Gerek kamu kurum ve kuruluşlarına, gerekse kamu kurum ve kuruluşları dışındaki gerçek ve tüzel kişilere ait borcunu son ödeme tarihi geçtiği halde ödemeyen kişiler hakkında alacaklının icra takibi başlatması halinde, borçlunun taşınır ve taşınmaz (menkul ve gayrimenkul) malvarlığına ve haklarına haciz konulmaktadır.

Hakkında haciz uygulaması başlatılan kişinin işyerinde, evinde bulunan eşyaları dahi haczedilip elinden alınabilmektedir. Ancak bu konuda gerek kamu kurum ve kuruluşlarına ait alacaklarla ilgili icra ve haciz işlemlerinin düzenlendiği 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunda, gerekse 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununda bazı sınırlamalar getirilmiş olup, söz konusu kanunlara göre borçlunun haczi yasak olan veya sınırlandırılan mal ve hakları aşağıda belirtilmiştir.

Mal ve haklarına haciz uygulanan borçlu, eğer haczedilen mal veya hakkı haciz yasağı veya sınırlaması kapsamına giriyorsa, hacze itiraz edebilir.

2004 SAYILI İCRA VE İFLAS KANUNUNA GÖRE HACZİ YASAK OLAN MALLAR VE HAKLAR

Kanunun “Haczi caiz olmıyan mallar ve haklar” başlıklı 82 inci maddesinde belirtilmiştir. Haczedilemeyeceği veya kısmen haczedilebileceği belirtilen mal ve hakların haczedilebileceğine dair önceden yapılan anlaşmalar geçerli değildir.

1- Devlet malları ile mahsus kanunlarında haczi caiz olmadığı gösterilen mallar,

2- Ekonomik faaliyeti, sermayesinden ziyade bedenî çalışmasına dayanan borçlunun mesleğini sürdürebilmesi için gerekli olan her türlü eşya,

3- Para, kıymetli evrak, altın, gümüş, değerli taş, antika veya süs eşyası gibi kıymetli şeyler hariç olmak üzere, borçlu ve aynı çatı altında yaşayan aile bireylerine ait kişisel eşya ile ailenin ortak kullanımına hizmet eden tüm ev eşyası (28/03/2023 tarihli ve 7445 sayılı Kanunla yapılan değişiklik işlenmiştir),

4- Borçlu çiftçi ise kendisinin ve ailesinin geçimi için zaruri olan arazi ve çift hayvanları ve nakil vasıtaları ve diğer eklenti ve ziraat aletleri; değilse, sanat ve mesleki için lüzumlu olan alet ve edevat ve kitapları ve arabacı, kayıkçı, hamal gibi küçük nakliye erbabının geçimlerini temin eden nakil vasıtaları,

5- Borçlu ve ailesinin idareleri için lüzumlu ise borçlunun tercih edeceği bir süt veren mandası veya ineği veyahut üç keçi veya koyunu ve bunların üç aylık yem ve yataklıkları,

6- Borçlunun ve ailesinin iki aylık yiyecek ve yakacakları ve borçlu çiftçi ise gelecek mahsul için lazım olan tohumluğu,

7- Borçlu bağ, bahçe veya meyve veya sebze yetiştiricisi ise kendisinin ve ailesinin geçimi için zaruri olan bağ bahçe ve bu sanat için lüzumlu bulunan alat ve edevat; geçimi hayvan yetiştirmeye münhasır olan borçlunun kendisi ve ailesinin maişetleri için zaruri olan miktarı ve bu hayvanların üç aylık yem ve yataklıkları,

8- Borçlar Kanununun 510 uncu maddesi mucibince haczedilmeyecek üzere tesis edilmiş olan kaydı hayatla iratlar,

9- Memleketin ordu ve zabıta hizmetlerinde malul olanlara bağlanan emeklilik maaşları ile bu hizmetlerden birinin ifası sebebiyle ailelerine bağlanan maaşlar ve ordunun hava ve denizaltı mensuplarına verilen uçuş ve dalış tazminat ve ikramiyeleri; askeri malullerle, şehit yetimlerine verilen terfi zammı ve 1485 numaralı kanun hükmüne göre verilen inhisar beyiye hisseleri,

10- Bir muavenet sandığı veya cemiyeti tarafından hastalık, zaruret ve ölüm gibi hallerde bağlanan maaşlar,

11- Vücut veya sıhhat üzerine ika edilen zararlar için tazminat olarak mutazarrırın kendisine veya ailesine toptan veya irat şeklinde verilen veya verilmesi lazım gelen paralar,

12- Borçlunun haline münasip evi,

13- Öğrenci bursları,

haczedilemez.

