Sosyal Güvenlik Kurumunun prim ve diğer alacaklarının doğal afetler veya mücbir sebepler nedeniyle ertelenmesi, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun “Afet ve diğer mücbir sebep hâllerinde belgelerin verilme süresi ve primlerin ertelenmesi” başlıklı 91 inci maddesinde düzenlenmiş, uygulamanın ayrıntısı ise 2020/20 sayılı Kurum Genelgesinde açıklanmıştır.

5510 sayılı Kanunun söz konusu 91 inci maddesinde;

“Yangın, su baskını, sel, kuraklık, yer kayması, deprem gibi afetlerle ağır hastalık, ağır kaza, tutukluluk ve sabotaj gibi nedenlerle ticari veya ekonomik kayıplara uğrayan işverenler, bu Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamındaki sigortalılar ile bu Kanuna göre primlerini kendileri ödeyen sigortalılar, bu durumu belgelemeleri kaydıyla vakanın veya afetin meydana geldiği tarihten itibaren üç ay içinde talepte bulunmaları ve prim ödeme aczine düştüklerinin, yapılacak inceleme sonucu anlaşılması hâlinde, yukarıda belirtilen vaka veya afet tarihinden önce ödeme süresi dolmuş mevcut Kuruma olan borçlar ile vaka veya afetin meydana geldiği tarihi takip eden üçüncü ayın sonuna kadar tahakkuk edecek Kuruma olan borçları, vaka veya afetin meydana geldiği tarihten itibaren bir yıla kadar Kurumca ertelenebilir.

Birinci fıkrada belirtilen durumlar ile Bakanlık ve Maliye Bakanlığınca müştereken belirlenen vaka, afet veya mücbir sebep hâllerinde Kuruma verilmesi gereken her türlü bilgi ve belge ile yapılması gereken başvuruların vakanın, afetin veya mücbir sebebin meydana geldiği tarihi takip eden üç ay içinde Kuruma verilmesi veya yapılması hâlinde, süresinde verilmiş veya yapılmış sayılır.

Yetkili makamlarca genel hayatı etkilediğine dair karar verilen vaka, afet veya mücbir sebep hâllerinde, genel hayatın etkilendiği bölge, il, ilçe veya mahalde doğrudan veya dolaylı olarak zarar gören işverenlerle sigortalı ve hak sahiplerince bu Kanuna göre Kuruma verilmesi gereken her türlü bilgi ve belge ile yapılması gereken başvuruların, ödenmesi gereken primlerin ve diğer Kurum alacaklarının ödeme sürelerini bu Kanundaki sürelere bağlı olmaksızın, genel hayatın etkilendiği bölge, il, ilçe veya mahaldeki şartları ve gelişmeleri göz önünde tutarak belirlemeye ve ertelemeye Kurum yetkilidir.

Kuruma olan borçların ertelendiği sürede zamanaşımı işlemez ve ertelenen kısmına gecikme cezası ve gecikme zammı uygulanmaz.”

hükümlerine yer verilmiştir.

Uygulamanın ayrıntıları, ertelemeden yararlanma şartları ve yapılması gerekenler aşağıda ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Yazı içeriğinde geçen “Bakanlık” kelimesi Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını ifade etmektedir.

Prim Borçlarının Ertelenmesi İmkanından Yararlanma Şartları

Yangın, su baskını, sel, kuraklık, yer kayması, deprem gibi afetlerle ağır hastalık, ağır kaza, tutukluluk ve sabotaj gibi nedenlerle bakanlık ile hazine ve maliye bakanlığınca müştereken belirlenen vaka, afet veya mücbir sebep hâllerinde belgelerin verilme süresi ve primlerin ertelenmesi ile ilgili işlemler, SGK Sosyal Güvenlik İl Müdürlükleri / Sosyal Güvenlik Merkez Müdürlükleri tarafından yerine getirilmektedir.

