Askerliğini Bedelli Yapacak İşçilerin Hakları

7146 sayılı Kanunla, 1 Ocak 1994 tarihinden (bu tarih dâhil) önce doğmuş olup henüz askerliğini yapmamış ve 3 Ağustos 2018 tarihi itibariyle fiili askerlik hizmetine başlamamış olanlara askerliğini bedelli olarak yapma imkanı getirildi.

7146 sayılı Kanunla 1111 sayılı Askerlik Kanununa eklenen geçici 55 ini madde uyarınca; bu haktan yararlanmak isteyenlerin, 3 Ağustos 2018 tarihinden itibaren askerlik şubelerine veya yurt dışı temsilciliklerine başvurmaları ve 15.000 (on beş bin) Türk lirası veya karşılığı yabancı ülke parasını bir defada ödemeleri şartı dışında, ayrıca 21 gün temel askerlik eğitimini yerine getirmeleri şartı da getirilmemiş olsaydı, çalışanlar açısından hiçbir durum değişikliğine yol açmayacaktı. Askerliğini bedelli olarak yapmak isteyen ve yaş şartı tutan çalışanlar, başvurularını yapıp istenen tutarı ödeyip aynen çalışmalarına devam edeceklerdi.

Ancak 21 günlük temel askerlik nedeniyle bu haktan yararlanacak çalışanlar, yol süresi hariç 21 gün işlerine gidemeyecekler. Bu durumda çalışanlar nasıl bir yol izleyecekler, hakları nelerdir ?

657 sayılı Devlet Memurları açısından bu konuda hüküm açıktır ve kamu görevlileri askerlik süresince aylıksız izinli sayılmaktadır.

4857 sayılı İş Kanununa tabi olarak çalışanlardan zorunlu (muvazzaf) askerlik görevini yapanların askerlikten kaynaklanan iki önemli hakkı vardır. Birincisi kıdem tazminatı, ikincisi ise askerlik dönüşü işe başlama hakkı. (Bkz. Askerlik Nedeniyle İşten Ayrılan İşçi Kıdem Tazminatı Alabilir mi ?, Askerlik Dönüşü İşveren İşçiyi İşe Almak Zorunda mıdır ?) Askerliğini bedelli olarak yapacak çalışanların hakları kısaca aşağıda belirtilmiştir.

Kıdem Tazminatı Alma Hakkı

İşyerinde en az bir yıllık çalışma süresini dolduran işçi, askerlik şubesinden alacağı belgeyi işverene/işyerine ibraz ederek iş akdini feshedip, kıdem tazminatının ödenmesini isteyebilir. Öte yandan, söz konusu bedelli askerlik uygulamasına mahsus olarak 7146 sayılı Kanunda yer alan “Bu madde hükümlerinden yararlananlar temel askerlik eğitimi süresince çalıştıkları iş yeri, kurum ve kuruluşlar tarafından aylıksız veya ücretsiz izinli sayılırlar.” hükmü farklı değerlendirmelere yol açmaktaysa da; bu hüküm Kanuna teklifin komisyonda görüşülmesi sırasında eklenmiş olup, gerekçesi Meclis tutanaklarında ve raporlarında yer almamış olmakla beraber, aslında çalışanı işverene karşı koruma, 21 günlük askerlik süresini bahane edip işveren tarafından çalışanın işten çıkarılmasını önleme amacıyla eklenmiş bir hüküm olduğu düşünülmektedir. Zaten askerlik nedeniyle işten ayrılan işçinin kıdem tazminatı alabileceğine dair düzenleme 1475 sayılı İş Kanununun 14 üncü maddesinde yer almakta olup, bu maddede herhangi bir değişiklik yapılmamıştır.

Not: Bu konu Bölge Adliye (BAM) yani İstinaf Mahkemesi kararı doğrultusunda 21 Günlük Bedelli Askerlikte Kıdem Tazminatı Alınabilir başlıklı yazıda daha ayrıntılı açıklanmıştır.

İhbar Süresi ve İhbar Tazminatı

Askerlik nedeniyle işten ayrılan işçi ihbar tazminatı alamaz, ancak ihbar süresine uymak zorunda da değildir. (Bkz. Evlilik – Emeklilik veya Askerlik Nedeniyle İşten Ayrılan İşçi İhbar Süresine Uymak Zorunda mı?)

Askerlik Dönüşü İşe Devam Etme Hakkı

Kanunda, temel askerlik eğitimi süresince çalışanın işyeri tarafından ücretsiz izinli sayılacağı belirtildiğinden, bedelli askerlik nedeniyle işine ara verecek işçinin iş dönüşü aynen çalışmaya devam etme hakkı bulunmaktadır. Ancak, işçi kıdem tazminatı alabilmek için veya başka nedenlerle askere giderken iş akdini feshetmişse yani işten ayrıldığını işyerine / işverene bildirmişse, bu durumda askerlik dönüşü işine devam etme hakkını artık kullanamaz. Eğer işveren isterse işe alır, istemezse almaz.

İşveren Tarafından İşten Çıkarılan İşçinin Durumu

Kanunda 21 günlük temel askerlik eğitimi süresince çalışanın işyeri tarafından ücretsiz izinli sayılacağı belirtildiği halde, işveren geçerli bir neden olmaksızın (askerlik geçerli neden sayılmaz) işçiyi işten çıkarırsa bu durumda işçi duruma göre arabulucuya işe iade başvurusu yapabilir (Bkz. Yeni Düzenlemeye Göre Çalışanlar İçin Başvuru Yolları, Arabulucudan Sonuç Alınamaması Halinde Dava Açma Süresi ve Süreci) veya işverenden kötü niyet tazminatı isteyebilir (Bkz. Kötü Niyet Tazminatı Nedir ?). İşverenin çalışan kıdem tazminatı ve diğer tüm haklarını ödemiş olması buna engel değildir.