2, 3, 4, 5, 7 ve 12. maddelerdeki istisna, borcun bu eşya bedelinden doğmaması haline münhasırdır. 2, 4, 7 ve 12. Maddelerde sayılan malların kıymetinin fazla olması durumunda, bedelinden haline münasip bir kısmı, ihtiyacını karşılayabilmesi amacıyla borçluya bırakılmak üzere haczedilerek satılır.

Haciz sırasında icra memuru, haczi talep edilen mal veya hakların haczinin yasak olup olmadığını değerlendirir ve talebin kabulüne ya da reddine karar verir.

Kısmen Haczedilebilecek Haklar

Kanunun “Kısmen haczi caiz olan şeyler” başlıklı 83 üncü maddesinde belirtilmiştir.

Maaşlar, tahsisat ve her nevi ücretler, intifa hakları ve hasılatı, ilama müstenit olmayan (mahkeme kararına dayanmayan) nafakalar, emekli maaşları, sigortalar veya emekli sandıkları tarafından tahsis edilen gelirler, borçlu ve ailesinin geçinmeleri için icra memurunca lüzumlu olarak takdir edilen miktar düşüldükten sonra haczedilebilir.

Ancak haczedilecek miktar bunların dörtte birinden az olamaz. Birden fazla haciz var ise sıraya konur. Sırada önde olan haczin kesintisi bitmedikçe sonraki haciz için kesintiye geçilemez.

Yavrulu Hayvanların Haczi

Kanunun 83/b maddesi uyarınca; hayvan hacizlerinde, anaları tarafından beslenme ve bakılmaya muhtaç olan yavrular analarından ayrı haczedilemeyecekleri gibi bunların anaları da yavrularından ayrı haczedilemezler.

Taşınmaz Rehni Kapsamındaki Eklentinin Haczi

Kanunun 83/c maddesi uyarınca; taşınmaz rehni ipotek akit tablosunda sayılı bulunan eklenti taşınmazdan ayrı olarak haczedilemez. Türk Kanunu Medenisinin 777 nci maddesi hükmü saklıdır.

Yetişmemiş Mahsullerin Haczi

Kanunun 84. maddesi uyarınca;

Yetişmemiş her nevi toprak ve ağaç mahsulleri yetişmeleri zamanından en çok iki ay evvel haczedilebilir. Bu suretle haczedilen mahsullerin borçlu tarafından başkasına devri haczeden alacaklıya karşı hükümsüz olup icranın devamına engel olmaz.

Alacağı taşınmaz rehinle temin edilmiş olan alacaklının mütemmim (tamamlayıcı) cüz olarak merhunun (rehnedilen malın) yetişmemiş mahsulleri üzerinde haiz olduğu hakka zarar gelmez. Ancak bunun için rehin alacaklısının, mahsullerin icraca paraya çevrilmesi için yetişmesinden evvel icra takibi talebinde bulunmuş olması gerekir.

6183 AMME ALACAKLARININ TAHSİL USULÜ HAKKINDA KANUNA GÖRE HACZİ YASAK OLAN MALLAR VE HAKLAR

Haczi Yasak Olan Mallar

Kanunun “Haczedilemiyecek mallar” başlıklı 70 inci maddesi uyarınca;

1- 233 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname hükümlerine tabi iktisadi devlet teşekkülleri, kamu iktisadi kuruluşları, bunların müesseseleri, bağlı ortaklıkları, iştirakleri ve mahalli idarelerin malları hariç olmak üzere Devlet malları ile hususi kanunlarında haczi caiz olmadığı gösterilen mallar.

2- Borçlunun şahsı ve mesleği için gerekli elbise ve eşyası ile borçlu ve ailesine gerekli olan yatak takımları ve ibadete mahsus kitap ve eşyası,

3- Vazgeçilmesi kabil olmayan mutfak takımı ve pek lüzumlu ev eşyası,

4- Borçlu çiftçi ise kendisinin ve ailesinin geçimleri için zaruri olan arazi ve çift hayvanları ve taşıtları ve diğer teferruat ve tarım aletleri; çiftçi değilse sanat ve mesleği için gerekli olan alet ve edevatı ve kitapları; arabacı, kayıkçı, hamal gibi küçük taşıt sahiplerinin ancak geçimlerini sağlayan taşıt vasıtaları,

5- Borçlu veya ailesinin geçimleri için gerekli ise, borçlunun tercih edeceği bir süt veren mandası veya ineği veyahut üç keçi veya koyunu ve bunların üç aylık yem ve yataklıkları,

6- Borçlu ve ailesinin iki aylık yiyecek ve yakacakları ile;

a) Borçlu çiftçi ise ayrıca gelecek mahsul için gerekli olan tohumluğu,

b) Borçlu bağ, bahçe veya meyve ve sebze yetiştiricisi ise kendisinin ve ailesinin geçimleri için zaruri olan bağ, bahçe ve bu işler için gerekli bulunan alet ve edevatı, malzemesi ve fide ve tohumluğu,

c) Geçimi hayvan yetiştirmeye münhasır olan borçlunun kendisinin ve ailesinin geçimleri için zaruri olan miktarda hayvan ile bu hayvanların üç aylık yem ve yataklıkları,

