4857 sayılı İş Kanunu kapsamına giren çalışanlara tanınan izin hakları İşçinin İzin Hakları – Ücretli ve Ücretsiz İzinler – İzin Verilmesi Zorunlu Durumlar – İzin Süreleri başlıklı yazıda açıklanmıştır. Aşağıda ise Deniz İş Kanunu, Basın İş Kanunu ile söz konusu üç iş kanununun kapsamına girmediği için Borçlar Kanunu kapsamına giren çalışanlara tanınan izin hakları hakkında açıklama ve bilgilere yer verilmiştir.

Basın İş Kanunu kapsamına girenler Basın İş Kanununun Kapsamı başlıklı yazıda, Deniz İş Kanunu kapsamına girenler Deniz İş Kanununun Kapsamı başlıklı yazıda açıklanmıştır.

4857 sayılı İş Kanunu kapsamına ise Kanunun “İstisnalar” başlıklı dördüncü maddesi hariç Basın İş Kanunu ile Deniz İş Kanunu kapsamına girmeyen tüm özel sektör çalışanları ile kamu sektöründe işçi statüsünde çalışanlar girmekte olup, İş Kanunu kapsamına girmeyenler İş Kanunu Kapsamına Girmeyen İşler / İşyerleri başlıklı yazıda açıklanmıştır.

Yukarıda belirtilen kanunların hiçbirinin kapsamına girmeyen çalışanlar ise 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu kapsamına girmektedir.

DENİZ İŞ KANUNU KAPSAMINA GİREN ÇALIŞANLARA TANINAN İZİN HAKLARI

854 sayılı Deniz İş Kanunu kapsamına giren gemiadamlarına tanınan izin hakları aşağıda belirtilmiştir.

Yıllık Ücretli İzin Hakkı

Aynı işveren emrinde veya aynı gemide bir takvim yılı içinde bir veya birkaç hizmet aktine dayanarak en az altı ay çalışmış olan gemiadamı, yıllık ücretli izine hak kazanır.

▪ İzin süresi, altı aydan bir yıla kadar hizmeti olan gemiadamları için 15 günden, bir yıl ve daha fazla hizmeti olanlar için yılda bir aydan az olamaz. Bir aylık izin, tarafların rızasıyla aynı yıl içinde kullanılmak suretiyle ikiye bölünebilir.

▪ İzin işverenin uygun göreceği bir zamanda  kullanılır.

▪ Yıllık izin hakkından feragat edilemez.

▪ Gemiadamı, yıllık ücretli iznini yabancı bir memleket limanında veya hizmet akdinin yapılmış bulunduğu mahalden gayri bir yerde kullanmaya zorlanamaz.

▪ Gemiadamı, dilerse, işveren veya işveren vekilinden ücretli izne ilişkin olarak 7 güne kadar ücretsiz yol izni de isteyebilir.

▪ Gemiadamının hak ettiği yıllık ücretli izni kullanmadan hizmet akdi 14 üncü maddenin II, III ve IV üncü bentlerine göre bozulursa, işveren veya işveren vekili izin süresine ait ücreti, gemiadamına ödemek zorundadır.

Yani hizmet akdi;

▪ İşverenin ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan halleri nedeniyle gemiadamı tarafından haklı nedenle feshedilirse,

▪ İşveren, işveren vekili veya gemiadamı tarafından zorunlu nedenlerle feshedilirse,

▪ Geminin kayba uğraması, terk edilmesi veya harp ganimeti ilan edilmesi veyahut Türk Bayrağından ayrılması hallerinde ise hizmet akdi kendiliğinden bozulursa,

gemiadamının hak edip de kullanmamış olduğu yıllık ücretli izin süresine ait ücretin gemiadamına ödenmesi gerekir.

Hafta Tatili (Haftalık İzin) Hakkı

Liman hizmeti ve şehir hattı gemilerinde gemiadamının haftada altı günden fazla çalıştırılması yasaktır, yani haftada en az bir gün hafta tatili verilmesi gerekir. Bunlardan hafta tatili günü çalıştırılanlara, haftanın diğer bir gününde nöbetleşe haftalık izin verilir.

▪ Deniz İş Kanununun uygulandığı gemilerde, haftanın tatilden önceki günlerinde sürekli olarak çalışmış bulunan gemiadamlarına, çalışılmayan hafta tatili günü için işveren veya işveren vekili tarafından bir iş karşılığı olmaksızın ve ücret ödeme şekline bakılmaksızın bir gündelik tutarında ücret ödenmesi gerekir.

