4857 sayılı İş Kanununun 70 inci maddesinde, genel olarak bir işyerinde belirli çalışma saatlerinden önce veya sonra gerekli olan hazırlama veya tamamlama ya da temizleme işlerinde çalışan işçilerle ilgili olarak uyulması gereken kuralların Bakanlık tarafından çıkarılacak yönetmelikte gösterileceği belirtilmiştir.

Bu çerçevede Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından çıkarılan Hazırlama-Tamamlama ve Temizleme İşleri Yönetmeliği 28 Nisan 2004 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanmıştır.

Söz konusu Yönetmelik uyarınca; işyerindeki hazırlama – tamamlama ve temizleme işleri, görevleri sadece bu işleri yapmakla sınırlı olan işçilere yaptırılmayarak, işyerinin asıl işçilerine yürüttükleri işlere ek olarak yaptırılması halinde aşağıdaki kurallara uyulması gerekir.

İşyerindeki hazırlama – tamamlama ve temizleme işleri, işyerinin asıl işçilerinden ayrı olarak ve yalnızca bu işleri yapmak üzere işe alınmış işçilere yaptırılıyorsa o zaman normal iş mevzuatı hükümleri geçerlidir. Ancak bir işyerinde, hazırlama – tamamlama ve temizleme işleri yaptırılmak üzere ayrılmış olan işçilerin, bu işlere ayrılan saatlerde, herhangi bir başka işte çalıştırılmaları yasaktır.

AŞAĞIDA BELİRTİLEN KURALLAR; HAZIRLAMA – TAMAMLAMA VE TEMİZLEME İŞLERİNİN İŞYERİNİN ASIL İŞÇİLERİNE YÜRÜTTÜKLERİ İŞLERE EK OLARAK YAPTIRILMASI HALİNDE GEÇERLİDİR

Hazırlama – Tamamlama ve Temizleme İşleri Sadece İstisnai Durumlarda Günlük Çalışma Sürelerinden Önce veya Sonra Yaptırılabilir

İşyerindeki hazırlama, tamamlama ve temizleme işleri, asıl işe ilişkin günlük çalışma süreleri içerisinde değil de günlük çalışma sürelerinden önce veya sonra yaptırılabilmesi, teknik bir zorunluluğun bulunmasına veya bu işlerin, asıl işin yürütümü sırasında yapılmasının sağlık ve güvenlik yönünden sakıncalı olmasına bağlıdır. Eğer teknik bir zorunluluk yoksa veya hazırlama, tamamlama ve temizleme işlerinin asıl işin yürütümü sırasında yapılmasının sağlık ve güvenlik yönünden herhangi bir sakıncası yoksa, bu işlerin günlük çalışma süreleri yani işyeri mesai saatleri içerisinde yapılması gerekir.

Çalıştırılacak En Fazla İşçi Sayısı

Hazırlama, tamamlama ve temizleme işlerinde çalıştırılacak işçilerin sayısı,

• 1-15 çalışanı bulunan işyerlerinde 3 işçiden,
• 16-30 çalışanı bulunan işyerlerinde 4 işçiden,
• 31-60 çalışanı bulunan işyerlerinde 6 işçiden,
• 61-80 çalışanı bulunan işyerlerinde 8 işçiden,
• 81-100 çalışanı bulunan işyerlerinde 10 işçiden,
• 100’den fazla çalışanı bulunan işyerlerinde ise çalışan sayısı toplamının yüzde onundan,

fazla olamaz.

Çalışacak İşçilerin Seçimi

Hazırlama, tamamlama ve temizleme işlerinin yapılmasının özel riskler doğurması ve özel bilgi, beceri ve deneyim gerektirmesi halinde, bu işlerde çalıştırılacak işçilerin çalıştıkları bölümleri ve mesleki eğitimleri göz önüne alınarak uygun nitelikte olanların seçilmesi gerekir.

Ekip Başı Görevlendirilmesi

Hazırlama – tamamlama ve temizleme işlerinin yürütülmesi sırasında, işveren tarafından, çalıştırılacak işçiler arasından seçilecek deneyimli bir işçinin, ekip başı olarak görevlendirilmesi esastır. Ekipte görevlendirilen işçilerin, bu çalışmalar sırasında, işveren tarafından hazırlanarak tebliğ edilmiş olan talimata uymaları zorunludur.

İş Sağlığı ve Güvenliğinin Sağlanması

İşverenler, hazırlama, tamamlama ve temizleme işlerinin yürütülmesi sırasında, iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak ve işçilerin gerekli iş sağlığı ve güvenliği eğitimini almalarını sağlamakla yükümlüdürler. İşçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymak zorundadırlar.

