Çalışanların izin hakları; çalışanların dinlenmesi, tatil yapabilmesi, ailesine ve yakınlarına zaman ayırabilmesi, ailevi görev ve sorumluluklarını yerine getirebilmesi, yakın – uzak akrabalarını ziyaret edebilmesi açısından çok büyük önem taşımaktadır.

Bu önemi nedeniyle çalışanların izin hakları öncelikle Anayasa ile güvence altına alınmıştır. T.C. Anayasası’nın “B. Çalışma şartları ve dinlenme hakkı” 50 nci maddesinde aynen;

“Kimse, yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz.

Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar.

Dinlenmek, çalışanların hakkıdır.

Ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve şartları kanunla düzenlenir.”

hükümlerine yer verilmiştir.

Anayasa’nın söz konusu hükmü gereği, işçi statüsünde çalışanlara ait izin hakları, 4857 sayılı İş Kanunu, 5953 sayılı Basın İş Kanunu (Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun) ve 857 sayılı Deniz İş Kanununda, iş kanunları kapsamına girmeyenler için 6098 sayılı Borçlar Kanununda, başta devlet memuru olarak çalışanlar olmak üzere kamu çalışanlarının izin hakları ise 657 sayılı Devlet Memurları Kanununda düzenlenmiş ve güvence altına alınmıştır.

Bu önemi nedeniyledir ki izin haklarından yararlandırılmayan işçi için bu durum haklı fesih sebebi bile sayıldığı gibi İş Kanununun 103 üncü maddesi uyarınca Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliğine aykırı olarak izin kullandırılmayan veya eksik kullandırılan her işçi için işverene idari para cezası da uygulanmaktadır. (Bkz. İş Kanunu İdari Para Cezaları – 4857 Para Cezaları, İş Kanunu İdari Para Cezaları – 4857 Para Cezaları)

Çalışanlara Yıl İçerisinde Verilen Saatlik İzinlerin Toplanarak Çalışanın Yıllık İzninden Düşülmesi Yasal mıdır ?

Öte yandan, çalışma hayatında gerek işçi statüsünde çalışanlara, gerekse memur statüsünde çalışanlara yıl içerisinde verilen saatlik izinlerin toplanarak çalışanın yıllık izninden düşülmesi şeklinde uygulama yürüten işyerleri bulunmaktadır. Peki bu uygulama yasal mıdır ?

Bu konusu işçi ve memur statüsünde çalışanlar için ayrı ayrı aşağıda değerlendirilmiştir.

Konunun İşçiler Açısından Değerlendirilmesi

4857 sayılı İş Kanununun “Yıllık ücretli iznin uygulanması” başlıklı 56 ncı maddesinde açıkça; “İşveren tarafından yıl içinde verilmiş bulunan diğer ücretli ve ücretsiz izinler veya dinlenme ve hastalık izinleri yıllık izne mahsup edilemez.” hükmüne yer verilmiştir.

Dolayısıyla söz konusu Kanun hükmüne göre; çalışanlara yıl içerisinde verilen saatlik izinler, hangi amaçla verilmiş olursa olsun fark etmez, işçinin yıllık ücretli izninden mahsup edilemez, yani düşülemez. Böyle bir uygulama yasal değildir, iş sözleşmesine böyle bir hüküm konulmuş olsa bile yine fark etmez, çünkü kanuna aykırılık taşıyan sözleşme hükümleri geçersizdir.

Konunun Memurlar Açısından Değerlendirilmesi

657 sayılı Devlet Memurları Kanununda, bu konuda yukarıdakine benzer açık bir hüküm bulunmamaktadır. Ancak Kanunun “Mazeret izini” başlıklı 104 üncü maddesinin (C) fıkrasında (104/C); “(A) ve (B) fıkralarında belirtilen hâller dışında, merkezde atamaya yetkili amir, ilde vali, ilçede kaymakam ve yurt dışında diplomatik misyon şefi tarafından, birim amirinin muvafakati ile bir yıl içinde toptan veya bölümler hâlinde, mazeretleri sebebiyle memurlara on gün izin verilebilir. Zaruret hâlinde öğretmenler hariç olmak üzere, aynı usûlle on gün daha mazeret izni verilebilir. Bu takdirde, ikinci kez verilen bu izin, yıllık izinden düşülür.” hükmü yer almaktadır.

Bazı kamu kurumlarında, söz konusu madde hükmü uyarınca özellikle yıl içerisinde kullandığı saatlik izinlerin toplamı 10 günü aşan memurlar için, aşan kısmın memurun yıllık izninden düşülmesi şeklinde bir uygulama yürütülmektedir.

Öte yandan Devlet Memurları Kanununda saatlik izinlerin yıllık izinden düşülüp düşülemeyeceği konusunda herhangi bir hüküm olmamaklar beraber; Devlet Personel Başkanlığı’nın, bir bakanlığın konuyla ilgili sorusu üzerine verdiği 02/09/2014 tarihli ve 4645 sayılı görüşünde (mütalaasında); memura verilen saatlik izinlerin toplanarak her 1 güne isabet eden kısmının yıllık izinden veya mazeret izninden düşülmesinin hukuka uygun olmayacağı belirtilmiştir. Her ne kadar Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçilmiş olmasıyla birlikte Devlet Personel Başkanlığı kapatılmış olmakla beraber, söz konusu görüşün verildiği 02/09/2014 tarihinden sonra bu konuyla ilgili Devlet Memurları Kanununda herhangi bir değişiklik yapılmadığından, söz konusu görüş aynen geçerliliğini korumaktadır.

