Uzun süredir gündemi meşgul eden İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kabul edilerek 30/06/2012 tarihli resmi gazetede yayımlandı. Kanunda yer alan düzenlemelerin çok büyük bir kısmı 4857 sayılı İş Kanunu’nda yer almakla birlikte, Kanun, yeni ve önemli birçok düzenlemeyi de beraberinde getirmektedir.

Kanunun iş sağlığı ve güvenliği kurallarını esas alarak önleyici, koruyucu, katılımcı ve sorumlu bir sistemi hedeflediği görülmektedir.

Bakanlık verilerine göre ülkemizde her gün ortalama 170 civarında iş kazası olmaktadır. Bunun sonucunda 3- 4 çalışanımızın hayatını kaybettiği, 6 -7 çalışanımızın ise özürlü kaldığı görülmektedir. Oysa iş kazalarının yüzde 98’inin, meslek hastalıklarının ise tamamının önlenebilir olduğu tahmin edilmektedir.

Aynı zamanda ILO sözleşmeleri ve AB uyum yasaları çerçevesinde çalışma hayatının tamamını kapsayacak modern bir iş sağlığı ve güvenliği yasasının çıkarılması gerekliliği de göz önüne alınarak müstakil “İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu” çıkarılmıştır.

Kanunla Neler Değişmektedir?

Öncelikle İsim Değişiyor:

İş Kanununda ve ilgili tüzük ve yönetmeliklerde iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili hükümlerde bazen “iş sağlığı ve güvenliği” bazen “işçi sağlığı” bazen de “İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği” terimleri kullanılmakta idi. Dolayısı ile bu alanda daha kullanılacak isim/terim konusunda bile netlik yoktu. “İşçi Sağlığı ve Güvenliği” tabiri daha dar bir alanı, yani işçilerin sağlık ve güvenliklerine ilişkin hükümleri kapsamaktayken, iş sağlığı ve güvenliği tabiri işi esas alarak bu işi yapanların sağlık ve güvenliklerini hedef almaktadır.

Kanunun Kapsamı Değişmekte ve Genişlemektedir:

Kanun 50 çalışan sınırı olmaksızın kamu ve özel sektöre ait bütün işlere ve işyerlerine uygulanacak. Bu çok önemli bir gelişme, Kanun İş Kanunu, Devlet Memurları Kanunu, Basın, Deniz ve Borçlar Kanunu çalışanlarına çırak ve stajyerler de dâhil olmak üzere tüm çalışanlara faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanacak. Sadece güvenlik ve istihbarat birimleri, afet ve acil durum birimleri, ev hizmetleri, yanında çalışanı olmayan esnaflar, rehabilitasyon kapsamında çalışan tutuklu ve hükümlüler kapsam dışında kalmaktadır.

İşyerleri Yeniden Sınıflandırılıyor:

İşyerleri mevcut uygulamada olduğu gibi, yapılan işin tehlike derecesine göre Çok Tehlikeli, Tehlikeli ve Az Tehlikeli olarak üç grupta değerlendirilmesi uygulaması devam ediyor. Bununla birlikte işyerlerinde yapılan asıl iş temel alınarak tehlike sınıfları Bakanlıkça çıkarılacak tebliğ ile yeniden düzenleniyor.

İş Güvenliği Uzmanı ve İşyeri Hekimi Çalıştırma Yükümlülüğü:

İşverenler çok tehlikeli işyerlerinde A sınıfı, tehlikeli işyerlerinde B sınıfı ve az tehlikeli işyerlerinde ise C sınıfı belgeye sahip iş güvenliği uzmanı ile işyeri hekimi çalıştırmakla yükümlü. İş güvenliği uzmanı ile işyeri hekimlerinin çalışma süreleri çıkarılacak yönetmelikle belirlenecek. Eğer bu kişiler, işyerinde tam gün istihdam edilecekler ise işveren ayrıca “işyeri sağlık ve güvenlik birimi” kurmak zorunda olacak. İşveren, işyeri hekimi dışında ayrıca diğer sağlık personeli de görevlendirmesi gerekecek.

