Çeşitli nedenlerle çifte vatandaşlığı kabul etmeyen ülkelere giden vatandaşlarımız, bulundukları ülke vatandaşı olma hakkını kazanmaları ile birlikte zor bir yol ayrımına gelmektedirler. Bu vatandaşlar bulundukları ülke vatandaşlığına geçerek, daha önce yararlanamadıkları bir çok haktan yararlanma imkanını kazanırlarken, Türk vatandaşlığı hakkını kaybetme ve kendi ülkesinde yabancı muamelesi görme tehlikesi ile karşı karşıya kalmaktadırlar.

Not: 6552 sayılı Torba Yasa ile mavi kart sahiplerine de yurtdışı borçlanması yapma imkanı getirilmiş olup Doğum ve Yurtdışı Borçlanmasında Neler Değişti ? başlıklı yazıda konuya ilişkin bilgi yer almaktadır. 

Dolayısı ile bu durumdaki vatandaşlarımız kendi ülke vatandaşlığında kalarak bulundukları ülkenin vatandaşlarına sunduğu imkanlardan mahrum kalmakta idiler.

Türkiye, ikamet edilen yabancı ülke vatandaşlığını da almayı, yani çifte vatandaşlığı teşvik etmekte iken, Almanya, İsveç, Norveç, Danimarka, Avusturya gibi ülkeler  çeşitli çekincelerle çifte vatandaşlığa karşı çıkmaktadırlar. Bunun üzerine, bu durumda olan vatandaşlarımızın sorunlarının çözümü amacı ile mülga 403 Sayılı Türk Vatandaşlığı Kanununda bazı değişiklikler yapılmıştır.  Daha sonra benzer hükümler 5901 sayılı mevcut Türk Vatandaşlığı Kanununda da yer almıştır.

Türk Vatandaşlığı Kanununun “Türk vatandaşlığından çıkma” başlıklı  25 inci maddesinde göre; “Ergin ve ayırt etme gücüne sahip olmak, Yabancı bir devlet vatandaşlığını kazanmış olmak veya kazanacağına ilişkin inandırıcı belirtiler bulunmak, Herhangi bir suç veya askerlik hizmeti nedeniyle aranan kişilerden olmamak, Hakkında herhangi bir mali ve cezai tahdit bulunmamak”, şartlarını taşımaları halinde Türk vatandaşlığından çıkmak için izin isteyen kişilere Bakanlıkça çıkma izni veya çıkma belgesi verilebilmektedir.

Kanunun 27 inci maddesine göre; “Çıkma belgesinin ilgiliye imza karşılığı teslimi ile Türk vatandaşlığı kaybedilir. Türk vatandaşlığını kaybeden kişilerin nüfus aile kütüklerindeki kayıtları kapatılır ve kayıp tarihinden itibaren yabancı muamelesine tabi tutulurlar.”

Kanunun 28 inci maddesine göre de; Doğumla Türk vatandaşı olup da çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybedenler, Millî güvenliğe ve kamu düzenine ilişkin hükümler hariç olmak üzere, Türk vatandaşlarına tanınan haklardan aynen yararlanmaya devam ederler. Bu kişilerin, seçme ve seçilme, muafen araç veya ev eşyası ithal etme hakları ile askerlik hizmetini yapma yükümlülüğü yoktur. Yine bu kimseler, bir kadroya dayalı ve kamu hukuku rejimine tabi olarak asli ve sürekli kamu hizmeti görevlerinde bulunamazlar. Ancak kamu kurum ve kuruluşlarında işçi, geçici veya sözleşmeli personel olarak çalıştırılabilirler. Sosyal güvenliğe ilişkin kazanılmış hakları saklı olup bu hakların kullanımında ilgili kanunlardaki hükümlere tabidirler. Bu kapsamdaki kişilere, talepleri halinde belirtilen haklardan faydalanabileceklerini gösteren Mavi Kart düzenlenir.

Böylece, doğumla Türk vatandaşı olup, çıkma izni almak suretiyle Bakanlar Kurulu kararı ile Türk vatandaşlığından çıkarak, yabancı bir ülke vatandaşlığını kazanan kişiler ve bunların çocukları diğer yabancılardan ayırt edilmiştir. Bu kimselerin (mavi kartlıların) Türkiye Cumhuriyeti’nin milli güvenliğine ve kamu düzenine ilişkin hususlar hariç olmak üzere, Türkiye’deki; ikamet, seyahat, çalışma, miras, taşınır – taşınmaz mal iktisabı ve ferağı, yatırım, ticari faaliyet, kiralamalar gibi hakları korunmuştur. Bu şekilde, aslında “ayrıcalıklı yabancılar statüsü” oluşturulmuştur.

