SGK asgari işçilik uygulaması; işverenlerin kayıt dışı (sigortasız) işçi çalıştırmaları, çalıştırdıkları işçileri eksik gün üzerinden, gerçek ücretleri yerine düşük ücretten bildirmeleri nedeniyle getirilmiş bir uygulama olup, bu uygulamada işverenin işyerinde yapılan işin yürütümü açısından gerekli olan asgarî işçilik tutarına uygun işçilik bildirip bildirmediğine bakılmaktadır.

Yapılan asgari işçilik hesaplaması sonucunda işverenin, işyerinde yapılan işin emsaline, niteliğine, kapsam ve kapasitesine göre işin yürütümü açısından gerekli olan işçi sayısının, çalışma süresinin veya prime esas kazanç tutarının altında bildirimde bulunduğunun tespiti halinde, aradaki işçilik farkına ait prim işverenden alınmaktadır. SGK asgari işçilik uygulaması hakkında bazı bilgi ve açıklamalar Asgari İşçilik Uygulaması Hakkında Bilinmesi Gerekenler, Asgari İşçilik Uygulamalarında Yapılan Önemli Değişiklikler başlıklı yazılarda yer almaktadır.

Asgari işçilik uygulamasında, SGK müfettişleri tarafından yapılan inceleme veya Serbest Muhasebeci ve Mali Müşavirler ile Yeminli Mali Müşavirler tarafından ilişiksizlik belgesinde dikkate alınmak üzer rapor düzenlenmesi sırasında, o işe ait malzemeli işçilik veya salt işçilik gider faturaları da dikkate alınmakta olup; bu incelemeler sırasında hangi faturaların malzemeli işçilik veya salt işçilik gider faturası sayılacağı, faturaların asgari işçilik hesaplamasında ne şekilde ve nasıl dikkate alındığı konusundaki bazı bilgi ve açıklamalara aşağıda yer verilmiştir.

Hangi Gider Faturaları Malzemeli İşçilik veya Salt İşçilik Gider Faturası Sayılır ?

Gerek ihale konusu işlerin yapımı gerekse özel bina inşaatlarının yapımı sırasında işverenlerin yaptığı harcama ve giderler karşılığı aldıkları gider faturaları üç gruba ayrılmaktadır.

1- Malzeme gider faturası.

2- Malzemeli işçilik gider faturası.

3- Salt işçilik gider faturası.

Bazen faturaların bu gruptan hangisine girdiğini tespit etmek hayli zor olmaktadır. Çünkü normalde malzeme faturasına konu malzemeler de işçilik içermektedir. Örneğin; bina inşaatlarında en çok kullanılan malzemeler arasında yer alan demir, çimento, tuğla da üretimi sırasında işçilik ortaya çıkan malzemelerdir. Buna karşılık demir, çimento, tuğla alımına ilişkin gider faturaları malzemeli işçilik değil sadece malzeme faturası olarak değerlendirilmekte, dolayısıyla bu faturalar asgari işçilik hesaplamasında dikkate alınmamaktadır.

Bu durumda malzeme faturası ile malzemeli işçilik gider faturası ayrımının nasıl yapılacağı sorusu akla gelebilir. Piyasadan hazır halde alınıp satılan, o işe özel olarak üretilmeyip, piyasada standart olarak seri imalatı yapılan, ayrıca o iş için projelendirilmemiş, o işe göre şekillendirilmemiş, o iş için özel olarak imal edilmemiş ürünler malzeme sayılmakta, dolayısıyla bu tür malzeme ve ürünlerin alımına ilişkin gider faturaları da sadece malzeme faturası sayılmaktadır. Örneğimizdeki demir, çimento ve tuğla da her ne kadar üretimi sırasında işçilik ortaya çıkan ürünler olsa da o işe özel üretilmiş ürünler olmayıp piyasada hazır halde satılan ürünler olduğundan malzeme sayılmakta, dolayısıyla bu ürünlerin alımına ilişkin gider faturaları da sadece malzeme faturası sayılmaktadır.

Tersten düşünüldüğünde de piyasadan hazır halde alınmayıp, o işe özel olarak üretilen, o iş için özel olarak imal edilen, sadece o iş için projelendirilen, o işe göre şekillendirilen, dolayısıyla ürün / malzeme o işte kullanılmak üzere üretilip imal edilirken ilave işçilik ortaya çıkan, bazı durumlarda ilave olarak malzeme ve ürünlerin satıcı / üretici / imalatçı tarafından alıcıya teslimi sırasında da kurulum ve montajı yapılan malzemelere ait gider faturaları ise malzemeli işçilik gider faturası sayılmaktadır. Örneğin; hazır beton alımlarına ilişkin gider faturaları malzemeli işçilik gider faturası kapsamına girmektedir. Çünkü müşterinin sipariş ve talebi üzerine istediği özelliklerde ve istediği miktarda hazır beton, beton santralinde üretilmekte, satıcı tarafından inşaata getirilip, beton pompa ve mikseri kullanılarak inşaata dökümü yapılmaktadır.