Sağlık Gözetimi:

İşverenler, işyerindeki sağlık ve güvenlik risklerini dikkate alarak çalışanların işe girişlerinde, iş değişikliklerinde, sağlık sebebiyle işten uzak kalmaları akabinde işe başlamalarında, çalışma süresindeki periyodik zaman aralıklarında sağlık muayenelerinin yapılması zorunlu. Tehlikeli ve çok tehlikeli işlerde ise yapacakları işe uygun olduklarını belirten sağlık raporu alınmadan işe başlatamayacak.

Ayrıca sağlık gözetiminden doğan maliyet ve bu gözetimden kaynaklı her türlü ek maliyet işverence karşılanacak, çalışana yansıtılamayacak.

“Risk Değerlendirmesi” Yapma Zorunluluğu:

Kanun ile İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla, bunun için mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izlemek ve denetlemekle yükümlü olacak. Bu konuda getirilen önemli yeniliklerden birisi de, işverenlerin “risk değerlendirmesi” yapma zorunluluğu. Risk değerlendirmesi mevcut mevzuatta yer almayıp işyerlerinin kendi inisiyatifinde olan bir husus iken, Kanunla işverenler artık risk odaklı önleyici faaliyetler yapacaklar. Önleyici yaklaşım; risklerin analiz edilmesi, risklerden kaçınılma ve risklerle kaynağında mücadele edilmesini içermektedir. İşverenler yönetmelik çerçevesinde bu çalışmaları kendi bünyelerinde ya da dışarıdan hizmet alarak yapmaları gerekecek.

“Acil Durum Planları” Hazırlanacak:

İşverenler yeni dönemde, işyerinin büyüklüğü ve taşıdığı özel tehlikeler, yapılan işin niteliği, çalışan sayısı ile işyerinde bulunan diğer kişileri dikkate alarak önleme, koruma, tahliye, yangınla mücadele, ilk yardım ve benzeri konularda uygun donanıma sahip ve bu konularda eğitimli yeterli sayıda kişiyi görevlendirecek, araç ve gereçleri sağlayarak eğitim tatbikatlarını yaptıracak ve ekiplerin her zaman hazır bulunmalarını sağlayacaktır.

İş Kazaları ve Meslek Hastalıklarını Bildirme:

İş kazaları ve meslek hastalıklarının 3 işgünü içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna (İş Kanununda 2 iş günü içinde Bölge Müdürlüğü idi) bildirilme zorunluluğu getirildi. Bu çerçevede, işyerlerinde meydana gelen, yaralanma veya ölüme neden olmayan ancak işyeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan veya zarara uğratma potansiyeli olan olaylar da dahil olmak üzere bütün iş kazaları ve meslek hastalıklarının kaydını tutma, gerekli incelemeleri yapma ve bunlar ile ilgili raporları düzenleme/düzenlettirme zorunluluğu getirildi.

Ayrıca Sağlık kuruluşlarına da kendilerine intikal eden iş kazası ve meslek hastalığı vakalarını 10 gün içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirim yükümlülüğü getirildi.

Yeni Maliyetler Geliyor:

Kanunun uygulanmaya başlaması ile birlikte, işverenlerin yükümlülüklerinde de artış olacak. Öncelikle maliyet artacak. İşverenler, hem iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yapacakları istihdam nedeni ile hem de yeni araç – gereç ve ekipmanların temini nedeni ile yeni maliyetlerle karşılaşacak. On kişiden az eleman çalıştıran çok tehlikeli ve tehlikeli Küçük ölçekli işletmelerde ortaya çıkacak maliyetleri devlet karşılayacak.

Mesleki Eğitimler:

Kanunla birlikte, mesleki eğitim gerektiren işlerde, eğitim belgesi olmayan kişiler çalıştırılamayacak. İşveren, çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimi almasını sağlayacak. Verilen eğitimin maliyeti çalışanlara yansıtılamayacak ve eğitimde geçen süre çalışma süresinden sayılacak. Haftalık çalışma süresinin aşılması halinde fazla sürelerle çalışma veya fazla çalışma uygulaması yapılacak.