Sağlıktan Yararlanma Durumu

Muvazzaf (zorunlu) askerlik görevi kapsamında askerlik hizmetlerini er ve erbaş olarak yapmakta olanlar, askere sevk tarihi ile terhis tarihi arasında hiçbir şart aranmaksızın genel sağlık sigortasından yararlanabilirler. Ayrıca ücretsiz izne ayrılan işçilerin bir yıl içinde bir ayı geçmemek üzere genel sağlık sigortalılıkları devam etmektedir. (Bkz. Askerlik Görevini Yapanların Sağlıktan Yararlanma Durumu, Ücretsiz İzinde Sağlıktan Nasıl Yararlanılır ? )

Askerlik Süresince Sigortalılık Durumu

21 günlük temel askerlik eğitimi süresince çalışanlar ücretsiz izinli sayılacağından, bu süre için çalışan adına SGK’ya kazanç bildirimi yapılmayacak ve prim ödenmeyecektir. Zaten 4/1-a (SSK) ve 4/1-c (Emekli Sandığı) kapsamında sigortalı olanlar askerlik süresince isteseler de sigortalı olamazlar, çünkü bunlar bu süre zarfında sigortalı sayılmazlar. İsterlerse daha sonra bu süreyi hizmet borçlanması yaparak sigortalı hizmetten saydırabilirler. (Bkz. Askerdeyken Kimlerin Sigortalılığı Devam Eder ?) Dolayısıyla askerliğini bedelli olarak yapan işçi eğer iş akdini feshetmemişse, kendisi adına aylık prim ve hizmet belgesinde çıkış göstermek, buna bağlı olarak da sigortalı işten ayrılış bildirgesi ile askerlik dönüşü işe başlaması halinde sigortalı işe giriş bildirgesi verilmesi gerekmez. Sadece aylık prim ve hizmet belgesinde eksik gün nedeni olarak 21 kodunu girilmesi yeterlidir. Eğer kanunda çalışanın ücretsiz sayılacağına dair hüküm ye almamış olsaydı, askerlik süresinde kişi sigortalı sayılmayacağından çıkış ve girişinin verilmesi gerekirdi.

Kullanılmayan İzin

Bedelli askerlik süresince işçi ücretsiz izinli sayılacağından kullanmadığı yıllık ücretli izinlerini askerlik dönüşü işe başladıktan sonra kullanabilecektir. İş akdini feshedip işten ayrılan işçi ise kullanmamış olduğu yıllık izinlerine ait ücretlerini alabilecektir.

Askerlik Sonrası İşe Başlama Süresi

Kanunda sadece temel askerlik eğitimi süresince işçinin ücretsiz izinli sayılacağı belirtildiğinden, askerlik sonrası işe dönüşü için herhangi bir süre verilmediğinden, İş Kanununun 25 inci maddesinde de “işçinin işverenden izin almaksızın veya haklı bir sebebe dayanmaksızın ardı ardına iki işgünü” işe gelmemesi durumunun işveren tarafından haklı fesih sebebi olarak sayılabileceği belirtildiğinden, askere giderken iş akdini feshetmeyen ve bu ücretsiz izin hakkından yararlanmak isteyen işçinin, eğer askerlik dönüşü işe başlama konusunda işverenle herhangi bir anlaşması olmamışsa, temel askerlik eğitiminin tamamlanmasını müteakip iki iş günü içerisinde işyerinde işe başlaması, başlamasına engel durum varsa bunu işverene iletmesi, buna ait belge varsa ibraz etmesi, eğer kullanmamış olduğu izin varsa ve işçi bu izninden kullanmak istiyorsa işverenle görüşüp izin alması gerektiği değerlendirilmektedir. Bu süre geçtikten sonra işe başlamak isteyen işçi ise ancak 31 inci madde hükmünden yararlanabilir. Söz konusu maddenin son fıkrasında; “Herhangi bir askeri ve kanuni ödev dolayısıyla işinden ayrılan işçiler bu ödevin sona ermesinden başlayarak iki ay içinde işe girmek istedikleri takdirde işveren bunları eski işleri veya benzeri işlerde boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe başka isteklilere tercih ederek, o andaki şartlarla işe almak zorundadır. Aranan şartlar bulunduğu halde işveren iş sözleşmesi yapma yükümlülüğünü yerine getirmezse, işe alınma isteğinde bulunan eski işçiye üç aylık ücret tutarında tazminat öder.” hükmü yer almaktadır.

Devlet Memurlarının durumu ise 657 sayılı Kanunun 83 üncü maddesinde düzenlenmiş olup, madde uyarınca Devlet memuru iken muvazzaf askerlik hizmetini yapmak üzere silah altına alınanlardan askerlik görevini tamamlayıp memuriyete dönmek isteyenler, terhis tarihinden itibaren 30 gün içinde kurumlarına başvurmak ve kurumları da başvurma tarihinden itibaren azami 30 gün içinde ilgilileri göreve başlatmak zorundadır. (isvesosyalguvenlik.com)

Esman DİLLİ*

———–

* Başmüfettiş, Sosyal Güvenlik Kurumu