Belirtilen nedenlerle borçlarının ertelenmesi imkanından yararlanmak isteyen işyeri sahiplerinin / işverenlerin, işyeri dosyalarının bulunduğu SGK müdürlüklerine, primlerini kendileri ödeyen 4/b (Bağ-Kur), Ek-5, Ek-6, 2925 SSK Tarım, ev hizmetlerinde 10 günden az çalışan Ek-9 sigortalıları ile isteğe bağlı sigortalıların da yine dosyalarının bulunduğu SGK Müdürlüğüne başvurmaları gerekmektedir. Dosyalarının hangi SGK Müdürlüğünde bulunduğunu bilmeyenler ise bulundukları yerdeki SGK Müdürlüğüne başvurabilirler.

Doğal afet veya mücbir sebep nedeniyle prim borçlarının ertelemesi imkanından yararlanmak isteyenlerin;

– Vakanın veya afetin meydana geldiği tarihten itibaren üç ay içinde SGK’ya başvuruda bulunmaları,

– Başvurularında bu durumu belgelemeleri,

– Ayrıca prim ödeme aczine düştüklerinin SGK tarafından yapılacak inceleme sonucunda tespit edilmesi,

gerekir.

Bakanlık ile Hazine ve Maliye Bakanlığınca müştereken belirlenen vaka, afet veya mücbir sebep hâllerinde ise işverenlerin durumu ve “prim ödeme aczine düştüklerini” belgelendirmelerine gerek bulunmamaktadır. Örneğin; COVİD 19 pandemisinde, salgının hangi sektörler/işyerleri için ve hangi tarih aralığında mücbir sebep sayılacağı Hazine ve Maliye Bakanlığınca 24 Mart 2020 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile belirlenmiş, bu kapsamda ertelemeden yararlanacaklardan SGK belge istememiştir.

Erteleme Kapsamına Girecek SGK Alacakları

Yangın, su baskını, sel, kuraklık, yer kayması, deprem gibi afetlerle ağır hastalık, ağır kaza, tutukluluk ve sabotaj gibi nedenlerle ticari veya ekonomik kayıplara uğrayan veya Bakanlık ile Hazine ve Maliye Bakanlığınca müştereken belirlenen vaka, afet veya mücbir sebep hâllerinde; 4/a (SSK) kapsamında sigortalı çalıştıran işverenler yönünden, afet tarihinden önce ödeme süresi dolmuş mevcut Kuruma olan borçları (sigorta primleri, işsizlik sigortası primi, sosyal güvenlik destek primi, idari para cezası, damga vergisi, özel işlem vergisi ve eğitime katkı payı, bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı gibi ferî borçlar vb.) erteleme kapsamına girdiği gibi; vaka, afet veya mücbir sebebin meydana geldiği tarihte ödenmesi gereken borçlardan başlanarak bu tarih ile birlikte takip eden üç ayın sonuna kadar tahakkuk edecek borçlar da ertelenecek borçlar kapsamına girmektedir. Aynı durum, primlerini kendileri ödeyen 4/b (Bağ-Kur), Ek-5, Ek-6, 2925 SSK Tarım, ev hizmetlerinde 10 günden az çalışan Ek-9 sigortalıları ile isteğe bağlı sigortalılar için de geçerlidir.

Vaka veya afetin meydana geldiği tarihte tahakkuk etmiş ancak ödeme süresi dolmamış SGK alacakları da ödeme vadesi dolmuş borçlara değil tahakkuk edecek borçlara dahil edilmektedir.

Vaka veya Afetin Belgelendirilmesi

Vaka, afet veya mücbir sebep nedeniyle borçlarının ertelenmesi için SGK’dan talepte bulunanların, vaka veya afeti; mahkeme kararı veya belediyeden, Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının ilgili il müdürlüğünden, tarım il/ilçe müdürlüğü veya benzeri bir başka kamu kurumundan aldığı/alacağı yazı veya belge ile belgelendirmeleri gerekmektedir. Bakanlık ile Hazine ve Maliye Bakanlığınca müştereken belirlenen vaka, afet veya mücbir sebep hâllerinde ise ayrıca işverenlerin bu durumu belgelendirmelerine gerek bulunmamaktadır.

