SGK’nın Kamu Kurumuna Uyguladığı Cezadan Memur Sorumlu Olur mu ?

Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından uygulanacak idari para cezaları, Kurumun anayasası niteliğinde olan 5510 sayılı Kanunun “Kurumca verilecek idarî para cezaları” başlıklı 102 nci maddesinde düzenlenmiştir.

Söz konusu maddede düzenlenen idari para cezaları konusunda gerçek veya tüzel kişiler, özel veya kamu kurum ve kuruluşları yönünden hiçbir ayrım yapılmamıştır. Bu konudaki güncel bilgi SGK İdari Para Cezaları – 5510 Para Cezaları sayfasında yer almaktadır.

Örneğin çalışan kişinin sigortalı işe giriş veya sigortalı işten ayrılış bildirgesinin, prim belgesinin süresinde verilmemesi, SGK tarafından yazılı olarak talep edilen bilgi ve belgelerin süresinde gönderilmemesi kamu kurumlarına SGK’nın en çok idari para cezası uyguladığı konulardır.

SGK Tarafından Kamu Kurumlarına Uygulanan İdari Para Cezasında Memurun Sorumluluğu Var mıdır ?

Öncelikle belirtmek gerekir ki SGK kamu kurum ve kuruluşlarına uyguladığı para cezalarında ilgili kurumu muhatap alır, idari para eczasını ilgili kurumdan tahsil eder, ilgili kamu kurumunun memuru veya personelinden değil. SGK’nın kamu kurum ve kuruluşlarına uyguladığı idari para cezaları konusunda ilgili memur veya personel ise eğer kusuru varsa kendi kurumuna karşı sorumlu olur. Bu konudaki ilgili mevzuat hükümleri aşağıda yer almaktadır.

Konuyla İlgili Mevzuat Hükümleri

• 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun “Hesap verme sorumluluğu” başlıklı 8 inci maddesinde; ”Her türlü kamu kaynağının elde edilmesi ve kullanılmasında görevli ve yetkili olanlar, kaynakların etkili, ekonomik, verimli ve hukuka uygun olarak elde edilmesinden, kullanılmasından, muhasebeleştirilmesinden, raporlanmasından ve kötüye kullanılmaması için gerekli önlemlerin alınmasından sorumludur ve yetkili kılınmış mercilere hesap vermek zorundadır.” hükmü yer almaktadır.

• 657 Sayılı Devlet Memurları Kanununun;

– “Amir durumda olan devlet memurlarının görev ve sorumlulukları” başlıklı 10 uncu maddesinde; “Devlet memurları amiri oldukları kuruluş ve hizmet birimlerinde kanun ve diğer mevzuatla belirlenen görevleri zamanında ve eksiksiz olarak yapmaktan ve yaptırmaktan, maiyetindeki memurlarını yetiştirmekten, hal ve hareketlerini takip ve kontrol etmekten görevli sorumludurlar.”,

– “Kişisel sorumluluk ve zarar” başlıklı 12 nci maddesinde;

“Devlet memurları, görevlerini dikkat ve itina ile yerine getirmek ve kendilerine teslim edilen Devlet malını korumak ve her an hizmete hazır halde bulundurmak için gerekli tedbirleri almak zorundadırlar.

Devlet memurunun kasıt, kusur, ihmal veya tedbirsizliği sonucu idare zarara uğratılmışsa, bu zararın ilgili memur tarafından rayiç bedeli üzerinden ödenmesi esastır.

Zararların ödettirilmesinde bu konudaki genel hükümler uygulanır. Ancak fiilin meydana geldiği tarihte en alt derecenin birinci kademesinde bulunan memurun brüt aylığının yarısını geçmeyen zararlar, kabul etmesi halinde disiplin amiri veya yetkili disiplin kurulu kararına göre ilgili memurca ödenir.”

hükümleri yer almaktadır.

• Devlete ve Kişilere Memurlarca Verilen Zararların Nevi ve Miktarlarının Tespiti, Takibi, Amirlerinin Sorumlulukları, Yapılacak Diğer İşlemler Hakkında Yönetmelik’in;

– “Memurların Sorumlulukları ve Zararları Tazmin Mükellefiyeti” başlıklı 4 üncü maddesinde; “Memurlar görevlerini dikkat ve itina ile yerine getirmek; Devlet malını korumak ve her an hizmete hazır halde bulundurmak için gerekli tedbirleri almakla görevli ve sorumludurlar.

