklamalara yer verilmiştir. 5502 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kanununun 17 nci maddesi ile Sosyal Güvenlik Kurumu Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı Yönetmeliğinin 7 nci maddesi ise müfettişler tarafından yapılan asgari işçilik incelemesinin dayanağını oluşturmaktadır.

Asgari işçilik uygulaması iki kategoriye ayrılmaktadır.

1- Devamlı işyeri olarak nitelendirilen ve işyeri sicil numarası 2 mahiyet kodu ile başlayan işyerlerine yönelik genel denetim asgari işçilik uygulaması.

2- Geçici işyeri olarak nitelendirilen ve işyeri sicil numarası 4 mahiyet kodu ile başlayan, ihale konusu işler ile özel nitelikteki bina inşaatı işyerlerine yönelik asgari işçilik uygulaması.

Genel denetim asgari işçilik uygulaması, her yıl SGK Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı tarafından belirlenen sektörlerde yer alan işyerlerine yönelik olarak yapıldığı gibi, müfettişlerin geçici nitelikteki ihale konusu işler ile özel nitelikteki bina inşaatlarına yönelik incelemeleri sırasında ilgili müfettişin gerek görmesi halinde de yapılabilmektedir. Bu uygulamada, belirlenen tarihler arası dönemde, işyerinin tüm faaliyetleri, yaptığı üretim ve satış miktarı belirlenmekte, belirli kıstaslar esas alınarak yapılan üretim veya iş için ilgili dönemde çalıştırılması gereken asgari işçi /gün sayısı tespit edilerek ilgili dönem için işverenin Kuruma bildirdiği işçilik miktarı ile karşılaştırılmakta, eğer Kuruma işin yürütümü için gerekli olan asgari işçilik miktarının altında bildirim yapıldığı tespit edilirse, aradaki fark işçilik tespit edilmekte, bu tespite istinaden de Kurumun ilgili üniteleri tarafından fark işçiliğe ait prim miktarı gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte hesaplanarak işverenden tahsil edilmektedir. Bu uygulamada, işin yürütümü için Kuruma bildirilmesi gereken asgari işçilik miktarının tespitinde, belirlenen sektörlere yönelik olarak yürütülen asgari işçilik uygulamasında Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı tarafından hazırlanan Genel Denetim Rehberleri esas alınmakta, müfettiş tarafından gerekli görülmesi üzerine yürütülen asgari işçilik uygulamasında ise genellikle Kurumca belirlenmiş olan asgari işçilik oranları esas alınmaktadır.

İhale konusu işler ile özel nitelikteki bina inşaatlarına yönelik asgari işçilik uygulamasında ise işin yürütümü için gerekli olan asgari işçilik miktarının tespitinde, özellikle ihale konusu işlerde çalıştırılması gereken işçi/gün sayısı belli ise o sayıda işçinin sigortalı olarak ve yeterli gün sayısıyla Kuruma bildirilip bildirilmediği kontrol edilmekte, eğer çalıştırılması gereken işçi sayısı belili değilse, bilinmiyorsa, o taktirde Kurumun Asgari İşçilik Tespit Komisyonu tarafından inceleme konusu işle ilgili olarak belirlenmiş olan asgari işçilik oranı esas alınmaktadır. Söz konusu asgari işçilik oranı özel nitelikli bina inşaatlarında inşaatın belirlenen KDV hariç maliyetine, ihale konusu işlerde ise KDV hariç hakediş bedeline uygulanarak, o iş için Kuruma bildirilmesi gereken asgari işçilik miktarı tespit edilmekte, o işle ilgili olarak Kuruma bildirilmiş olan işçilik miktarı ile karşılaştırılmakta, Kuruma bildirilmiş olan işçilik miktarı düşük gelirse aradaki fark işçiliğe ait prim miktarı hesaplanarak gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte işverenden tahsil edilmektedir. İşte gider faturaları bu değerlendirme sırasında devreye girmekte, eğer işveren inceleme konusu özel bina inşaatı veya ihale konusu işle ilgili olarak dışarıdan şirket veya şahıslara işçilik içeren iş yaptırmış ise bu konudaki inceleme müfettiş tarafından yapılmakta, uygulamada; malzemeli işçilik faturalarının KDV hariç tutarı özel nitelikli bina inşaatlarında KDV hariç inşaat maliyetinden, ihale konusu işlerde ise KDV hariç hakediş bedelinden düşülmekte, kalan miktara asgari işçilik oranı uygulanmakta ve işin yürütümü için Kuruma bildirilmesi gereken asgari işçilik miktarı tespit edilmektedir. Salt işçilik faturalarının ise KDV hariç tutarı Kuruma bildirilmesi gereken asgari işçilik miktarından düşülmekte, bu şekilde kalan asgari işçilik miktarı Kuruma yapılan işçilik bildirimi ile karşılaştırılmaktadır.