Prim Ödeme Aczine Düşüldüğünün Tespit Edilmesi

Ertelemeden yararlanma şartlarından biri de ilgililerin prim ödeme aczine düştüklerinin yapılacak inceleme sonucunda tespit edilmiş olmasıdır.

İşverenlerle/işyerleriyle ilgili bu konudaki inceleme SGK sosyal güvenlik denetmenleri tarafından yapılmakta, incelemeyi yapan denetmen işyerinin ve işverenin mali, sosyal durumunu değerlendirerek prim ödeme aczine düşüp düşmediğini tespit etmektedir. İşverenlerin ertelemeyle ilgili olarak süresinde Kuruma gerekli belge ve bilgilerle başvurmalarına karşın, sosyal güvenlik denetmenleri tarafından yapılan incelemeler sonucu düzenlenen raporlarda prim ödeme aczine düşmediklerinin belirtilmesi halinde, belgelerin verilme ve primlerin ödenme süresinin ertelenmesi söz konusu olmayacaktır.

Bakanlık ile Hazine ve Maliye Bakanlığınca müştereken belirlenen vaka, afet veya mücbir sebep hâllerinde ise ayrıca işverenlerin “prim ödeme aczine düştüklerini” belgelendirmelerine gerek bulunmamaktadır.

Ertelenen Borçlarla İlgili Gecikme Cezası ve Zammı Uygulanacak Haller

5510 sayılı Kanunun konuyla ilgili 91 inci maddesinin dördüncü fıkrasında; Kuruma olan borçların ertelendiği sürede zaman aşımının işlemeyeceği ve ertelenen kısmına gecikme cezası ve gecikme zammı uygulanmayacağı belirtilmiştir.

Bu çerçevede; afet, vaka veya Bakanlık ile Hazine ve Maliye Bakanlığınca müştereken belirlenen vaka, afet veya mücbir sebep tarihine kadar işlemiş gecikme cezası ve zammıyla hesaplanan ödeme süresi dolmuş mevcut borçlar ile afetin, vakanın veya Bakanlık ile Hazine ve Maliye Bakanlığınca müştereken belirlenen vaka, afet veya mücbir sebebin meydana geldiği tarihten sonra tahakkuk edecek borçlara, erteleme süresi boyunca gecikme cezası ve gecikme zammı (faizi) uygulanmayacak ve erteleme süresince zaman aşımı işletilmeyecektir.

Ancak ertelenen borçların erteleme süresinin sonuna kadar ödenmemesi durumunda ise erteleme süresinin bittiği tarihten itibaren gecikme zammı ve cezası tahakkuk ettirilecek, gecikme zammı işletilmesi durdurulan ödeme süresi dolmuş mevcut borçlara da tekrar gecikme zammı işletilmeye devam edilecektir.

Kuruma Verilmesi Gereken Her Türlü Bilgi ve Belge İle Yapılması Gereken Başvurularla İlgili Üç Aylık Süreden Yararlanma

Söz konusu 91 inci maddenin ikin fıkrasında; Bakanlık ve Maliye Bakanlığınca müştereken belirlenen vaka, afet veya mücbir sebep hâllerinde Kuruma verilmesi gereken her türlü bilgi ve belge ile yapılması gereken başvuruların; vakanın, afetin veya mücbir sebebin meydana geldiği tarihi takip eden üç ay içinde Kuruma verilmesi veya yapılması hâlinde, süresinde verilmiş veya yapılmış sayılacağı belirtilmiş olup, bu imkandan yararlanılabilmesi için;

– Vakanın, afetin veya mücbir sebebin Bakanlık ile Hazine ve Maliye Bakanlığınca müştereken belirlenmiş olması,

– Kuruma verilmesi gereken her türlü bilgi ve belge ile yapılması gereken başvuruların; vakanın, afetin veya mücbir sebebin meydana geldiği tarihi takip eden üç ay içinde Kuruma verilmesi veya yapılması,

gerekmektedir.