7- Memleketin ordu ve zabıta hizmetlerinde malul olanlara bağlanan emekli aylıkları ile, bu kabil kimselerin dul ve yetimlerine bağlanan aylıklar ve ordunun hava ve denizaltı mensuplarına verilen uçuş ve dalış ikramiyeleri,

8- Bir yardım sandığı veya derneği tarafından hastalık, zaruret ve ölüm gibi hallerde bağlanan aylıklar,

9- Vücut ve sağlık üzerine ika edilen zararlar için tazminat olarak zarar görenin kendisi veya ailesine toptan veya irat şeklinde verilen veya verilmesi gereken paralar,

10- Askerlik malullerine, şehit yetimlerine verilen harp malullüğü zammı ile 1485 sayılı kanun gereğince verilen tekel beyiyeleri,

11- Borçlunun haline münasip evi “ancak evin değeri fazla ise bedelinden haline münasip bir yer alınabilecek miktarı borçluya bırakılmak üzere haczedilerek satılabilir”,

12- Harcırah Kanununa göre yapılan ödemeler,

13- 2022 sayılı Kanun uyarınca bağlanan aylıklar (65 yaş aylığı, engelli aylığı),

haczedilemez.

Kısmen Haczedilebilecek Gelirler

Kanunun 71. maddesi uyarınca;

Aylıklar, ödenekler, her çeşit ücretler, intifa hakları ve hasılatı, ilama bağlı olmayan nafakalar, emeklilik aylıkları, sigorta ve emeklilik sandıkları tarafından bağlanan gelirler kısmen haczedilebilir. Ancak haczedilecek miktar bunların üçte birinden çok dörtte birinden az olamaz.

Asgari ücreti aşmayan aylık gelirlerin onda birinden fazlası haczedilemez.

Yetişmemiş Mahsullerin Haczi

Kanunun 72. maddesi uyarınca;

Yetişmemiş her nevi toprak ve ağaç mahsulleri, yetişmeleri zamanından geriye doğru iki ay içinde haczedilebilir. Bu suretle haczedilmiş olan mahsullerin borçlu tarafından başkasına devri, haczi yapan tahsil dairesine karşı hükümsüz olup takibatın devamına engel olmaz.

Bu hüküm alacağı gayrimenkul rehni ile sağlanmış olan alacaklının, mütemmim cüz’ü olarak gayrimenkulün yetişmemiş mahsulleri üzerinde haiz olduğu hakkı kaldırmaz. Şu kadar ki, alacaklı rehnin paraya çevrilmesi için mahsullerin yetişmesinden önce takip isteğinde bulunmuş olmalıdır.

Diğer Kanunlarda Yer Alan haciz Kısıtlamaları ve Yasakları

4847 sayılı İş Kanununun “Ücretin saklı kısmı” başlıklı 35 inci maddesinde; “İşçilerin aylık ücretlerinin dörtte birinden fazlası haczedilemez veya başkasına devir ve temlik olunamaz. Ancak, işçinin bakmak zorunda olduğu aile üyeleri için hakim tarafından takdir edilecek miktar bu paraya dahil değildir. Nafaka borcu alacaklılarının hakları saklıdır.” hükmü yer almaktadır.

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 93 üncü maddesinde de; “Bu Kanun gereğince sigortalılar ve hak sahiplerinin gelir, aylık ve ödenekleri, sağlık hizmeti sunucularının genel sağlık sigortası hükümlerinin uygulanması sonucu Kurum nezdinde doğan alacakları, devir ve temlik edilemez. Gelir, aylık ve ödenekler; 88 inci maddeye göre takip ve tahsili gereken alacaklar (pirimler) ile nafaka borçları dışında haczedilemez. Bu fıkraya göre haczi yasaklanan gelir, aylık ve ödeneklerin haczedilmesine ilişkin talepler, borçlunun muvafakati bulunmaması halinde, icra müdürü tarafından reddedilir.” hükmü yer almaktadır.

6331 Sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun Kapsamına Giren Borçlar

Başta Maliye ve SGK olmak üzere, Devlete, vilayet hususi idarelerine (il özel idarelerine) ve belediyelere ait vergi, resim, harç, ceza tahkik ve takiplerine ait muhakeme masrafı, vergi cezası, para cezası gibi asli, gecikme zammı, faiz gibi fer’i amme alacakları ve aynı idarelerin akitten (sözleşmeden), haksız fiil ve haksız iktisaptan doğanlar dışında kalan ve amme hizmetleri tatbikatından mütevellit olan diğer alacakları ile bunların takip masrafları 6183 sayılı Kanun kapsamına girmektedir. (isvesosyalguvenlik.com)