▪ Evlenmelerde üç güne, ana ve babanın, karı ve kocanın, kardeş ve çocukların ölümünde iki güne kadar verilmesi gereken izin süreleriyle bir haftalık süre içinde kalmak üzere işveren tarafından verilen diğer izinler ve hekim raporlarıyla verilen dinlenme ve hastalık izinleri (istirahat raporları), ücretli hafta tatiline hak kazanmada fiilen çalışılmış günler gibi hesaba katılır.

▪ Zorlayıcı ve ekonomik bir sebep olmadan, gemideki çalışmaların haftanın bir veya birkaç gününde işveren veya işveren vekili tarafından tatil edilmesi halinde, haftanın çalışılmayan günleri, ücretli hafta tatiline hak kazanmak için çalışılması gereken altı günün hesabında gözönünde tutulur.

▪ Gemide işin bir haftadan fazla süre ile tatil edilmesini gerektiren zorlayıcı sebepler ortaya çıktığı zaman, bu süreye rastlayan hafta tatili ücreti, yarım gündelik tutarında ödenir.

▪ Kısa, yakın ve uzak sefer yapan gemilerde çalışan gemiadamlarına, işveren veya işveren vekili tarafından geminin seferde bulunduğu müddete rastlayan hafta tatili günleri için yukarıdaki şartlar aranmaksızın ve bir iş karşılığı olmaksızın, ayrıca bir gündelik tutarında hafta tatili ücreti ödenir.

Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günlerinde İzin

Deniz İş Kanunu kapsamına giren gemilerde çalışan gemiadamları, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde izinli sayılırlar ve bir iş karşılığı olmaksızın bir günlük ücreti tutarında tatil ücreti, ücret ödeme şekline bakılmaksızın ayrıca kendilerine ödenir.

Fazla çalışma karşılığı olarak alınan ücret ve primlerle sosyal yardımlar, ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil günleri için verilen ücretlerin tespitinde hesaba katılmaz.

Gemiadamlarına, geçici iş göremezlik ödeneği (SGK rapor parası) ödenmesi gerektiği zamanlarda, geçici iş göremezlik süresine rastlayan ulusal bayram, genel tatil ve hafta tatili ödenekleri, aynı ölçülerle SGK tarafından ödenir.

Ulusal bayram ve genel tatil günleri kapsamına giren resmi tatil günleri Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun sayfasında açıklanmıştır.

Mazeret İzinleri

Gemiadamına evlenmelerde üç güne kadar, ana ve babanın, karı ve kocanın, kardeş ve çocukların ölümünde iki güne kadar izin verilmesi gerekir.

BASIN İŞ KANUNU KAPSAMINA GİREN ÇALIŞANLARA TANINAN İZİN HAKLARI

5953 sayılı Basın İş Kanunu (Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun) kapsamına giren gazetecilere tanınan izin hakları aşağıda belirtilmiştir.

Yıllık Ücretli İzin Hakkı

Günlük bir mevkutede (süreli yanında) çalışan bir gazeteciye, en az bir yıl çalışmış olmak şartıyla, yılda dört hafta tam ücretli izin verilir. Gazetecilik mesleğindeki hizmeti on yıldan fazla olan bir gazeteciye, yılda altı hafta ücretli izin verilir. Gazetecinin kıdemi aynı gazetedeki hizmetine göre değil, meslekteki hizmet süresine göre hesaplanır.

Günlük (süreli) olmayan mevkutelerde çalışan gazetecilere ise her altı aylık çalışma devresi için iki hafta ücretli izin verilir.

Yıllık ücretli izinlerin hesabında “Gazeteci” tabirine girenlerin kıdemleri; iş akdinin devam etmiş veya fasılalarla yeniden yapılmış olmasına yani çalışmaların aralıklı veya aralıksız olmasına bakılmaksızın, gazetecilik mesleğinde geçirdikleri hizmet süresi nazara alınmak suretiyle tespit edilir.

İzin hakkından feragat edilemez.

Hafta Tatili (Haftalık İzin) Hakkı

Her altı günlük fiili çalışmayı müteakip, gazeteciye bir günlük ücretli dinlenme izni verilmesi zorunludur. Gazetecinin vazifesi devamlı gece çalışmasını gerektirdiği hallerde hafta tatili (haftalık izin) iki gündür.

