Temel insan haklarının sağlık hizmetleri sahasındaki yansıması olan ve başta Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nda, diğer mevzuatta ve milletlerarası hukuki metinlerde kabul edilen “hasta hakları”nı somut olarak göstermek ve sağlık hizmeti verilen bütün kurum ve kuruluşlarda ve sağlık kurum ve kuruluşları dışında sağlık hizmeti verilen hallerde;

İnsan haysiyetine yakışır şekilde herkesin “hasta hakları”ndan faydalanabilmesine, hak ihlallerinden korunabilmesine ve gerektiğinde hukuki korunma yollarını fiilen kullanabilmesine dair usül ve esasları düzenlemek amacı ile hazırlanarak 1 Ağustos 1998 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan Hasta Hakları Yönetmeliğinde, 8 Mayıs 2014 tarihli ve 28994 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan yönetmelikle hastanın bilgilendirilmesi ve rızasının alınması, uyması gereken kurallar konusunda önemli değişiklikler yapıldı, ayrıca illerde Hasta Hakları Kurulu kurulması zorunluluğu getirildi.

Yönetmelikte yer alan hasta hakları sağlık hizmeti verilen kamu veya özel bütün kurum ve kuruluşlar ile tababet tıp mesleği icra edilen bütün yerleri kapsıyor.

Yeni yönetmelikle yapılan değişiklikler doğrultusunda hastalar aşağıdaki haklara sahip olacak:

Hastayı Bilgilendirme Uygulamasının Kapsamı

Hastaya;

• Hastalığın muhtemel sebepleri ve nasıl seyredeceği,

• Tıbbi müdahalenin kim tarafından nerede, ne şekilde ve nasıl yapılacağı ile tahmini süresi,

• Diğer tanı ve tedavi seçenekleri ve bu seçeneklerin getireceği fayda ve riskler ile hastanın sağlığı üzerindeki muhtemel etkileri,

• Muhtemel komplikasyonları (ortaya çıkabilecek beklenmedik durumlar),

• Reddetme durumunda ortaya çıkabilecek muhtemel fayda ve riskleri,

• Kullanılacak ilaçların önemli özellikleri,

• Sağlığı için kritik olan yaşam tarzı önerileri,

• Gerektiğinde aynı konuda tıbbî yardıma nasıl ulaşabileceği,

hususlarında bilgi verilecek.

Bilgilendirme Şekli

• Bilgi, mümkün olduğunca sade şekilde, tereddüt ve şüpheye yer verilmeden, hastanın sosyal ve kültürel düzeyine uygun olarak anlayabileceği şekilde verilecek.

• Hasta, tıbbi müdahaleyi gerçekleştirecek sağlık meslek mensubu tarafından tıbbi müdahale konusunda sözlü olarak bilgilendirilecek. Bilgilendirme ve tıbbi müdahaleyi yapacak sağlık meslek mensubunun farklı olmasını zorunlu kılan durumlarda, bu duruma ilişkin hastaya açıklama yapılmak suretiyle bilgilendirme yeterliliğine sahip başka bir sağlık meslek mensubu tarafından bilgilendirme yapılabilecek.

• Hastanın kendisinin bilgilendirilmesi esas olmakla birlikte, hastanın kendisi yerine bir başkasının bilgilendirilmesini talep etmesi halinde, bu talep kişinin imzası ile yazılı olarak kayıt altına alınmak kaydıyla sadece bilgilendirilmesi istenilen kişilere bilgi verilecek.

• Hasta, aynı şikayeti ile ilgili olarak bir başka hekimden de sağlık durumu hakkında ikinci bir görüş almayı talep edebilecek.

• Acil durumlar dışında, bilgilendirme hastaya makul süre tanınarak yapılacak.

• Bilgilendirme uygun ortamda ve hastanın mahremiyeti korunarak yapılacak.

• Hastanın talebi halinde yapılacak işlemin bedeline ilişkin bilgiler sağlık hizmet sunucusunun ilgili birimleri tarafından verilecek.

Hasta Bilgi Verilmesini Yasaklaması

• İlgili mevzuat hükümleri ve/veya yetkili mercilerce alınacak tedbirlerin gerektirdiği haller dışında; kişi, sağlık durumu hakkında kendisinin, yakınlarının ya da hiç kimsenin bilgilendirilmemesini talep edebilecek. Bu durumda kişinin kararı yazılı olarak alınacak. Hasta, bilgi verilmemesi talebini istediği zaman değiştirebilecek ve bilgi verilmesini talep edebilecek.