Salt işçilik gider faturası ise malzemesi tamamen işveren tarafından temin edilen, sadece insan gücü ile yapılan işe ait olan faturadır. Örneğin; işveren/müteahhit elektrik dağıtım hatlarının yer altına indirilmesi işini ihale ile almış, kabloların döşeneceği kanalları kendisi eştirmiş, kabloları kendisi temin etmiş, dışarıdan bir kişiye sadece kablo döşeme işini yaptırmıştır. Bu iş karşılığında işveren tarafından alınmış olan kablo döşeme işine ait gider faturası salt işçilik gider faturası sayılacaktır.

Malzemeli İşçilik veya Salt İşçilik Gider Faturaları Hangi Aşamada Dikkate Alınır ?

İşverenler tarafından yapılan özel bina inşaatları ve ihale konusu işlerin bitiminden sonra, işyeri dosyasının bulunduğu SGK Müdürlüğü (Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü/Sosyal Güvenlik Merkezi) tarafından; özel bina inşaatlarında yani ihale konusu olmayan inşaatlarda tespit edilen bina maliyetine, ihale konusu işlerde ise Katma Değer Vergisi hariç, malzeme fiyat farkı ve akreditif bedeli dâhil toplam hakediş tutarına o işe ait asgari işçilik oranı uygulanmakta ve o işle ilgili olarak işin yürütümü için işveren tarafından Kuruma bildirilmesi gereken asgari işçilik tutarı hesaplanmakta (Bkz. Asgari İşçilik Oranları Listesi), işyeri dosyasından yapılan işçilik bildirimleri (alt işverenin / taşeronun yaptığı işçilik bildirimleri dahil) hesaplanan bu tutardan düşülmekte, eğer işverenin eksik işçilik bildirdiği ortaya çıkarsa, müdürlük tarafından aradaki farka ait prim işverenden talep edilmektedir. Müdürlük tarafından yapılan hesaplamada da işçilik bildirimi olarak, o işyerinden aylık prim ve hizmet belgeleri veya muhtasar ve prim hizmet beyannameleri ile bildirimi yapılmış olan prime esas kazançların toplamı dikkate alınmaktadır, bu belgelere istinaden tahakkuk etmiş prim tutarları değil. İşverene tebliğ edilecek eksik prim tutarı ise tespit edilen eksik işçilik tutarına yüzde 34,5 prim oranı uygulanarak hesaplanmaktadır. (Bkz. SGK Eksik/Fark İşçilik Primini Nasıl Hesaplıyor ?)

Eğer işveren eksik işçilik bildirimi nedeniyle çıkarılan ve kendisine tebliğ edilen fark işçiliğe ait prim tutarına itiraz ederse veya o işe ait işçilikli faturaları olduğunu belirtirse, müdürlük dosyayı müfettiş incelemesine göndermektedir. Bu aşamada işverenin, müdürlükten incelemenin Serbest Muhasebeci Mali Müşavir veya Yeminli Mali Müşavir tarafından yapılmasını talep etme imkanı da bulunmaktadır. Bu konudaki ayrıntılı bilgi Asgari İşçilik Uygulaması Çerçevesinde SMMM ve YMM’ler Tarafından İşyeri Kayıtlarının İncelenmesi, SMMM’ler Tarafından Rapor Düzenleme Sınırı Yükseltildi başlıklı yazılarda yer almaktadır.

Asgari işçilik uygulamasında, malzemeli işçilik veya salt işçilik gider faturaları işte bu aşamada yani müfettiş tarafından yapılan asgari işçilik incelemesi sırasında ya da Serbest Muhasebeci ve Mali Müşavirler ile Yeminli Mali Müşavirler tarafından yapılan inceleme sırasında dikkate alınmaktadır. Müdürlükte yapılan asgari işçilik hesaplaması, ön değerlendirmesi aşamasında malzemeli işçilik ve salt işçilik gider faturalarının dikkate alınması ise mümkün değildir.