Mücbir sebebin meydana geldiği tarihte verilmesi gereken aylık prim ve hizmet belgesinden/muhtasar prim ve hizmet beyannamesinden, mücbir sebebin meydana geldiği tarihte verilme süresi sona ermemiş aylık prim ve hizmet belgesi /muhtasar prim ve hizmet beyannamesinin anlaşılması gerekmektedir. Mücbir sebebin meydana geldiği tarihi takip eden üç ayın tespitinde ise mücbir sebebin meydana geldiği tarihi takip eden üçüncü aydaki aynı gün dikkate alınacaktır. Sürenin bittiği ayda, başladığı güne karşılık gelen bir günün olmaması halinde, sürenin bittiği ayın son günü beyannamenin verilmesi gereken son tarih olacaktır.

Yetkili Makamlarca Genel Hayatı Etkilediğine Dair Karar Verilen Vaka, Afet veya Mücbir Sebep Hâllerinde Erteleme İşlemleri

5510 sayılı Kanunun 91 inci maddesinin üçüncü fıkrasında “Yetkili makamlarca genel hayatı etkilediğine dair karar verilen vaka, afet veya mücbir sebep hâllerinde, genel hayatın etkilendiği bölge, il, ilçe veya mahalde doğrudan veya dolaylı olarak zarar gören işverenlerle sigortalı ve hak sahiplerince bu Kanuna göre Kuruma verilmesi gereken her türlü bilgi ve belge ile yapılması gereken başvuruların, ödenmesi gereken primlerin ve diğer Kurum alacaklarının ödeme sürelerini bu Kanundaki sürelere bağlı olmaksızın, genel hayatın etkilendiği bölge, il, ilçe veya mahaldeki şartları ve gelişmeleri göz önünde tutarak belirlemeye ve ertelemeye Kurum yetkilidir.” hükmü yer almaktadır.

Bu hükme göre; genel hayatı etkileyici nitelikte vaka, afet veya mücbir sebep hâllerinde bu Kanuna göre Kuruma verilmesi gereken her türlü bilgi ve belge ile yapılması gereken başvuruların, ödenmesi gereken primlerin ve diğer Kurum alacaklarının ödeme sürelerini bu Kanundaki sürelere bağlı olmaksızın, belirlemeye ve ertelemeye SGK Yönetim Kurulu yetkilidir. Dolayısıyla aylık prim ve hizmet belgesinin verilmesi, muhtasar ve prim hizmet beyannamesinin sigortalıların prime esas kazanç ve hizmet bilgilerine ilişkin kısmının verilmesi ve primlerin ödenme süresinin ertelenmesi SGK Yönetim Kurulu kararı ile gerçekleşmektedir.

Diğer taraftan, 15/5/1959 tarihli ve 7269 sayılı Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısiyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun uyarınca, genel hayatı etkilediğine karar verilen afetler nedeniyle, afet bölgesinde doğrudan veya dolaylı olarak zarar gören işverenlerle sigortalı ve hak sahiplerinin, afetin olduğu tarihten afetin olduğu tarihi takip eden ayın sonuna kadar Kanuna göre vermekle yükümlü oldukları belgelerin ve bu belgelere bağlı olarak ödemekle yükümlü oldukları primlerin, afetin meydana geldiği tarihi izleyen ayın sonuna kadar verilmesi ve primlerin de aynı süre içinde ödenmesi halinde; belgeler süresi içinde verilmiş, primler ise süresi içinde ödenmiş sayılacaktır.

Bu durumda, afetin olduğu tarihten afetin olduğu tarihi takip eden ayın sonuna kadar verilmesi gereken aylık prim ve hizmet belgesi ile muhtasar ve prim hizmet beyannamesinin sigortalıların prime esas kazanç ve hizmet bilgilerine ilişkin kısmının afetin meydana geldiği tarihi izleyen ayın sonuna kadar verilmesi ve primlerin de aynı süre içinde ödenmesi halinde; belgeler süresi içinde verilmiş, primler ise süresi içinde ödenmiş sayılacaktır. (isvesosyalguvenlik.com)