Mavi Kart (Eski Pembe Kart)

Daha önce, uygulamada renginden dolayı pembe kart olarak isimlendirilen belge yeni kanun ile mavi kart olarak isimlendirilmiştir. Buna göre; Doğumla Türk vatandaşı olup da çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığından çıkanlar ile bunların altsoylarının yukarıda belirtilen (Kanunun 28. maddesinde sayılan haklar) haklardan yararlanabileceklerini belirtilen resmî belgeye mavi kart denilmektedir. Bu kimselerin nüfus bilgilerinin takibi için Nüfus ve Vatandaşlık Müdürlüklerinde ayrı bir kütük oluşturulmaktadır.

Mavi Kart uygulaması

Türk Vatandaşlığından çıkan kişilerin kamu kurum ve kuruluşlarına olan müracaatlarında, ilgili kurum ve kuruluşların yabancılar için getirilmiş olan kısıtlayıcı hükümleri dikkate alarak uygulama yapmaları üzerine, sağlanan hakların kullanımında meydana gelen aksamaların ortadan kaldırılması amacıyla, Mavi Kartın nasıl uygulanacağına ilişkin 2005/6 sayılı Başbakanlık Genelgesi yayımlanmıştır.

Söz konusu genelgede; Kurum ve kuruluşların kendilerine yapılan müracaatlarda mavi kartla birlikte müracaat sahibinin vatandaşı olduğu ülke makamlarınca verilen kimlik belgesi dışında başka bir ispat belgesi talep etmeyecekleri, Kamu kurum ve kuruluşlarının kendi görev alanına giren konularda, ilgili Kanunun maddesi kapsamındaki kişilerle ilgili iş ve işlemlerde kendi özel kanunlarında mevcut yabancılar için getirilmiş kısıtlayıcı hükümlerin değil, bu konudaki özel düzenlemelerin dikkate alınarak işlem yapılacağı, 5091 sayılı Kanunun 28. maddesinin amacı doğrultusunda uygulanması ve bu kanun kapsamındaki kişilerin mağdur edilmemeleri için gereken önlemlerin süratle alınması talimatlandırılmıştır.

Mavi Kartlıların Çalışabilecekleri İşler

Mavi kart sahibi kişiler, kanunda belirtilen sınırlamaların haricinde Türkiye’de ikamet ve çalışma izni aranmaksızın, Türk vatandaşları gibi çalışma hakkına sahiptirler. Türk Vatandaşlığı Kanununun 28. maddesinde 6304 sayılı kanun ile yapılan değişiklikle, bu kapsamda sayılan kişilerin kamu hizmetlerine girebilmelerine de imkan sağlanmıştır. Buna göre, “Bu madde kapsamında bulunan kişiler, bir kadroya dayalı ve kamu hukuku rejimine tabi olarak asli ve sürekli kamu hizmeti görevlerinde bulunamazlar. Ancak kamu kurum ve kuruluşlarında işçi, geçici veya sözleşmeli personel olarak çalıştırılabilirler” hükmü gereğince mavi kartlılar, “kamu hizmeti” niteliğinde olan alanlarda da kamu hizmeti gören “kamu görevlisi” veya “devlet memuru” olmamak şartı ile işçi, geçici veya sözleşmeli personel olarak çalışabileceklerdir.

Mavi Kart Sahiplerinin Yurtdışı Borçlanmaları

Üzerinde en fazla tartışma olan konu yurtdışı borçlanmasıdır. Bu kimselerin yurtdışında ikamet edip, yurtdışında çalışmaları sebebi ile yurtdışı borçlanması yapıp yapamayacakları çok önem kazanmaktadır. Vatandaşlıktan çıkan kimselerin yurtdışı borçlanmalarında farklı durumlar söz konusudur. Vatandaşlık Kanunu’nun 28. maddenin 2. fıkrasında, bu madde kapsamında bulunan kişilerin sosyal güvenliğe ilişkin kazanılmış haklarının saklı olduğu ve bu hakların kullanımında ilgili kanunlardaki hükümlere tabi olacakları düzenlenerek sosyal güvenliğe ilişkin hak kayıplarının önüne geçilmesi amaçlanmıştır.

Bununla birlikte, 3201 sayılı “Yurt Dışında Bulunan Türk Vatandaşlarının Yurt dışında Geçen Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bakımından Değerlendirilmesi Hakkında Kanun” ile bu kanuna istinaden çıkarılan “Yurtdışında Geçen Sürelerin Borçlandırılması ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönetmelik” kapsamındaki borçlanmalarda, Türk vatandaşlarının, Türk vatandaşı olarak yurt dışında geçen çalışmalarını borçlanabilmeleri öngörülmüştür. Anılan Yasa, yurt dışı hizmet borçlanması hakkının kullanılabilmesi için çalışmanın geçtiği dönemde sigortalı ile uyrukluk ilişkisini aramaktadır. Buna göre; yurtdışı borçlanma hakkından yararlanmak için çalışılan, işsizlikte geçen veya ev kadını olarak ikamet edilen sürede Türk vatandaşı veya Türk vatandaşlığı korunarak çifte vatandaş olunması gerekir. Bu durumda borçlanma tarihinde de kişinin Türk vatandaşı olması halinde sorunsuz borçlanma yapılabilmektedir.