Öte yandan, hiç işyeri dosyası açtırılmamış veya işyeri dosyası açtırılmış olsa bile hiç işçilik bildirilmemiş özel bina inşaatı ve ihale konusu işler dışındaki işlerde, SGK Müdürlüklerinde yapılan asgari işçilik hesaplamalarında asgari işçilik oranları listesindeki oranların yüzde 25 eksiği alınıyorken, SGK müfettişleri ile Serbest Muhasebeci ve Mali Müşavirler – Yeminli Mali Müşavirler tarafından yapılan inceleme sırasındaki hesaplamada asgari işçilik oranının tamamı dikkate alındığından, dolayısıyla işverenin bu durumda yüzde 25 kaybı olduğundan, ayrıca inceleme sonucunda eksik işçilik çıkması halinde idari para cezası da uygulandığından, müfettiş veya SMMM – YMM incelemesi talep edilirken dikkat edilmeli, buna değecek miktarda malzemeli işçilik veya salt işçilik gider faturası varsa inceleme talep edilmelidir. (Bkz. Asgari İşçilikte Müfettiş İncelemesi İstemeden Önce Bir Daha Düşünün başlıklı yazı) Bu konuda SGK işverenlere bir imkan daha tanımış olup, müfettiş incelemesi başladıktan sonra da belirli bir aşamaya kadar incelemeden vazgeçilebilmektedir. (Bkz. Asgari İşçilikte Teftişten Sarfınazar (İncelemeden Vazgeçme) Nedir ?, Asgari İşçilikte Teftişten Vazgeçilse Bile Kayıt İbraz Yükümlülüğü Devam Eder)

Malzemeli İşçilik ve Salt İşçilik Gider Faturaları Asgari İşçilik Hesaplamasında Nasıl Değerlendirilir ?

Gerek Kurum müfettişleri tarafından, gerekse Serbest Muhasebeci ve Mali Müşavirler ile Yeminli Mali Müşavirler tarafından yapılan asgari işçilik incelemelerinde;

• Malzemeli işçilik gider faturalarının KDV hariç toplam tutarı, özel bina inşaatlarında yani ihale konusu olmayan inşaatlarda tespit edilen bina maliyetinden, ihale konusu işlerde ise KDV hariç, malzeme fiyat farkı ve akreditif bedeli dâhil toplam hakediş tutarından düşülmekte, kalan tutara o işe ait asgari işçilik oranı uygulanmakta ve böylece işin yürütümü için işveren tarafından Kuruma bildirilmesi gereken asgari işçilik miktarı hesaplanmaktadır.

• Salt işçilik gider faturalarının KDV hariç toplam tutarı ise yukarıda belirtildiği şekilde hesaplanmış olan o işle ilgili Kuruma bildirilmesi gereken asgari işçilik tutarından düşülmekte, ayrıca o işle ilgili olarak işveren tarafından Kuruma bildirilmiş olan işçilik tutarı da bildirilmesi gereken asgari işçilik tutarından düşülmekte, dolayısıyla o işe ait salt işçilik gider faturalarının KDV hariç toplam tutarı ile işyeri dosyasından işveren tarafından bildirilmiş olan toplam işçilik tutarı toplanarak, o işle ilgili olarak işveren tarafından Kuruma bildirilmesi gereken asgari işçilik tutarıyla karşılaştırılmakta, böylece işverenin SGK’ya yeterli işçilik bildirip bildirmediği tespit edilmektedir.

Asgari işçilik konusundaki ayrıntılı örnek hesaplamalar, Asgari İşçilik Uygulaması – Örnek Hesaplamalar başlıklı yazının sonunda yer almaktadır.

Malzemeli İşçilik ve Salt İşçilik Gider Faturaları İle İlgili Bazı Önemli Hususlar

• İbraz edilen malzemeli işçilik ve salt işçilik gider faturalarının işverene ait işletme veya yevmiye defterine işlenmiş olması gerekir. Deftere işlenmiş olması yetmez, faturaların gerçeğe uygun olması gerekir. Örneğin; faturayı düzenleyen kişi adına tescilli SGK’da herhangi bir işyeri dosyası yoksa, faturayı düzenleyen kişi adına herhangi bir 4/b (Bağ-Kur) sigort kaydı yoksa, faturayı düzenleyen kişiye ulaşılamıyorsa, bu fatura deftere işlenmiş olsa dahi dikkate alınmaz. Sahte yani naylon olduğundan şüphelenilen veya sahte olduğu tespit edilen faturalar dikkate alınmaz. Duruma göre faturayı düzenleyen ve ibraz eden kişiler ilgili vergi dairesine bildirileceği gibi, haklarında Cumhuriyet Savcılığına suç duyurusunda da bulunulabilir.

• Faturaların düzenlenme tarihlerinin, o işin başlama tarihinden öncesine ait olmaması gerektiği gibi, işin bitiminden sonrasına da ait olmaması, eğer işin bitiminden sonrasına ait olursa da makul, kabul edilebilir bir tarihte düzenlenmiş olması gerekir.