Mazeret İzinleri

Gazeteci;

▪ Çocuğu dünyaya geldiği zaman üç gün,

▪ Eşi veya çocuğu, anası veya babası öldüğü zaman dört gün, kardeşi, büyük anne veya büyük babası ya da torunu öldüğü zaman iki gün,

▪ Çocuğu evlendiğinde iki gün,

olağanüstü ücretli izine hak kazanır.

Bu izinler senelik izinden sayılmaz yani yıllık izinden düşülmez.

BORÇLAR KANUNU KAPSAMINA GİREN ÇALIŞANLARA TANINA İZİN HAKLARI

Yukarıda belirtilen 4857 sayılı İş Kanunu, 5953 sayılı Basın İş Kanunu ve 854 sayılı Deniz İş Kanunu ile 657 sayılı Devlet Memurları kapsamına girmeyen çalışanlara 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu ile tanınan izin hakları aşağıda belirtilmiştir.

Yıllık Ücretli İzin Hakkı

▪ İşveren, en az bir yıl çalışmış olan işçilere yılda en az iki hafta, onsekiz yaşından küçük işçiler ile elli yaşından büyük işçilere de en az üç hafta ücretli yıllık izin vermekle yükümlüdür.

▪ İşçi, bir hizmet yılı içinde kendi kusuruyla toplam bir aydan daha uzun bir süreyle hizmeti yerine getirmediği takdirde işveren, çalışılmayan her tam ay için yıllık ücretli izin süresinden bir gün indirim yapabilir.

▪ İşçi, bir hizmet yılı içinde kendi kusuru olmaksızın hastalık, kaza, yasal bir yükümlülüğün veya kamu görevinin yerine getirilmesi gibi kişiliğine bağlı sebeplerle en çok üç ay süreyle işgörme edimini yerine getiremediği takdirde, işveren yıllık ücretli izin süresinden indirim yapamaz. İşveren, gebelik ve doğum yapma sebebiyle işgörme edimini en çok üç ay süreyle yerine getiremeyen kadın işçinin yıllık ücretli izin süresinden indirim yapamaz. İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmeleriyle, işçinin aleyhine hüküm doğuracak şekilde bu hükümlere aykırı düzenleme yapılamaz.

▪ Yıllık ücretli izinler, kural olarak aralıksız biçimde verilir; ancak tarafların anlaşmasıyla ikiye bölünerek de kullanılabilir.

▪ İşveren, yıllık ücretli izin tarihlerini, işyerinin veya ev düzeninin menfaatleriyle bağdaştığı ölçüde, işçinin isteklerini göz önünde tutarak belirler.

▪ İşveren, yıllık ücretli iznini kullanan her işçiye, yıllık ücretli izin süresine ilişkin ücretini ilgili işçinin izne başlamasından önce peşin olarak ödemek veya avans olarak vermekle yükümlüdür.

▪ İşçi, hizmet ilişkisi devam ettiği sürece, işverenden alacağı para ve başka menfaatler karşılığında yıllık ücretli izin hakkından feragat edemez.

▪ İş sözleşmesinin (hizmet akdinin) herhangi bir sebeple sona ermesi hâlinde, işçinin hak kazanıp da kullanamadığı yıllık izin sürelerine ait ücreti, sözleşmenin sona erdiği tarihteki ücreti üzerinden kendisine veya hak sahiplerine ödenir. Bu ücrete ilişkin zamanaşımı, hizmet sözleşmesinin sona erdiği tarihte işlemeye başlar.

Hafta Tatili (Haftalık İzin) Hakkı

İşveren, işçiye her hafta, kural olarak pazar günü veya durum ve koşullar buna imkân vermezse haftanın diğer günlerinden birinde bir tam çalışma günü tatil vermekle yükümlüdür.

İş Arama İzni

İşveren, belirsiz süreli hizmet sözleşmesinin feshi hâlinde, bildirim (ihbar) süresi içinde işçiye ücretinde bir kesinti olmaksızın, günde iki saat iş arama izni vermekle yükümlüdür.

İzin saatlerinin ve günlerinin belirlenmesinde, işyerinin ve işçinin haklı menfaatleri göz önünde tutulur. (isvesosyalguvenlik.com)