Vatandaşlıktan Çıkmadan Önceki Çalışmaların Borçlanılması

Türk Vatandaşı olarak yurtdışındaki çalışmalar, işsizlikte geçen süreler veya ev kadını olarak ikamet edilen süreler ya da bir kısmı Türk vatandaşı, bir kısmı yabancı ülke vatandaşı olarak geçirilen borçlanma yapılabilecek sürelerden Türk vatandaşı olarak geçen süreleri yabancı ülke vatandaşlığına geçtikten sonra borçlanılmasının istenmesi halinde, Sosyal Güvenlik Kurumu borçlanma müracaat tarihinde de kişinin Türk vatandaşı olma şartını aramaktadır. Müracaatçının borçlanma tarihinde Türk vatandaşı olmaması halinde bu talepleri reddetmektedir. Bunun gerekçesi de yukarıda da açıklandığı gibi ilgili yönetmelikte ve 2011/48 sayılı Kurum genelgesinde Türk vatandaşlarının, Türk vatandaşı olarak yurt dışında geçen süreleri borçlanabilmelerinin öngörülmesidir.

Ancak, yargıya intikal eden olaylarda, borçlanma başvurusu esnasında Türk vatandaşı olunmasa bile borçlanmanın yapılabileceği yönünde kararlar verilmektedir. Yargıtay 10. Hukuk Dairesi 06/05/2010 tarihli, 2010/6691 K. sayılı kararında ve Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun 28.04.2010 tarihli, 2010/10-210 E. 2010/240 K. sayılı kararında; Türk vatandaşlığından izinle çıkan ve borçlanma talep tarihinde Türk vatandaşlığını haiz olmayan davacının, Türk vatandaşlığından izinle çıkmadan önce yurt dışında gerçekleşen çalışma sürelerine ilişkin borçlanma hakkının, Türk Vatandaşlık Kanunu ile kazanılmış hak sayılarak korunduğu gözetilerek, anılan süreye ilişkin borçlanma yapılabileceği kararlaştırılmıştır. Dolayısı ile bu durumdaki kimselerin borçlanma taleplerinin reddi halinde dava yolu ile bu taleplerinin kabul edileceği aşikardır.

Diğer taraftan Türk Vatandaşlığından çıkıldıktan sonraki sürelerde yapılan çalışmalar, işsizlik süreleri ve ev kadını olarak ikamet edilen sürelerin dava yoluyla dahi borçlanılması mümkün değildir.

Mavi kartlıların en önemli sorunu olan borçlanma sorununun yasal bir düzenleme ile çözümü elzemdir. Çifte vatandaşlığı kabul etmeyen ülkelerde yaşayan vatandaşlarımız, bulundukları ülke vatandaşlığına geçip, mavi kart almalarına rağmen Türkiye’deki, başta borçlanma hakkı olmak üzere bazı haklarından vazgeçmek zorunda kalmaktadırlar. Çifte vatandaşlığı kabul eden ülkedeki vatandaşlar ile çifte vatandaşlığı kabul etmeyen ülkelerdeki vatandaşlar arasında haksızlık olmaktadır. Mavi kartlıların, bu karta sahip oldukları süre içindeki çalışmalarını borçlanabilmeleri Vatandaşlık Kanununun 28. maddesinin amacına da uygun olacaktır.

Aylık Talep Tarihinde Yabancı Ülke Vatandaşı Olanlar

Borçlanılan sürelere istinaden aylık bağlanması için yapılacak başvurularda, artık başvuru tarihi itibariyle ya da aylık alma süresinde Türk vatandaşı olma şartı aranmamaktadır. Yurtdışı borçlanma bedellerini ödeyen ya da yurtdışı borçlanma taleplerini yapmış olmakla birlikte henüz ödemeden Türk vatandaşlığından çıkanların, aylık bağlama işlemleri sonuçlandırılarak aylıkları ödenmektedir. Aynı şekilde 3201 sayılı Kanuna göre aylık alırken Türk vatandaşlığından çıkanların da aylıklarının ödenmesine devam edilmektedir. (www.isvesosyalguvenlik.com)

A. Hüseyin KAYA*

———————-

* Başmüfettiş, Sosyal Güvenlik Kurumu

alihuseyinkaya@gmail.com