• Eğer işveren tarafından aynı tarih aralığına gelecek şekilde birden fazla özel bina inşaatı veya ihaleli iş yapılmışsa, malzemeli işçi ve salt işçilik gider faturaları düzenlettirilirken faturanın ait olduğu işin adının da faturaya yazdırılması gerekir.

• O işe ait işyeri dosyasından alt işveren (taşeron) olarak işçilik bildirmiş gerçek veya tüzel kişilerin aynı işle ilgili olarak düzenlemiş oldukları malzemeli işçilik veya salt işçilik gider faturaları dikkate alınmaz, bunun yerine alt işverenin o işyeri dosyasından bildirmiş olduğu işçilik tutarı işverenin bildirmiş olduğu işçilik tutarıyla birlikte asgari işçilik hesaplamasında dikkate alınır.

• Normalde malzeme gibi görünüyorken, o işe ait olarak özel üretilmiş, imal edilmiş malzeme veya ürünlerle ilgili olarak, eğer varsa malzemeli işçilik faturası beraberinde üretici / imalatçı ile yapılmış olan sözleşmenin, plan veya proje gibi evrakların da ibraz edilmesi gerekir.

• SGK müfettişleri tarafından yapılan incelemelerde; malzemeli işçilik veya salt işçilik gider faturası düzenlemiş olanlarla ilgili olarak karşı kontrol ve gerektiğinde karşı inceleme yapılır. Faturayı düzenleyen gerçek veya tüzel kişi adına SGK’da tescilli işyeri dosyası olup olmadığı, işyeri dosyası varsa işkolu kodunun yani işyerinin faaliyet konusunun fatura konusu işin yapımına uygun olup olmadığı, o işyeri dosyasından faturanın düzenlendiği ayda veya aylarda fatura tutarı da dikkate alınarak fatura konusu işin yapımına yetecek kadar işçilik bildirilmiş olup olmadığına bakılır. Eğer fatura düzenleyenin SGK’da devamlı (2 kodu ile başlayan) işyeri dosyası yoksa, işyeri dosyası olsa bile yeterli işçilik bildirimi yoksa, müfettiş fatura düzenleyen gerçek veya tüzel kişiyle ilgili olarak da asgari işçilik incelemesi yani karşı inceleme yapabilir. Bu nedenle malzemeli işçilik veya salt işçilik gider faturası düzenleyen kişilere, SGK’da tescilli işyerleri varsa, işyeri dosya numaralarının da yazdırılması gerekir.

• Aynı faturada hem malzeme, hem de işçilik tutarı kayıtlı ise her iki tutar birbirinden ayrı kaydedilmiş olsa bile, toplam fatura tutarı esas alınarak söz konusu fatura malzemeli işçilik faturası olarak değerlendirilir.

• Malzeme faturalarında nakliye bedeli ayrı belirtilmemiş, faturaya sadece “nakliye dahil” ibaresi konulmuşsa o fatura yine de malzeme faturası olarak kabul edilir, asgari işçilik hesaplamasında dikkate alınmaz. Buna karşılık faturada malzeme bedelinden ayrı olarak nakliye bedeli belirtilmişse, sadece nakliye bedeli malzemeli işçilik olarak dikkate alınır.

• O işle ilgili olmadığı anlaşılan ya da o işle ilgili olduğundan şüphelenilen malzemeli işçilik veya salt işçilik gider faturaları dikkate alınmaz. Örneğin; özel bina inşaatlarında inşaatın yapımıyla ilgisi olmayan konularda düzenlenmiş olan faturalar, ihaleli işlerde ihale sözleşmesi ve eki belgelerde yer almayan konularla ilgili düzenlenmiş faturalar dikkate alınmaz.

• İhale konusu işlerde, faturada kayıtlı tutarların, o iş karşılığı ihale makamı tarafından ödenmiş tutarlardan fazla olması durumunda, aşan kısım incelemede dikkate alınmaz. Aynı şekilde, özel bina inşaatlarında da fatura ve gider belgelerinin ölçü, birim ve fiyatları bakımından yerel geleneklere uygunluğu ve gerçekleri yansıtıp yansıtmadığına bakılır, abartılı tutarlar içeren faturalar dikkate alınmaz. Örneğin; 20 daireli bir apartman inşaatıyla ilgili olarak ibraz edilen çelik kapı imalat ve montaj işine ait gider faturasında 50 adet çelik kapı yazılmış ise faturanın sadece 20 adet çelik kapıya tekabül eden tutarı dikkate alınır. (isvesosyalguvenlik.com)