İnşaatı tamamlanan, satın alınan binalarla/dairelerle ilgili olarak Belediye veya İl Özel İdaresinden yapı kullanma izin belgesi yani iskan ruhsatı almak için başvuran kişilerden istenilen belgelerden biri de SGK İlişiksizlik Belgesidir. Belediye veya il özel idaresi bu belgeyi ya iskan ruhsatı almak için başvuran kişinin SGK’dan alıp getirmesini istemekte ya da kendisi SGK’ya yazı yazarak istemektedir.

SGK ise inşaatı tamamlanan, satın alınan binalarla/dairelerle ilgili olarak ilişiksizlik belgesi vermeden önce, o binanın yapımı sırasında dosya açılıp açılmadığını, yeterli işçilik bildirip bildirmediğini, bildirilen işçilikle ilgili prim borcu olup olmadığını kontrol etmekte, kontrol sonucunda yeterli işçilik bildirildiği ve prim borcu olmadığını tespit ederse ilişiksizlik belgesi vermektedir. Buna karşılık kontrol sonucunda prim borcu olduğu ve/veya eksik işçilik bildirildiğini tespit ederse, prim borcunun ve eksik işçiliğe ait primin ödenmesi halinde ilişiksizlik belgesi vermekte, aksi halde belgeyi vermemektedir. (Bkz. Asgari İşçilik Uygulaması Hakkında Bilinmesi Gerekenler)

Bu konuda en büyük sorunu ise inşaatı biten binayı tamamen satın alanlar veya binadan bağımsız daire veya dükkan alanlar yaşamaktadır. Eğer satın alınan bina, daire veya dükkanın iskan ruhsatı yoksa, daire veya dükkanı satın alan kişi yapı kullanma izin belgesi (iskan ruhsatı) almak için Belediye veya İl Özel İdaresine başvurduğunda, yukarıda belirtildiği gibi SGK tarafından düzenlenmiş ilişiksizlik belgesi istenmektedir. Bina, daire veya dükkanı satın alan kişi de SGK’ya ilişiksizlik belgesi almak için başvurduğunda, SGK yukarıda belirtilen kontrolü aynen yapmakta, eğer o bina ile ilgili prim borcu ve/veya veya eksik işçilik bildirimi varsa SGK prim borcu ve/veya eksik işçiliğe ait prim ödenmeden ilişiksizlik belgesi vermemektedir. Burada satın alan kişi bina inşaatını kendisi yapmamış olsa ve söz konusu borçlardan kendisi sorumlu olmasa bile, eğer müteahhit borcu ödememişse SGK ilişiksizlik belgesi almak isteyen kişiden bur borcu ödemesini talep etmektedir. Borcu ödemek istemeyen kişi, müteahhit borcu ödeyene kadar beklemek zorunda kalmaktadır. Eğer müteahhit borcu ödemezse o zaman satın alan kişi ileride yine borcu ödemek zorunda kalmaktadır. Aksi halde SGK’dan ilişiksizlik belgesi alıp buna istinaden iskan ruhsatı alması mümkün olmamaktadır.

Dolayısıyla yukarıda belirtildiği şekilde bir sürprizle, sorunla karşılaşmak istemeyen kişilerin alacakları bina, daire veya dükkanın yapı kullanma izin belgesi (iskan ruhsatı) olup olmadığını, eğer iskan ruhsatı yoksa o binayla ilgili SGK’ya yeterli işçilik bildirilip bildirilmediğini, prim borcu olup olmadığını araştırıp, kontrol etmelerinde fayda bulunmaktadır.

SGK tarafından ilişiksizlik belgesi verilmesi süreciyle ilgili olarak en son 21.06.2022 tarihinde yayımlanan 2022/11 sayılı Genelgede konuya ilişkin olarak aşağıdaki açıklamalara yer verilmiştir.

“9.19.1- Biten bir binanın bağımsız bölümlerinin satın alınması

İşverenlerden, biten bir binanın bağımsız bölümlerini satın alan bazı kişiler, işveren konumunda olmamalarına karşılık satın aldıkları bölümler için yapı kullanma izin belgesi alabilmek amacıyla Kurumumuza başvurarak ilişiksizlik belgesi istemekte, ancak işveren konumunda olmamalarına ve işverenin Kuruma borçlu bulunmasına bağlı olarak, bunlara ilişiksizlik belgesi verilmediğinden bu kişilerin mağdur oldukları görülmektedir.

Bu kişilerin mağdur olmaması ve ayrıca işverenlerin inşaat işyerlerinden dolayı Kurumumuza olan prim borçlarının kısmen de olsa tahsiline olanak sağlanması açısından, işverenlerden biten bir binanın bağımsız bölümlerini satın alanlara, bunu kanıtlamaları kaydıyla ve istekleri halinde, ilişiksizlik belgesi verilebilmesi uygun görülmüştür.

Ancak, bunun için ödeme tarihine kadar hesaplanacak gecikme zamları ile birlikte hem prim borcunun, hem de araştırma işlemi sonucunda hesaplanan fark işçilik tutarının, satın alınan bağımsız bölüme düşen kısmının, ilişiksizlik belgesi isteyen kişilerce işveren nam ve hesabına ödenmiş olması gerekmektedir.

Söz konusu tutarların satın alınan bağımsız bölüme düşen kısmı ise, prim borcu için ayrı, varsa fark işçilik tutarı için ayrı olmak üzere, bunlara ilişkin tutarların yapının tüm alanına bölünmesiyle çıkan rakamın bağımsız bölümün alanı ile çarpılması sonucu bulunacaktır.

Öte yandan, buna göre verilecek ilişiksizlik belgelerinde, belgenin tüm inşaatı kapsamadığı ve inşaatın hangi bölümü ve ne kadarlık kısmı için verildiği mutlaka belirtilmelidir.

9.19.2- 3194 sayılı İmar Kanununun 28 inci maddesinin 10 uncu fıkrası uyarınca, yapının müteahhidi olmayan yapı sahiplerinin talebi üzerine Kurumumuzdan “borcu yoktur yazısı” aranmaksızın iskan ruhsatı veren ilgililer hakkında, 5510 sayılı Kanunun 90 ıncı maddesinin beşinci fıkrası kapsamında işlem yapılmayacaktır.

9.19.3- Kat Karşılığı İnşaat Sözleşmesi veya İnşaat Yapım Sözleşmesine istinaden tescili yapılmış ancak tamamı ikmal edilmemiş inşaatın bağımsız bölümlerinden yer satın alanların, inşaatın yapılmayan kısımlarının tam tespitinin yapılmış olması kaydıyla, tescil edilen ilk dosyadan inşaatın yapılan kısımla ilgili hesap edilecek prim borcu ile fark işçilik borçlarının hissesi oranında ve daha sonra adına tescil edilen inşaatın kalan kısımlarına ait prim ve fark prim borçlarının ödenmesi kaydıyla ilişiksizlik belgesi verilir.” (isvesosyalguvenlik.com)