4857 sayılı İş Kanunun 20 inci maddesi; iş güvencesi kapsamına giren işyerinde çalışan ve işveren tarafından haklı ve/veya geçerli bir sebep olmaksızın işten çıkarıldığını veya kendisine bildirilen işten çıkarılma nedeninin doğru olmadığını düşünen işçiye, bir ay içerisinde işe iade başvurusunda bulunma hakkı tanımıştır.

Aynı Kanunun 21 inci maddesiyle de işverene; arabulucuda işçinin işe iade talebini kabul etmesi veya işçinin mahkemede açtığı işe iade davasını kazanması halinde, işçiyi işe başlatma yükümlülüğü getirmiştir. Bu konudaki açıklamalar; İşe İade Başvurusuyla İlgili Bir Aylık Süre Konusunda Dikkat Edilecek Hususlar, İşe İadede İşçi ve İşverenin Uyması Gereken Kanuni Süreler başlıklı yazılarda yer almaktadır.

Öte yandan, işveren tarafından geçerli ve/veya haklı bir neden olmaksızın işten çıkarılan işçinin arabulucuya yaptığı işe iade başvurusu sonucu arabulucuda yapılan görüşmede işverenin işçiyi işe başlatmayı kabul etmesi veya işçinin mahkemede açtığı işe iade davasını kazanması halinde, yapılması gereken bazı SGK işlemleri vardır. Ancak burada en önemli husus, arabulucuda işe başlama konusunda işverenle anlaşan veya işe iade davasını kazanan işçinin, 10 günlük yasal süre içerisinde işe başlamak için işverene başvurmasıdır. Eğer işçi işe başlamak için 10 günlük süre içerisinde işverene başvurmazsa o zaman işverenin yaptığı fesih işlemi geçerli hale gelir, bu durumda da o işçiyle ilgili olarak işverenin herhangi bir SGK işlemi yapılmasına gerek kalmaz. (Bkz.  İşe İadede İşçinin Taşıması – Uyması Gereken Şartlar)

Arabulucuya yaptığı işe iade başvurusu işveren tarafından kabul edilen veya iş mahkemesinde açtığı işe iade davasını kazanan işçinin, 10 günlük yasal süre içerisinde işe başlamak için işverene başvurması halinde, işveren / işyeri tarafından yapılması gereken SGK işlemleri aşağıda belirtilmiştir.

1- İşçinin işe başlatılmaması halinde sigortalı işten ayrılış bildirgesi verilmesi.

2- İşçiye ödenmesi gereken boşta geçen süre ücretinin muhtasar ve prim hizmet beyannamesi verilerek SGK’ya bildirilmesi ve muhteviyatı primlerin de ödenmesi.

1- İşten Ayrılış Bildirgesi Verilmesi

Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin “Sigortalı işten ayrılış bildirgesi” başlıklı 25 inci maddesine 21.8.2013 tarihli Yönetmelik ile eklenen yedinci fıkrasında aynen; “(Ek:RG-21/8/2013-28742) 4857 sayılı Kanunun 21 inci maddesine istinaden iş mahkemelerince veya özel hakem tarafından verilen kararlar uyarınca, göreve iadesine karar verilen sigortalı personelin kesinleşen mahkeme veya özel hakem kararının tebliğinden itibaren işverenin işçiyi işe başlatmaması halinde sigortalı personelin işe başlamak için işverene yaptığı başvurusuna ilişkin tebligatın alındığı tarihin içinde bulunduğu ayı takip eden ayın sonuna kadar verilen sigortalı işten ayrılış bildirgesi yasal süresinde verilmiş sayılır.” hükmü yer almaktadır.

Eğer 10 günlük süre içerisinde işçi işe başlamak için işverene başvurmazsa, bu durumda işverenin daha önce yapmış olduğu fesih işlemi geçerli sayılacağından, buna bağlı olarak işverenin söz konusu sigortalı işten ayrılış bildirgesini vermesi gerekmez. Aynı şekilde işe başlamak için başvuran işçisini işveren işe başlatırsa bu durumda da yine söz konusu sigortalı işten ayrılış bildirgesini vermesi gerekmez.