Çalışanların Katılımı:

Yeni kanunda çalışanların daha geniş bir katılımının sağlanması için işverenlerin işyerlerinde gerekli düzenlemeleri yapmaları zorunlu hale geliyor. Çalışanların eğitimi, bilgilendirilmesi ve görüşlerinin alınması, en az 10 çalışanın olduğu yerlerde İş Sağlığı Güvenliği Çalışan Temsilcisi zorunluluğu gelen yenilikler arasında.

Çalışanların Bilgilendirilmesi ve Eğitimi:

İşveren, çalışanlarını, temsilcilerini ve başka işyerlerinden çalışmak üzere kendi işyerlerine gelen çalışanları; işyerinde karşılaşılabilecekleri sağlık ve güvenlik riskleri, koruyucu ve önleyici tedbirler, yasal hak ve sorumlulukları, ilk yardım, olağan üstü durumlar, yangın ve tahliye işleri konusunda görevlendirilen kişiler hakkında gerekli bilgilendirmeyi yapmak zorunda.

Diğer Konular:

Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Konseyi’nin oluşturulması,

Birden fazla işverenin aynı işyerinde faaliyet göstermesi halinde iş sağlığı ve güvenliği yönünden koordinasyon zorunluluğu,

İş sağlığı ve güvenliği uygulamalarında mevcut durumun sürekli iyileştirme şartı getirilmesi,

Toz, gürültü, ağ germe gibi toplu koruma tedbirlerine öncelik verilmesi,

Ciddi ve yakın tehlike ile karşı karşıya kalan çalışanlar İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu’na veya işverene durumu bildirerek gerekli tedbirlerin alınmasını talep edebilecek. Talep yerinde görülür ise bu yönünde değişiklikler yapılıncaya kadar çalışanlar çalışmaktan kaçınabilecek. İş sözleşmesiyle çalışanlar bu durumda iş sözleşmelerini feshedebilecekler.

TRT ile ulusal, bölgesel ve yerel yayın yapan özel televizyon ve radyolar ayda en az 60 dakika iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili eğitici ve uyarıcı yayın yapılması,

Kanunun getirdiği diğer hükümler arasında bulunmaktadır.

Yaptırımlar Arttırıldı:

İşyerinde tespit edilen eksiklikler giderilince kadar işin tamamı veya bir kısmı durdurulabilecek. Bu süre zarfında işçi ücretlerinin ödenmesine devam edilecek.

İş sağlığı ve güvenliği ihlalleri tespiti halinde ihlal edilen maddeler, işçi sayısı ve ihlalin tekrarlandığı ay sayıları dikkate alınarak artan idari para cezaları verilebilecektir.

Büyük endüstriyel kaza oluşabilecek işyerleri işletmeye başlamadan önce işletme büyüklüğü dikkate alınarak “Büyük Kaza Önleme Politika Belgesi” ya da Güvenlik Raporu” hazırlamaları ve Bakanlık incelemesinden sonra faaliyetlerine başlamaları gerekmekle birlikte;

Büyük kaza önleme politikası belgesini hazırlamamaları ya da Bakanlık incelemesinden geçirmemeleri halinde 80.000,00 TL,

Güvenlik Raporu belgesini hazırlamamaları ya da Bakanlık incelemesinden geçirmemeleri halinde 50.000,00 TL,

Bu kapsamda uygulanacak en fazla İdari para cezalarıdır.

Kanun metninden genel anlamda bu hususlar anlaşılmakta ise de ileriki günlerde çıkacak olan yönetmelik ve tebliğlerle uygulama ve detaylar şekillenmeye başlayacaktır.

Tüm çalışanlara, işverenlere ve ülkemize hayırlı olması dileği ile…(isvesosyalguvenlik.com)

A. Hüseyin KAYA*
—————————————————–
* Başmüfettiş, Sosyal Güvenlik Kurumu
alihuseyinkaya@gmail.com