Bu incelemede ibraz edilen faturaların müfettiş tarafından işleme alınabilmesi için, malzemeli işçilik veya salt işçilik faturalarının;

• Gerek tutar gerekse faaliyet konusu itibariyle inceleme konusu işe uygun olması,

• Yasal düzenlemelere uygun birim ve ölçü içermesi,

• İşveren deftere tabi ise deftere kaydedilmiş olması,

• Çok istisnai durumlar hariç fatura tarihlerinin, inceleme konusu işin başlangıç ve bitiş tarihleri arasındaki herhangi bir tarih olması,

• Faturayı düzenleyen şahıs veya şirketin SGK’da tescilli “2” mahiyet kodu ile başlayan devamlı işyerinin bulunması, söz konusu devamlı işyerinin faaliyet konusunun faturada yapıldığı belirtilen işle uyumlu olması ve bu devamlı işyerinden faturada belirtilen işin yapıldığı dönemde yine faturada belirtilen işin yapımı için yeterli miktarda işçilik bildirilmiş olması, yani bu dönemde işyerinden Kuruma bildirilmiş sigortalı, çalışma gün sayısı ve prime esas kazanç miktarının yeterli olması,

• Faturada yapıldığı belirtilen iş tek kişi ile yapılabilecekse ve işi faturayı düzenleyen şahsın yaptığı iddia ediliyorsa, o kişinin 4/b (Bağ-Kur) kapsamında Kurumda sigortalı olarak tescilli olması ve faturada belirtilen işin yapıldığı dönemde sigortalılığının aktif olması,

• Ayrıca faturanın mali mevzuata uygun düzenlenmiş olması, faturada; faturayı düzenleyenin adı soyadı, ismi, unvanı, adresi, ilgili vergi dairesinin ismi ve hesap numarası, SGK işyeri sicil numarası veya işi faturayı düzenleyen şahıs yapmışsa sigorta sicil (Bağ-Kur) numarası, faturanın tarih ve sayısı, fatura tutarının KDV hariç ve dahil olmak üzere ayrı ayrı belirtilmiş olması,

• Faturada sonradan herhangi bir ekleme – çıkarma – değişiklik yapılmamış olması,

gibi şartlar aranmaktadır.

İncelemelerde Taşeron Faturaları Dikkate Alınır mı?

Taşeron / aracı / alt işveren kelimeleri aynı anlama gelmektedir. Bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin bir işte veya bir işin bölüm veya eklentilerinde iş alan ve bu iş için görevlendirdiği sigortalıları çalıştıran üçüncü kişiye alt işveren / aracı / taşeron denir. 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununda aracı ifadesi kullanılmışken, 5510 sayılı Kanun ile 4857 sayılı Kanunda alt işveren ifadesi kullanılmıştır. Günlük hayatta ise daha çok taşeron ifadesi kullanılmaktadır.