Memurlar, bu görev ve sorumlulukların yerine getirilmemesi sebebiyle doğan zararları bu yönetmelikte belli edilen usul ve esaslar uyarınca tazminle mükelleftirler. Sayıştaya karşı sorumlu olanların sorumlulukları hakkında 832 sayılı Sayıştay Kanunu hükümleri saklıdır.”,

– 5 inci maddesinde; “Bu yönetmelik hükümlerine göre memurlarca tazmin edilecek zararlar:

a) Kanun, tüzük ve yönetmelik hükümleri ile belirlenmiş görevlerini kasıt, ihmal veya tedbirsizlik sonucu gerekli dikkat ve itina ile yapmamaları sebebiyle idarenin veya kişilerin uğradığı zararlar,

b) Kendilerine teslim edilen Devlet malının korunması ve heran hizmete hazır halde bulundurulması için gerekli tedbirleri kasıt, ihmal veya tedbirsizlik sonucu almamaları sonucu Devlet malında meydana gelen zararlardan,

ibarettir.”,

– “Zararların tazmini için gerekli şartlar” başlıklı 6 ncı maddesinde; “Memurların zararları tazmin mükellefiyetinin doğması için;

a) Zararın mevcut olması,

b) Zararın doğrudan doğruya memurun fiilinden doğması,

c) Zararın mücbir sebebten hasıl olmaması,

şarttır.”

– “Amirlerin Sorumlulukları” başlıklı 9 uncu maddesinde;

“a) Amirler, emirlerindeki memurların, görevlerini dikkat ve itina ile yerine getirmelerini, Devlet malını korumak ve heran hizmete hazır halde bulundurmak için gerekli tedbirleri almalarını temin ve takip etmekle görevli ve sorumludurlar.

b) Memurlarca verilen zararların miktarının tesbiti ve ilgililerden bu yönetmelik veya genel hükümlere göre tahsili konusunda yapılacak işlemlerin zamanında ve eksiksiz yürütülmesinden, zararı veren memurların görevli bulundukları kurum ve kuruluşların o mahaldeki amirleri müteselsilen sorumludurlar.”

hükümleri yer almaktadır.

SGK’nın Uyguladığı Cezadan Memurun Sorumlu Tutulabilmesinin Şartları

Yukarıda yer verilen ilgili mevzuat hükümlerinden de anlaşılacağı üzere; Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından kamu kurum ve kuruluşlarına uygulanan idari para cezalarından, ilgili memur veya personelin sorumlu tutulabilmesi için;

– Söz konusu idari para cezasının, doğrudan doğruya ilgili memur veya personelin fiilinden yani görevini dikkat ve itina ile yerine getirmemesinden kaynaklanmış olması,

– Cezanın mücbir sebepten kaynaklanmamış olması,

şartlarının birlikte gerçekleşmesi gerekir.

Örneğin; ilgili memur veya personelin hasta veya istirahatli olması nedeniyle SGK’ya verilmesi gereken bildirge, belge, yazı süresinde verilememiş – gönderilememişse bu durumda SGK tarafından o kamu kurum veya kuruluşuna uygulanacak idari para cezasından o memur veya personel sorumlu tutulamaz. Ancak burada ilgili memur veya personelin, imkanı varsa bu konuda amirini bilgilendirmiş olması gerekir. Benzer bir durum, ilgili memur veya personel iş yoğunluğundan, işyerindeki iş yükünün fazlalığından SGK’ya verilmesi gereken bildirge, belge, yazıyı süresinde verememiş – gönderememişse bu durumda da SGK tarafından uygulanan idari para cezasından o memur veya personelin sorumlu tutulması hakkaniyete uygun olmayacaktır.

Yukarıdaki mevzuat hükümlerinden de anlaşılacağı üzere, SGK tarafından uygulanan idari para cezasından ilgili memur veya personelin sorumlu tutulması yanında, duruma göre amiri de sorumlu tutulabilecektir.

Sayıştay’ın Konuya Bakışı

Kamu kurum ve kuruluşlarının harcama, ihale gibi işlemlerini mevzuata uygun yapıp yapmadığı konusunda Sayıştay tarafından yapılan denetim ve incelemelerde; Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından uygulanan ve bakanlık, kurum bütçesinden ödenen idari para cezalarının ilgililere rücu edilmemesi yani ilgili personelden tahsis edilmemesi düzenlenen raporlarda eleştiri konusu yapılmakta; raporlarda, 5510 sayılı Kanunda belirtilen yükümlülüklerin yerine getirilmemesinden dolayı SGK tarafından uygulanan idari para cezalarının oluşmasında kusur, ihmal veya tedbirsizliği bulunan görevlilerin tespitine yönelik inceleme yapılması ve ödenen tutarların sorumluluğu bulunan kişilere rücu edilmesinin sağlanmasının amirlerinin sorumluluğunda olduğu belirtilmekte, buna bağlı olarak da ilgili bakanlık, belediye, kurum veya kuruluş bu idari para cezasını ilgili personele rücu etmek zorunda kalmaktadır.

Okul Aile Birliklerinin Özel Durumu

Bilindiği üzere Milli Eğitim Bakanlığına bağlı Devlet okullarında bulunan okul aile birliklerinin gelirleri genelde, başta öğrenci velileri olmak üzere ilgililerden alınan bağışlardan oluşmaktadır. Okul aile birlikleri de genelde güvenlik, temizlik konularında işçi statüsünde personel çalıştırmakta, bu personelin ücret ve sigorta prim giderleri okul aile birliği tarafından karşılanmaktadır. Ancak bazı okul aile birlikleri, gelirlerinin yetersiz olması nedeniyle çalıştırdığı personelin ücretlerini düzenli ödeme konusunda zorlanabildiği gibi, maalesef bazıları personeli sigortasız çalıştırabilmektedir. Bu konularda, özellikle sigortasız çalıştırılan kişiler tarafından SGK’ya yapılan şikayet ve başvurular, iş mahkemelerinde açılan davalar nedeniyle okul aile birlikleri yüklü miktarda idari para cezası ve sigorta prim borcuyla karşı karşıya gelmektedir.