Yapılacak Müdahaleler İçin Hastanın Rıza ve İznini Alma

• Tıbbi müdahalelerde hastanın rızası alınacak. Yani Kişinin tıbbi müdahaleyi serbest iradesiyle ve bilgilendirilmiş olarak kabul etmesi gerekecek. Hasta küçük veya mahcur (kısıtlı) ise velisinden veya vasisinden izin alınacak. Hastanın, velisinin veya vasisinin olmadığı veya hazır bulunamadığı yada hastanın ifade gücünün olmadığı hallerde, bu şart aranmayacak.

• Kanuni temsilcinin rızasının yeterli olduğu hallerde dahi, anlatılanları anlayabilecekleri ölçüde, küçük veya kısıtlı olan hastanın dinlenmesi suretiyle mümkün olduğu kadar bilgilendirme sürecine ve tedavisi ile ilgili alınacak kararlara katılımı sağlanacak.

• Sağlık kurum ve kuruluşları tarafından engellilerin durumuna uygun bilgilendirme yapılmasına ve rıza alınmasına yönelik gerekli tedbirler alınacak.

• Kanuni temsilci tarafından rıza verilmeyen hallerde, müdahalede bulunmak tıbben gerekli ise, velayet ve vesayet altındaki hastaya tıbbi müdahalede bulunulabilmesi; Türk Medeni Kanununun 346 ncı ve 487 inci maddeleri uyarınca mahkeme kararıyla mümkün olacak.

• Tıbbi müdahale sırasında isteğini açıklayabilecek durumda bulunmayan bir hastanın, tıbbî müdahale ile ilgili olarak önceden açıklamış olduğu istekleri göz önüne alınacak.

• Yeterliğin zaman zaman kaybedildiği tekrarlayıcı hastalıklarda, hastadan yeterliği olduğu dönemde onu kaybettiği dönemlere ilişkin yapılacak tıbbi müdahale için rıza vermesi istenebilecek.

• Hastanın rızasının alınamadığı hayati tehlikesinin bulunduğu ve bilincinin kapalı olduğu acil durumlar ile hastanın bir organının kaybına veya fonksiyonunu ifa edemez hale gelmesine yol açacak durumun varlığı halinde, hastaya tıbbi müdahalede bulunmak için rıza şartı aranmayacak. Bu durumda hastaya gerekli tıbbi müdahale yapılarak durum kayıt altına alınacak. Ancak bu durumda, mümkünse hastanın orada bulunan yakını veya kanuni temsilcisi; mümkün olmadığı takdirde de tıbbi müdahale sonrasında hastanın yakını veya kanuni temsilcisi bilgilendirilecek. Ancak hastanın bilinci açıldıktan sonraki tıbbi müdahaleler için hastanın yeterliği ve ifade edebilme gücüne bağlı olarak rıza işlemlerine başvurulacak.

Sağlık kurum ve kuruluşlarında yatarak tedavisi tamamlanan hastaya; genel sağlık durumu, ilaçları, kontrol tarihleri diyet ve sonrasında neler yapması gerektiği gibi bilgileri içeren taburcu sonrası tedavi planı sağlık meslek mensubu tarafından sözlü olarak anlatılacak. Daha sonra bu tedavi planının yer aldığı epikrizin bir nüshası hastaya verilecek.

Rıza Formu İmzalatılması

Mevzuatta öngörülen durumlar ile uyuşmazlığa mahal vermesi tıbben muhtemel görülen tıbbi müdahaleler için sağlık kurum ve kuruluşunca yukarıda “Hastayı Bilgilendirme Kapsamı” bölümünde belirtilen bilgileri içeren rıza formu hazırlanacak. Rıza formunda yer alan bilgiler; sözlü olarak hastaya aktarılarak rıza formu hastaya veya kanuni temsilcisine imzalatılacak. Rıza formu iki nüsha olarak imza altına alınacak ve bir nüshası hastanın dosyasına konulacak, diğeri ise hastaya veya kanuni temsilcisine verilecek. Acil durumlarda tıbbi müdahalenin hasta tarafından kabul edilmemesi durumunda, bu beyan imzalı olarak alınacak, imzadan imtina etmesi halinde durum tutanak altına alınacak. Rıza formu bilgilendirmeyi yapan ve tıbbi müdahaleyi gerçekleştirecek sağlık meslek mensubu tarafından imzalanacak. Verilen bilgilerin doğruluğundan ilgili sağlık meslek mensubu sorumlu olacak. Rıza formları arşiv mevzuatına uygun olarak muhafaza edilecek.