5510 sayılı Kanunun 11 inci maddesinin sekizinci fıkrası ve Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 31 inci maddesi uyarınca; alt işveren, mevzuattan doğan yükümlülüklerini asıl işverene ait işyeri sicil numarasına ilave olarak verilecek üç haneli alt işveren numarası ile asıl işverenin işyeri dosyası üzerinden yerine getirir, yani alt işveren asıl işverene yaptığı işte çalıştırdığı işçileri, asıl işverene ait işyeri dosyasından sigortalı olarak Kuruma bildirir. Alt işveren adına Kurumda işyeri dosyası açılmaz. İşte asıl işverenin, kendisine bu şekilde iş yapan alt işverenden bu işe ait olarak aldığı malzemeli işçilik veya salt işçilik faturası asgari işçilik uygulaması kapsamında işleme alınmaz. Çünkü alt işveren, faturaya konu işin yapımı sırasında çalıştırdığı işçileri zaten asıl işverene ait işyeri dosyasından sigortalı olarak bildirdiğinden, yapılan bu işçilik bildirimleri asgari işçilik hesaplamasında, asıl işverenin Kuruma yaptığı işçilik bildirimine dahil edilmekte, inceleme konusu işle ilgili olarak Kuruma yapılması gereken asgari işçilik miktarından düşülmektedir.

Buna karşılık, yukarıda belirtildiği şekilde asıl işverene bağlı olarak iş yapan alt işveren, aynı iş kapsamında asıl işverene başka işçilikli işler de yapmış ve bu işlerin yapımı sırasında çalışan işçileri alt işveren olarak asıl işverene ait işyeri dosyasından değil de kendisine ait Kurumda tescilli olan devamlı işyeri dosyasından bildirmiş ise bu durumda bu işe ait olarak düzenlenmiş olan malzemeli işçilik veya salt işçilik faturaları, yukarıda belirtilen şartları da taşıyorsa, müfettiş tarafından işleme alınabilir. Örneğin; asıl işveren yaptığı bir inşaatta, elektrik tesisatsı yapım işini alt işveren olarak A şahsına yaptırmış, a şahsı da bu elektrik tesisatı yapımı sırasında çalıştırdığı işçileri sigortalı olarak asıl işverene ait dosyadan bildirmiş ise bu durumda, elektrik tesisatının yapınma ilişkin olarak alt işverenin verdiği fatura asgari işçilik hesaplamasında işleme alınmaz. Çünkü zaten alt işveren olarak asıl işverene ait işyeri dosyasından yaptığı işçilik bildirimleri, asgari işçilik hesaplamasında dikkate alınmaktadır. Ancak, aynı alt işveren A şahsının kendi adına Kurumda tescilli ayrı bir devamlı mahiyette işyeri var ve bu işyerinden Kuruma bildirdiği işçilerle, aynı inşaatta bir başka iş olan pvc kapı – pencere imalat ve montajı işini de yapmışsa, bu durumda asıl işverenin pvc kapı – pencere imalatına ilişkin olarak A şahsından aldığı malzemeli işçilik veya salt işçilik faturaları, yukarıda belirtilen şartları da taşıyorsa, asgari işçilik hesaplamasında dikkate alınır. Fakat uygulamada her zaman bu şekilde kesin bir ayrım yapmak mümkün olmadığından, inceleme konusu özel bina inşaatı veya ihale konusu işlerde, alt işveren olarak iş yapmış ve asıl işverene ait işyeri dosyasından işçilik bildirmiş olan şahıs veya şirketlerden alınmış olan malzemeli işçilik ya da salt işçilik faturaları, özellikle alt işverene ait Kurumda tescilli ayrı bir devamlı işyeri yoksa, yukarıda belirtildiği gibi kesin bir ayrım da yapılamıyorsa, asgari işçilik hesaplamasında genellikle dikkate alınmamaktadır. Bunun yerine sadece alt işverenin asıl işverene ait dosyadan yapmış olduğu işçilik bildirimleri dikkate alınmaktadır.

Asgari işçilik uygulaması konusundaki ayrıntılı bilgi ve açıklamalar AYRINTILI KONU ANLATIMLI – AÇIKLAMALI DOSYALAR / SOSYAL GÜVENLİK MEVZUATI / Asgari İşçilik Uygulaması – Örnek Hesaplamalar – Uzlaşma, Asgari İşçilik Uygulaması Çerçevesinde SMMM ve YMM’ler Tarafından İşyeri Kayıtlarının İncelenmesi bölümlerinde yer almaktadır. (isvesosyalguvenlik.com)