Nitekim Yargıtay 9 uncu Hukuk Dairesi 21.10.2010 tarihinde verdiği bir kararda; okul aile birliği tarafından çalıştırılmış olan kişinin davaya konu işçilik alacaklarından okul aile birliği yanında Milli Eğitim Bakanlığın da müşterek ve müteselsil sorumluluğu olduğunu belirtmiştir. (E. 2010/39946 K. 2010/30069) Yargıtay’ın yaptığı bu değerlendirme sadece üçer, kıdem ve ihbar tazminatı gibi işçilik alacakları için değil sigortasız çalıştırılma açısından da geçerli sayılmalıdır.

Milli Eğitim Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı da 12.03.2018 tarihli ve 5143243 sayılı yazısında konuya ilişkin olarak aşağıdaki açıklamalara yer vermiştir;

“Sayıştay Başkanlığınca Milli Eğitim Bakanlığı 2016 yılı hesapları üzerine hazırlanan 2016 Yılı Düzenlilik Denetim Raporunda, Bakanlığımız harcama birimlerince 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununda belirtilen yükümlülüklerin yerine getirilmemesinden dolayı ilgililer hakkında aynı Kanunun 102 nci maddesi uyarınca uygulanan idari para cezalarının bütçeden ödendiği ancak neden olanlara rücu işleminin yapılmadığı belirtilmektedir. Buna göre, Bakanlığımız harcama birimlerine uygulanan idari para cezaları için bütçeden yersiz ödeme yapılmasına neden olan ilgililer hakkında rücu işlemi yapılması gerekmektedir.

Ayrıca 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu kapsamında harcama yetkilileri, kamu kaynaklarının etkili, ekonomik, verimli ve mevzuata uygun olarak kullanılması bakımından ilgili mevzuatlara uyulup uyulmadığını, gerekli tedbirlerin alınıp alınmadığını kontrol etmek, incelemek ve denetlemekle yükümlü bulunmaktadır.

Hukuk Hizmetleri Genel Müdürlüğünün 19/01/2017 tarihli ve 748885 sayılı yazısıyla bildirilen görüşte; mahkeme kararlarının yorumlanması hususunun hukuki bilgi gerektirebileceğinden, ilgili dava dosyasını yürüten hukuk müşaviri/avukatın görüşleri alındıktan sonra ödeme yapılmasının uygun olacağı ayrıca yargılama giderleri ile ilama bağlı borçların ödenmesine hükmedilen söz konusu davaların ödemelerinin yapılmasında, davalı sıfatıyla Bakanlık ve/veya okul aile birliği ve üçüncü kişiler hasım mevkiinde bulunmaları durumlarına göre öncelikle dava açılmasına sebep olan okul aile birliği bütçesinden ve/veya Bakanlık bütçesinden müteselsilen /müştereken ibareleri de dikkate alınarak ödenmesi gerektiği yönünde mütalaa verilmiştir.

Söz konusu mevzuatlar kapsamında; tüzel kişiliğe haiz olmayan ve genel bütçe ile ilişkilendirilmeyen okul aile birliklerinin iş ve işlemleri ile ilgili açılmış olan davalar neticesinde ortaya çıkan ödemelerin, Bakanlığımızın 2011/28 sayılı Genelgesi ile Hukuk Hizmetleri Genel Müdürlüğünün görüş yazısı doğrultusunda belirlenen usul ve esaslara göre yapılması gerekmektedir. Bu kapsamda, yasal temsilcisi olduğumuz okul aile birliklerinin işlemlerinden doğan ilama bağlı borçların ödenmesinde öncelikle ilgili okul aile birliğince ödeme yapılmasının sağlanması, bunun sağlanamaması durumunda ise 2011/28 sayılı Genelge doğrultusunda ilgili harcama biriminin bütçesinden ödeme yapılmasının gerektiği değerlendirilmektedir.

Ayrıca, ilgili ilama bağlı borçların Milli Eğitim Bakanlığı bütçesinden ödenmesini takiben zararın tazminine ilişkin rücu durumunun olup olmadığı değerlendirilerek sorumlulara karşı rücu davası açılmasını gerektirir durumun varlığının tespit edilmesi gerekmekte olup okul aile birliklerinin iş ve işlemlerinden dolayı sıkça rastlanılmakta olan bu gibi durumlar için de 5018 sayılı Kanun kapsamında gerekli tedbirlerin alınması (personel çalıştırılmasının belirlenecek yetkili birimler tarafından izine tabi tutulması gibi) hususunda azami gayret gösterilmesi gerekmektedir.” (isvesosyalguvenlik.com)