Rızanın Kapsamı ve Aranmayacağı Haller

• Rıza alınırken hastanın veya kanuni temsilcisinin tıbbi müdahalenin konusu ve sonuçları hakkında bilgilendirilip aydınlatılması esas olacak.

• Hastanın verdiği rıza, tıbbi müdahalenin gerektirdiği sürecin devamı olan ve zorunlu sayılabilecek rutin işlemleri de kapsayacak.

• Tıbbi müdahale, hasta tarafından verilen rızanın sınırları içerisinde olacak.

• Hastaya tıbbi müdahalede bulunulurken yapılan işlemin genişletilmesi gereği doğduğunda müdahale genişletilmediği takdirde hastanın bir organının kaybına veya fonksiyonunu ifa edemez hale gelmesine yol açabilecek tıbbi zaruret hâlinde rıza aranmaksızın tıbbi müdahale genişletilebilecek.

Hastanın Uyması Gereken Kurallar

Hasta sağlık hizmeti alırken aşağıdaki kurallara uyacak:

• Başvurduğu sağlık kurum ve kuruluşunun kural ve uygulamalarına uygun davranacak ve katılımcı bir yaklaşımla teşhis ve tedavi ekibinin bir parçası olduğu bilinciyle hareket etmek.

• Yakınmalarını, daha önce geçirdiği hastalıkları, gördüğü tedavileri ve tıbbi müdahaleleri, eğer varsa halen kullandığı ilaçları ve sağlığıyla ilgili bilgileri mümkün olduğunca eksiksiz ve doğru olarak vermek.

• Hekim tarafından belirlenen sürelerde kontrole gelmek ve tedavisinin gidişatı hakkında geri bildirimlerde bulunmak.

• Randevu tarih ve saatine uymak ve değişiklikleri ilgili yere bildirmek.

• İlgili mevzuata göre öncelik tanınan hastalar ile diğer hastaların ve personelin haklarına saygı göstermek.

• Personele sözlü ve fiziki saldırıya yönelik davranışlarda bulunmamak.

• Haklarının ihlal edildiğini düşündüğünde veya sorun yaşadığında hasta iletişim birimine başvurmak.

Hasta İletişim Birimleri – Hasta Hakları Kurulları

• Hasta hakları uygulamalarının yürütülmesi amacıyla sağlık kurum ve kuruluşları bünyesinde hasta iletişim birimleri oluşturulacak.

• İl sağlık müdürlüğü; üniversite hastaneleri, askeri hastaneler ve özel sağlık kurum ve kuruluşları, kamu hastaneleri, ağız diş sağlığı merkezleri, aile sağlığı merkezleri ve toplum sağlığı merkezlerinden gelen başvuruları değerlendirmek, karara bağlamak, öneri sunmak ve düzeltici işlemleri belirlemek üzere Hasta Hakları Kurulu oluşturacak.

• Hasta Hakları Kurulu; il sağlık müdürü veya müdürlük temsilcisi başkanlığında, şikayet edilen personelin varsa bir işyeri sendika temsilcisi, şikayet edilen personelin görev yaptığı kurumun ildeki üst yöneticisi tarafından görevlendirilen bir kurum temsilcisi (üniversite rektörlüğü, Halk Sağlığı Müdürlüğü, Kamu Hastaneleri Birliği Genel Sekreterliği), özel sağlık kuruluşlarında ise kuruluşun üst yöneticisi tarafından belirlenen bir temsilci, hasta hakları derneklerinden yoksa tüketici derneklerinden bir temsilci, valilikçe görevlendirilen bir vatandaştan oluşacak.

• Birden fazla hasta hakları derneğinin veya tüketici derneğinin başvurması durumunda, dernek temsilcisi il sağlık müdürlüğünce kura yoluyla belirlenecek.

• İl sağlık müdürlüğü ihtiyaç halinde birden fazla kurul oluşturabilecek.

• Bu Yönetmelik kapsamında yapılacak sertifikalı eğitimler 4/2/2014 tarihli ve 28903 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Sağlık Bakanlığı Sertifikalı Eğitim Yönetmeliği hükümlerine tabidir.