Devlet Personel Başkanlığı’nın söz konusu mütalaasının tam metni aynen aşağıda yer almaktadır.

ÖZET: Devlet memurlarına saatlik olarak verilen idari izinlerin toplanarak yıllık izinden veya mazeret izninden düşülüp düşülmeyeceği hk. (02/09/2014-4645)

“Bakanlığınız taşra teşkilatında görev yapan personelin mesai saatleri içerisinde almış olduğu saatlik izinlerin toplanıp her 8 saatin 1 gün olarak değerlendirilerek yıllık izinden mi yoksa mazeret izninden mi düşülmesi gerektiği hususunda görüş talep eden ilgi yazı ve ekleri incelenmiştir.

Bilindiği üzere, 1982 Anayasası’nın 50 nci maddesinin 3 ve 4 üncü fıkralarında yer alan; “… Dinlenmek çalışanların hakkıdır. Ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve şartları kanunla düzenlenir.” hükmü izin hakkını Anayasa ile güvence altına almış, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 23 üncü maddesinde ise kanunda gösterilen süre ve şartlarla Devlet memurlarının izin haklarının olduğu belirtilmiştir.

Mezkur Kanunun “Yıllık İzin” başlıklı 102 nci maddesinde, ” Devlet memurlarının yıllık izin süresi, hizmeti 1 yıldan on yıla kadar (On yıl dahil) olanlar için yirmi gün, hizmeti on yıldan fazla olanlar için 30 gündür. Zorunlu hallerde bu sürelere gidiş ve dönüş için en çok ikişer gün eklenebilir.” hükmü ile “Yıllık İzinlerin Kullanılışı” başlıklı 103 üncü maddesinde; ” Yıllık izinler, amirin uygun bulacağı zamanlarda, toptan veya ihtiyaca göre kısım kısım kullanılabilir. Birbirini izliyen iki yılın izni bir arada verilebilir. Cari yıl ile bir önceki yıl hariç, önceki yıllara ait kullanılmayan izin hakları düşer.

Öğretmenler yaz tatili ile dinlenme tatillerinde izinli sayılırlar. Bunlara, hastalık ve diğer mazeret izinleri dışında, ayrıca yıllık izin verilmez.

Hizmetleri sırasında radyoaktif ışınlarla çalışan personele, her yıl yıllık izinlerine ilaveten bir aylık sağlık izni verilir.” hükümlerine yer verilmiş olup, yıllık iznin kapsamı belirlenmiş ve bu izinlerin nasıl kullanılacağı açıklanmıştır.

Diğer taraftan mezkur Kanunun “Mazeret İzni” başlıklı 104 üncü maddesinde mazeret izinleri hüküm altına alınmış olup, (C) bendinde; ” (A) ve (B) fıkralarında belirtilen hâller dışında, merkezde atamaya yetkili amir, ilde vali, ilçede kaymakam ve yurt dışında diplomatik misyon şefi tarafından, birim amirinin muvafakati ile bir yıl içinde toptan veya bölümler hâlinde, mazeretleri sebebiyle memurlara on gün izin verilebilir. Zaruret hâlinde öğretmenler hariç olmak üzere, aynı usûlle on gün daha mazeret izni verilebilir. Bu takdirde, ikinci kez verilen bu izin, yıllık izinden düşülür.” ifadelerine yer verilerek, birim amirlerinin muvafakati ile duruma göre

atamaya yetkili amir, vali, kaymakam veya diplomatik misyon şefi tarafından memurlara on “gün” mazeret izni verilebileceği, aynı usulle ikinci kez bu iznin verilmesi halinde ise bu kısmın yıllık izinden düşüleceği ifade edilmiştir. Ayrıca, 657 sayılı Kanunun 105 inci maddesinde “Hastalık ve Refakat İzni”, 108 inci maddesinde ise “Aylıksız İzin” halleri düzenlenmiştir.

Kamu kurum ve kuruluşları memurun mesai saatleri dışında yerine getirme imkanı olmayan özel durumları için gün içerisinde birim amirinin bilgisi dahilinde belli bir saate kadar izin vermekte ve bu izin türü uygulamada “saatlik izin” olarak anılmakla birlikte, 657 sayılı Kanunda saatlik izin ifadesine yer verilmemiş ve izinler konusundaki tüm düzenlemeler “gün hesabı” üzerinden ifade edilmiştir.

Yukarıdaki hüküm ve açıklamalar çerçevesinde; çalışanların izin haklarının kanunla düzenleneceği hususu Anayasamızda güvence altına alınmış ve 657 sayılı Kanunda izinler konusu detaylı bir şekilde düzenlenmiş olup, kurum içi uygulamalar sonucu ortaya çıkan ve saatlik izin olarak anılan konuda ise herhangi bir yasal düzenleme bulunmadığından gün içinde verilen bu tür izinlerin toplanarak her 1 güne isabet eden kısmının yıllık izinden veya mazeret izninden düşülmesinin hukuka uygun olmayacağı mütalaa edilmektedir.”(isvesosyalguvenlik.com)