Ülkemizde uzun yıllar uygulanan, daha sonra uygulamadan kaldırılan gece bekçiliği (çarşı ve mahalle bekçiliği) 2020 yılında tekrar hayata geçirildi ve şu an uygulanıyor.

Ayrıca yıllar eski uygulamalardan farklı olarak gece bekçilerine daha fazla yetki verildi. Örneğin gece bekçileri kişileri durdurup kimlik sorabiliyor, üst araması, araç araması yapabiliyor.

Öte yandan şu anki gece bekçiliği uygulamasının dayanağını oluşturan 11.6.2020 tarihli ve 7245 sayılı Çarşı ve Mahalle Bekçileri Kanununun bazı maddelerinin Anayasaya aykırı olduğu gerekçesiyle Anayasa Mahkemesinde iptal davası açılmıştı. İptali istenen maddeler arasında Kanunun “Durdurma ve kimlik sorma” başlıklı 7 inci maddesinin bazı hükümleri de yer alıyordu.

Anayasa Mahkemesi iptal başvurunu karara bağladı ve Mahkemenin gerekçeli kararı bu günkü (1 Haziran 2023 tarihli) Resmi Gazete’de yayımlandı. (Bkz. Anayasa Mahkemesinin 22/3/2023 Tarihli ve E: 2020/59, K: 2023/53 Sayılı Kararı) Mahkeme Kanunun bazı hükümlerini iptal etti, bazı hükümlerle ilgili iptal talebini ise reddetti.

Mahkeme söz konusu 7 nci maddeyle ilgili olarak da gece bekçilerine kişileri duruduma ve kimlik sorma yetkisi veren hükümleri Anayasaya uygun buldu ve iptal talebini reddetti; kişilerin üstünü, araçlarını arama yekisi veren hükmü ise Anayasaya aykırı buldu ve iptal etti, iptal kararı 9 ay sonra yürürlüğe girecek.

Dolayısıyla gece bekçileri (çarşı ve mahalle bekçileri) şimdiye kadar olduğu gibi bundan sonra da;

• Görevlerini yerine getirirken belli durumlarda kişileri durdurabilecek, kendisinin çarşı ve mahalle bekçisi olduğunu belirleyen belgeyi gösterdikten sonra, durdurduğu kişiye durdurma sebebini bildirip, durdurma sebebine ilişkin sorular sorabilecek, kimliğini veya bulundurulması gerekli diğer belgelerin ibraz edilmesini isteyebilecek.
• Çarşı ve mahalle bekçisi, durdurduğu kişi üzerinde veya aracında silah ya da tehlike oluşturan diğer bir eşyanın bulunduğu hususunda yeterli şüphenin varlığı hâlinde, kendisine veya başkalarına zarar verilmesini önlemek amacına yönelik el ile dıştan kontrol dâhil gerekli tedbirleri alma yetkisine sahipken, yani durduğu kişinin üzerini ve/veya aracını arama yetkisine sahipken, 1 Mart 2024 tarihinden itibaren bu yetkisini kullanamayacak, yani durdurduğu kişilerin üzerlerini ve/veya araçlarını arayamayacak, şüpheli bir durum görürse polis veya jandarmaya haber verecek.

7245 sayılı Çarşı ve Mahalle Bekçileri Kanununun “Durdurma ve kimlik sorma” başlıklı 7 inci maddesi aynen aşağıda yer almaktadır.

Durdurma ve kimlik sorma

MADDE 7

(1) Çarşı ve mahalle bekçileri, görev bölgesi ve çalışma saatleri ile sınırlı olmak kaydıyla kişileri ve araçları;

a) Bir suç veya kabahatin işlenmesini önlemek,

b) Suç işlendikten sonra kaçan faillerin yakalanmasını sağlamak, işlenen suç veya kabahatlerin faillerinin kimliklerini tespit etmek,

c) Hakkında yakalama emri ya da zorla getirme kararı verilmiş olan kişileri tespit etmek,

ç) Kişilerin hayatı, vücut bütünlüğü veya mal varlığı bakımından ya da topluma yönelik mevcut veya muhtemel bir tehlikeyi önlemek,

amacıyla durdurabilir.

(2) Durdurma yetkisinin kullanılabilmesi için makul bir sebebin bulunması gerekir. Süreklilik arz edecek, fiilî durum ve keyfîlik oluşturacak şekilde durdurma işlemi yapılamaz.

(3) Çarşı ve mahalle bekçisi, görevini yerine getirirken kendisinin çarşı ve mahalle bekçisi olduğunu belirleyen belgeyi gösterdikten sonra, durdurduğu kişiye durdurma sebebini bildirir ve durdurma sebebine ilişkin sorular sorabilir, kimliğini veya bulundurulması gerekli diğer belgelerin ibraz edilmesini isteyebilir. Bu kişilere kimliğini ispatlama hususunda gerekli kolaylık gösterilir. Belgesinin bulunmaması, açıklamada bulunmaktan kaçınması veya gerçeğe aykırı beyanda bulunması dolayısıyla ya da sair surette kimliği belirlenemeyen kişi tutularak durumdan derhal genel kolluk görevlileri haberdar edilir.

(4) Durdurma süresi, durdurma sebebine esas teşkil eden işlemin gerçekleştirilmesi için ihtiyaç duyulan makul süreden fazla olamaz.

(5) Durdurma sebebinin ortadan kalkması hâlinde kişilerin ve araçların ayrılmalarına izin verilir.

(6) Çarşı ve mahalle bekçisi, durdurduğu kişi üzerinde veya aracında silah ya da tehlike oluşturan diğer bir eşyanın bulunduğu hususunda yeterli şüphenin varlığı hâlinde, kendisine veya başkalarına zarar verilmesini önlemek amacına yönelik el ile dıştan kontrol dâhil gerekli tedbirleri alabilir. Bu amaçla kişinin üzerindeki elbisenin çıkarılması veya aracın, dışarıdan bakıldığında içerisi görünmeyen bölümlerinin açılması istenemez. (isvesosyalguvenlik.com)