GİRİŞ: Bilindiği üzere çok sayıda vatandaşımız yurt dışında çalışmaktadır. Öncelikle, bazı ülkelerle karşılıklı olarak sosyal güvenlik sözleşmeleri yapılarak, vatandaşlarımızın Türkiye ile diğer ülkelerdeki çalışmalarının birleştirilmesine imkan tanınmıştır.

1980’li yıllarda yurt dışında çalışan vatandaşlarımızın borçlanma yoluyla da sosyal güvenliklerinin sağlanması gündeme gelmiş ve bu konuyla ilgili önce 2147 sonrasında da 3201 sayılı Kanunlarla düzenleme yapılmıştır.

Bu yazımızda, yurt dışında çalışan vatandaşlarımızın hem sözleşme hem de borçlanma suretiyle sosyal güvenliklerinin sağlanmasında, daha doğrusu emeklilik şartlarının belirlenmesinde çoğu zaman tartışma konusu yapılan sigortalılık başlangıcının tespitiyle ilgili açıklamalara yer verilecektir.

KONUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yurt dışında çalışılan vatandaşlarımızın sosyal güvenliklerinin sağlanmasında sigortalılık başlangıcının tespiti yapılırken, çalışılan ülke ile Türkiye arasında sözleşme olup olmadığı şeklinde ayrım yapılarak açıklanmasının, konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacağı düşünülmektedir.

2.1- Sözleşme yapılan ülkeler için sigortalılık başlangıcı

a) Borçlanmasız olarak çalışmaların birleştirilmesi

Sözleşme yapılan ülkelerdeki çalışmalarda esas olarak, Türkiye’deki çalışmalarla yurt dışında geçen çalışma süreleri birleştirilerek kişilerin sigortalılık başlangıcı ve emeklilik şartları belirlenmekte ve gerek Türkiye’de gerekse de yurt dışında ilk defa çalışmaya başlama tarihi sigortalılık başlangıcı olarak tespit edilmektedir. Yani hangi ülkedeki çalışmanın tarihi daha önce ise bu tarih sigortalılık başlangıcı olarak kabul edilmektedir.

Yalnız dikkat edilirse, burada yurt dışındaki çalışmanın başlangıç olarak sayılması aynı zamanda Türkiye’de çalışmanın var olması şartına bağlıdır. Eğer çalışılan ülke sözleşmeli de olsa kişinin Türkiye’de herhangi bir çalışma yoksa yurt dışındaki çalışmanın başlangıcı sigortalılık başlangıcı olarak sayılmamaktadır. Zaten sayılmasının bir anlamı da bulunmamaktadır. Zira, Türkiye’de çalışma olmadığından ortada sözleşme (kısmi) aylık bağlanması da söz konusu olmayacaktır.

b) Borçlanma yoluyla çalışmaların değerlendirilmesi

Bilindiği gibi, sözleşmeli yani ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi bulunan ülkelerdeki çalışmalarda ayrıca borçlanma suretiyle de çalışmalar birleştirilmekte ve bu yolla sözleşme (kısmi aylık) yerine kişilere tüm çalışmalar Türkiye’de geçmiş gibi tam aylık bağlanmaktadır.

Bu durumda, eğer Türkiye’de çalışma varsa ve bu çalışma yurt dışındaki çalışmadan daha önce ise Türkiye’deki çalışma başlangıcı sigortalılık başlangıcı olarak kabul edilmektedir.

Eğer Türkiye’de hiç çalışma olmadığı halde sadece borçlanma suretiyle çalışmalar birleştirilecekse o zaman yurt dışındaki çalışma başlangıcı sigortalılık başlangıcı olarak kabul edilmemekte, sigortalılık başlangıcı borçlanma tarihinden geriye götürülerek tespit edilmektedir.

Aslında bu husus, eleştiri konusu yapılsa ve yargıya taşınsa da olaya sözleşme mantığı açısından bakıldığından, bu uygulamanın yanlış olmadığı düşünülmektedir. Zira, sözleşmenin mantığı sözleşmeye muhatap her iki ülkede de çalışma olması esasına dayanmaktadır. Sözleşmeye muhatap bir ülkede çalışma olmadığından sözleşme hükümlerinden bahsedilmesi de olası değildir.

2.2- Sözleşme olmayan ülkeler için sigortalılık başlangıcı

Sözleşme yani ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde borçlanma olmadan çalışmaların birleştirilmesi söz konusu olmadığından, sigortalılık başlangıcının tespitinde;

– Eğer borçlanma sürelerinden önce Türkiye’de çalışma varsa bu tarih,

– Borçlanma sürelerinden daha sonra Türkiye’de çalışma varsa, borçlanma süresi Türkiye’deki çalışma süresinden geriye götürülerek tespit edilen tarih,

– Türkiye’de hiç çalışma yoksa borçlanma tarihinden borçlanma süresinin geriye götürülmesi suretiyle tespit edilen tarih,

esas alınmaktadır.

SONUÇ

Yurt dışında geçen çalışmalarda sigortalılık başlangıcı konusu emeklilik şartlarının belirlenmesinde oldukça önem arz etmekte olup, bu da çalışılan ülkenin sözleşmeli ve Türkiye’de de ayrıca çalışma olup olmadığına göre değişiklik göstermektedir.(www.isvesosyalguvenlik.com)

Recep LEVENT*

——————————————-
* Başmüfettiş, Sosyal Güvenlik Kurumu
receplevent23@hotmail.com