Buna karşılık, 10 günlük süre içerisinde işçi işe başlamak için işverene başvurur ancak işveren işçiyi işe başlatmazsa, bu durumda işçinin işe başlamak için işverene yaptığı başvurusuna ilişkin tebligatın alındığı tarihin içinde bulunduğu ayı takip eden ayın sonuna kadar işverenin sigortalı işten ayrılış bildirgesini vermesi gerekir, bu sürede verilen bildirge yasal süresinde verilmiş sayılır ve işverene herhangi bir idari para cezası uygulanmaz. 2019/9 sayılı SGK Genelgesine göre bu nedenle verilecek işten ayrılış bildirgeleri belirtilen sürede kağıt ortamında düzenlenerek Kuruma verilebilir.

2013/11 sayılı SGK Genelgesinin “1.4- İşe iade davası sonunda işe başlatılmayan sigortalıların işten ayrılış bildirgesinin verilme süresi” başlıklı kısmında konuya ilişkin olarak aşağıdaki örenkelere yer verilmiştir.

Örnek 1- 13/2/2013 tarihinde işverence geçerli sebep gösterilmeden işten çıkarılan ve aynı tarih itibariyle işverence işten ayrılış bildirgesi düzenlenerek Kuruma verilen sigortalının 4857 sayılı Kanunun 21 inci maddesine göre açtığı işe iade davası 30/10/2013 tarihinde kesinleşmiştir. Sigortalı 31/10/2013 tarihinde işverene işe başlatılmak üzere müracaat etmiştir. Sigortalının tebligatının aynı tarihte işverene ulaşmış olduğu varsayıldığında sigortalıyı işe başlatmamaya karar veren işverenin dört aylık ücret ödeyeceği sürenin son günü olan 13/6/2013 tarihine göre düzenleyeceği işten ayrılış bildirgesini 2013 yılı Kasım ayı sonuna kadar Kuruma vermesi gerekmektedir. Bu süre içinde verilen işten ayrılış bildirgesi nedeniyle idari para cezası uygulanmayacaktır. Ünitece mahkeme kararı gereğince işlem yapılacağından 13/2/2013 tarihinde verilen işten ayrılış bildirgesi de yersiz durumda verilmiş olduğundan ilgili programdan mahkeme kararı seçeneği seçilerek silinecektir.

Örnek 2- Örnek 1’deki sigortalının işe başlamaya ilişkin tebligatının 7/11/2013 tarihinde işverene ulaştığı varsayıldığında 14/6/2013 tarihine göre düzenlenecek işten ayrılış bildirgesinin 2013 yılı Aralık ayı sonuna kadar işverence verilmesi halinde işten ayrılış bildirgesine idari para cezası uygulanmayacaktır.

2- Prim Belgesi Verilmesi ve Primlerin Ödenmesi

İşçinin 10 günlük süre içerisinde işe başlamak için işverene başvurmuş olması şartıyla, işveren işçiyi işe başlatsın veya başlatmasın fark etmez, çalıştırılmayan süre için ödenen en çok dört aya kadar ücret ve diğer hakların, akdin feshedildiği (işçinin işten çıkarıldığı) aydan başlanılarak ilgili ayların prime esas kazançlarına dahil edilerek buna ilişkin muhtasar ve prim hizmet beyannamelerinin SGK’ya verilmesi ve muhteviyatı primlerin de ödenmesi gerekir. Söz konusu prim belgelerinin verilmesi ve muhteviyatı primlerin ödenmesi gereken sürelere ilişkin Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin ilgili maddeleri aşağıda yer almaktadır. Yönetmelikte belirtilen süre içerisinde prim belgesinin verilmesi halinde idari para cezası uygulanmaz, primlerin belirtilen süre içerisinde ödenmesi halinde de gecikme zammı ve cezası (gecikme faizi) uygulanmaz yani işlemler yasal süresinde yapılmış sayılır.

Öte yandan, işçi işten çıkarılırken kendisine kıdem ve/veya ihbar tazminatı ödenmiş olması nedeniyle bu tazminatların boşta geçen süre için işçiye ödenecek ücretten mahsup edilmesi halinde de yine SGK’ya verilecek prim belgelerinde boşta geçen süre ücretleri mahsupsuz haliyle gösterilir yani boşta geçen süre ücretleri mahsupsuz haliyle SGK’ya bildirilir ve primleride  ödenir.

Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin konuyla ilgili maddeleri aynen aşağıda yer almaktadır.

Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalıların prime esas kazançları

MADDE 97

İşçinin işe iadesi için kesinleşen mahkeme veya özel hakem veya arabuluculuk kararının kendisine tebliğinden itibaren on iş günü içinde işe başlamak üzere başvurmuş olması kaydıyla, işe başlatılsın veya başlatılmasın bu nitelikteki işçilere çalıştırılmayan süre için ödenen en çok dört aya kadar ücret ve diğer haklar, akdin feshedildiği aydan başlanılarak ilgili ayların prime esas kazançlarına dahil edilerek işsizlik sigortası primi de dahil olmak üzere tüm sigorta kollarına ait primler kesilir ve bu süreler hizmetten sayılır. İşçi işe başlatıldığında bildirim süresine ait ihbar ücreti ile kıdem tazminatının peşin olarak ödenmesi halinde bu ödeme işçiye ödenecek en çok dört aya kadar olan ücret ve diğer alacaklarından mahsup edilir. Kanunun 80 inci maddesi uyarınca bildirim süresine ait ihbar ücret ile kıdem tazminatının prime tabi tutulmaması nedeniyle işçiye işe başlatılması halinde ödenecek en çok dört aya kadar olan ücret ve diğer hakları mahsup edilmemiş haliyle prime tabi tutulur ve bu süreler prim ödeme gün sayısından sayılır.

Aylık prim ve hizmet belgesinin düzenlenmesi, verilmesi ve saklanması

MADDE 102

…….

d) (Değişik:RG-18/8/2021-31572) 4857 sayılı Kanunun 21 inci maddesine istinaden;

1) İş mahkemelerince veya özel hakem tarafından verilen kararlar uyarınca göreve iadesine karar verilen sigortalı için verilmesi gereken asıl veya ek nitelikteki aylık prim ve hizmet belgelerinin; sigortalının kesinleşen mahkeme veya özel hakem kararının tebliğinden itibaren on işgünü içinde işe başlamak üzere işverene başvuruda bulunması ve işverenin usulüne uygun daveti üzerine işe başlaması halinde, davete ilişkin tebligatın alındığı tarihin veya işverenin işçiyi işe başlatmaması halinde ise, sigortalı personelin işe başlamak için işverene yaptığı başvurusuna ilişkin tebligatın alındığı tarihin içinde bulunduğu ayı,

…….

takip eden ayın (Değişik ibare:RG-18/8/2021-31572)(29) 26’sına (Değişik ibare:RG-5/12/2017-30261)(22) kadar, Kuruma, e-sigorta kanalıyla gönderilmesi veya kağıt ortamında verilmesi halinde yasal süresi içinde verilmiş kabul edilir.

Sigorta primlerinin ödenme süresi ve erken ödeme

MADDE 108

…….

d) (Değişik:RG-18/8/2021-31572) 4857 sayılı Kanunun 21 inci maddesine istinaden;

1) İş mahkemelerince veya özel hakem tarafından verilen kararlar uyarınca göreve iadesine karar verilen sigortalı için verilmesi gereken aylık prim ve hizmet belgelerinden dolayı tahakkuk edecek sigorta primlerinin, sigortalının kesinleşen mahkeme veya özel hakem kararının tebliğinden itibaren on işgünü içinde işe başlamak için işverene başvuruda bulunması ve işverenin usulüne uygun daveti üzerine işe başlaması halinde, davete ilişkin tebligatın alındığı tarihin veya işverenin sigortalıyı işe başlatmaması halinde, sigortalının işe başlamak için işverene yaptığı başvurusuna ilişkin tebligatın alındığı tarihin içinde bulunduğu ayı,

…….

izleyen ay/dönemin sonuna kadar Kuruma ödenmesi halinde yasal süresi içinde ödenmiş kabul edilir.

İşe Başlatmama Tazminatının Durumu

İşverenin işe başlatmaması halinde işçiye ödemesi gereken işe başlatmama tazminatı sigorta primine tabi olmadığından, bu tazminatın SGK’ya bildirilmesi gerekmez. (isvesosyalguvenlik.com)