Nöbet Sisteminin Uygulanması ve İşçilerin Değiştirilmesi Gerekir

Hazırlama, tamamlama ve temizleme işlerinin, işyerinde çalışan işçilere nöbetleşe yaptırılması esastır. Ancak, yapılacak olan hazırlama – tamamlama ve temizleme işinin özelliği, bu işleri ancak belli ve bu konuda yetişmiş işçilerce yaptırılmasını zorunlu kılıyor ve işyerinde de nöbetleşmeye yetecek sayıda bu nitelikte işçi bulunamıyorsa, o zaman bu işler hep aynı kişilere yaptırılabilir.

İşçilere Mola Süresi Verilmesi Gerekir

4857 sayılı İş Kanununun 68 inci maddesinde belirtilen ara dinlenmeleri (mola süreleri) hakkındaki hükümler saklı kalmak koşuluyla (Bkz. Mola Süreleri Konusunda İşverenin Uyması Gereken Kurallar), işyerinde yürütülen asıl işin bitmesinden sonra hazırlama – tamamlama ve temizleme işlerini yapacak olan işçilerin, bu işlere başlamadan önce yarım saatten az olmamak üzere dinlenmeleri zorunludur. Ancak, işçilerin bu dinlenme haklarını kullanmaları, asıl işin bitmesinden sonra böyle bir çalışma aralığı bırakılmasının herhangi bir teknik sakınca doğurmaması şatına bağlıdır. Verilecek dinlenmeler, çalışma süresinden sayılmaz. Ancak Mola Süresinin Çalışma Süresinden Sayılacağı Haller başlıklı yazıda yer alan açıklamalar bu konuda da geçerlidir.

Günde Yedibuçuk Saatlik Sürenin Aşılmaması Gereken İşler

Sağlık Kuralları Bakımından Günde Azami Yedi Buçuk Saat veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmelik’te belirtilen işlere ilişkin olarak hazırlama, tamamlama ve temizleme işlerinin asıl işçilere yaptırılması halinde, bu işlerin, söz konusu Yönetmelikte yer alan işlerden her birine özgü olmak üzere belirtilmiş bulunan iş sürelerini aşmayacak biçimde düzenlenmesi zorunludur.

Çalışma Süresi Sınırlaması

4857 sayılı İş Kanununa göre, asıl iş için belirlenmiş olan günlük çalışma sürelerine ek olarak (Bkz. Haftalık ve Günlük Çalışma Süresi Kaç Saattir ?), bu sürelerin başlama saatlerinden önce veya bitiş saatlerinden sonra – hazırlama – tamamlama ve temizleme işlerini yapacak olan işçiler, bu işlerde günde en çok iki saat daha çalıştırılabilir.

İşçilerin hazırlama – tamamlama ve temizleme işleri de dahil olmak üzere, günlük çalışma süresi 11 saati aşamaz. Günlük normal çalışma süresi dışında yapılan hazırlama, tamamlama ve temizleme işleri ile yapılan fazla çalışma sürelerinin toplamı yılda iki yüz yetmiş (270) saati geçemez.

Ödenecek Saatlik Ücret

İşyerinde, normal yaptıkları işlere ilave olarak hazırlama – tamamlama ve temizleme işlerini de yapan asıl işçilere, bu işlerde geçirdikleri sürenin her bir saati için ödenecek ücret, o işyerindeki asıl işlerine ait normal çalışma ücretinin saat başına düşen tutarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle yani birbuçuk katı üzerinden ödenir.

Gece Yapılacak Çalışmalar

İşyerinde yapılmakta olan asıl işin yürütülmesi koşullarına ve sürelerine göre, hazırlama – tamamlama ve temizleme işlerinin yapılacağı saatlerin, 4857 sayılı İş Kanununun 69 uncu maddesinde tanımlanan gece dönemine rastlaması halinde de, bu işler yukarıda belirtilen koşullar içinde yaptırılabilir. Söz konusu 69 uncu maddeye göre çalışma hayatında “gece” en geç saat 20.00’de (akşam 8’de) başlayarak en erken saat 06.00’ya (sabah 6’ya) kadar geçen ve her halde en fazla onbir saat süren dönemdir.

Ancak, çocukların ve kadınların bu şekilde çalıştırılmaları, 4857 sayılı İş Kanununun 71 inci ve 73 üncü maddeleri hükümlerine tabidir.

Söz konusu 71 inci madde uyarınca; on beş yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması yasaktır. Ancak, on dört yaşını doldurmuş ve zorunlu ilköğretim çağını tamamlamış olan çocuklar; bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılabilirler. On dört yaşını doldurmamış çocuklar ise bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde yazılı sözleşme yapmak ve her bir faaliyet için ayrı izin almak şartıyla çalıştırılabilirler. Bu konuda ayrıntılı bilgi için Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik’e bakabilirsiniz.

Söz konusu 73 üncü madde uyarınca da; sanayie ait işlerde onsekiz yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin gece çalıştırılması yasaktır. Onsekiz yaşını doldurmuş kadın işçilerin gece postalarında çalıştırılmasına ilişkin şartlar ise Kadın Çalışanların Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmelik’te belirtilmiştir. (isvesosyalguvenlik.com)