Hasta Hakları Kurulunun Görevleri, Çalışma Usul ve Esasları

• Kurul, sağlık kurum ve kuruluşu tarafından yerinde çözülemeyen yazılı ve/veya elektronik başvuruları değerlendirecek.

• Hasta hakları uygulamalarına veya etik ilkelere aykırı davranış sebebiyle kurul tarafından verilen ihlal kararları, ilgili sağlık kurum ve kuruluşuna ve ilgili personele yazılı olarak tebliğ edilecek. Son altı ay içerisinde ikiden fazla hak ihlali kararı verilen sağlık meslek mensubu hakkındaki dosya 663 sayılı Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun 23 üncü maddesinin yedinci fıkrasının (b) bendi hükmüne göre Sağlık Meslekleri Kuruluna gönderilecek.

• Kurul, gerek görürse hasta hakları ihlaline sebep olabilecek uygulamaları inceleyecek ve hasta haklarının geliştirilmesi için öneri ve düzeltici işlem belirlenmesine karar verecek. Sağlık kurum ve kuruluşu belirlenen süre içinde gerekli önlemleri alacak, girişimlerde bulunacak ve yapılan işlem hakkında kurulu bilgilendirecek.

• Kurul en geç on beş günde bir toplanacak. Sekretarya hizmetleri il sağlık müdürlüğü hasta hakları koordinatörlüğünce yürütülecek.

• Kurul, başvurunun kurula ulaştığı tarihten itibaren otuz gün içerisinde başvuru hakkında karar verecek.

• Kurul, üye tam sayısının salt çoğunluğu ile toplanacak ve toplantıya katılan üyelerin salt çoğunluğu ile karar alacak. Karara itirazı olan üyelerin karşı oy gerekçeleri, kararın altına özet olarak yazılacak.

• Kararlar, üyeler tarafından imzalanarak dosyalanacak. Kararlar ilgili sağlık kurum ve kuruluşu ile başvurana bildirilecek.

• Hasta iletişim birimine yapılan başvurular ve kurulda görüşülen dosyalar gizli olup, hiçbir şekilde üçüncü kişilere bilgi verilemeyecek. Bilgi ve dosyalar resmi olarak talep edilmesi kaydıyla idari soruşturma yapan incelemeciye ya da adli mercilere gizliliğe riayet edilerek verilecek. Kurul üyeleri gizliliğe riayet etmekle yükümlü olacak.

• Kurul gerek gördüğünde ilgilileri kurula davet edebilecek.

• Sivil toplum temsilcisi ve sendika temsilcisi olan üyelerin görev süresi takvim yılı, komisyon üyelerinin görev süresi ise iki yıl olacak. Süresi dolan üyeler tekrar görevlendirilebilecek. Kurul toplantılarına mazeretsiz olarak üst üste üç defa katılmayan üyenin üyeliği sona erecek ve bu kişiler üç yıl süreyle yeniden üye olarak seçilemeyecek. Herhangi bir sebeple boşalan üyelik için kalan süreyi tamamlamak üzere yeni üye seçilecek.

• Tıbbi hata iddialarına ilişkin başvurular kurul tarafından değerlendirilmeyecek.

• İl sağlık müdürlüğünce bu Yönetmelik uygulamalarına aykırı davranışı tespit edilen kurul üyelerinin üyeliğine son verilecek ve bunlar beş yıl süreyle yeniden üye olarak seçilemeyecek.

• Hasta hakları kurulu kararlarının özeti, şikayet edilen kişi isimlerine yer verilmeksizin il sağlık müdürlüğünün internet sayfasında duyurulacak.

Geçiş Dönemi:

• Sağlık kurum ve kuruluşları bünyesinde bulunan hasta hakları birimleri, en geç üç ay içerisinde hasta iletişim birimine dönüştürülecek. Bünyesinde hasta iletişim birimi bulunmayan sağlık kurum ve kuruluşları en geç altı ay içerisinde bu birimi kuracak.

• İl sağlık müdürlüğü bünyesinde hasta hakları kurulu oluşturuluncaya kadar mevcut hasta hakları kurulları görevine devam edecek. 8 Mayıs 2014 tarihinden itibaren en geç altı ay içerisinde il sağlık müdürlüğünce kurul oluşturulacak. İl sağlık müdürlüğü bünyesinde kurul oluşturulduğu tarihte mevcut hasta hakları kurulu ve üyelerinin görevi sona erecek.