1 Ocak 2018 tarihinden itibaren, istisnalar hariç işçi – işveren arasındaki uyuşmazlıklarda iş mahkemesinde dava açmadan önce arabulucuya başvurmuş olma zorunluluğu getirilmiş, dolayısıyla arabulucuya başvurmuş olma dava şartı haline gelmiştir.

İş mahkemesine başvurmadan önce arabulucuya başvurulması zorunlu olan ve olmayan konular İşçi ve İşverenin Önce Arabulucuya Başvurması Zorunlu Olan Konular, Menfi Tespit Davası İçin Arabulucuya Başvuru Şartı Aranmaz başlıklı yazılarda açıklanmıştır.

Sosyal Güvenlikle İlgili Konular Arabuluculuk Uygulamasının Kapsamına Girer mi ?

Öte yandan 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanununun “Amaç ve kapsam” başlıklı 1 inci maddesinde;

“(1) Bu Kanunun amacı, hukuk uyuşmazlıklarının arabuluculuk yoluyla çözümlenmesinde uygulanacak usul ve esasları düzenlemektir.

(2) Bu Kanun, yabancılık unsuru taşıyanlar da dâhil olmak üzere, ancak tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri iş veya işlemlerden doğan özel hukuk uyuşmazlıklarının çözümlenmesinde uygulanır. Şu kadar ki, aile içi şiddet iddiasını içeren uyuşmazlıklar arabuluculuğa elverişli değildir.”

hükümlerine yer verilmiştir.

Buna karşılık sigortasız çalıştırılma, hizmet tespiti gibi konular tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri iş veya işlemlerden sayılmamakta, dolayısıyla arabuluculuk kapsamına girmemektedir. Örneğin; işçiyle işverenin sigortasız veya sigortalı çalışma konusunda arlarında herhangi bir pazarlık yapmaları mümkün olmadığından, bu konu arabuluculuk uygulamasının dışında kalmaktadır. (Bkz. Sigortasız Çalışmaya Arabulucu Bakmaz)

Nitekim 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanununun iş mahkemelerinde dava açmadan önce arabulucuya başvurmuş olma şartı getiren 3 üncü maddesinde; “iş kazası veya meslek hastalığından kaynaklanan maddi ve manevi tazminat ile bunlarla ilgili tespit, itiraz ve rücu davaları hakkında birinci fıkra hükmü uygulanmaz” hükmüne yer verilerek bu konular da arabuluculuk uygulamasının dışında bırakılmıştır.

Bazı SGK İşlem ve Uygulamalarında Arabulucu da İmzalanmış Olan Anlaşma Tutanağı Mahkeme Kararı Gibi Dikkate Alınmaktadır

Yukarıda, sigortasız çalıştırılma, hizmet tespiti, iş kazası gibi sosyal güvenlikle ilgili istisnai konuların tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri iş veya işlemlerden olmadığı için arabuluculuk uygulaması kapsamına girmediği belirtilmiş olmakla birlikte; SGK Müdürlükleri işçi – işveren alacağıyla ilgili olarak arabulucuda düzenlenmiş olan ve işçi – işverenin imzasını taşıyan arabulucu anlaşma tutanağını mahkeme kararı gibi dikkate almakta ve karara göre işlem yapmaktadır. Örneğin; arabulucuda işçiye fazla mesai ücreti ödenmesi, kullanmadığı yıllık ücretli izinlere ait ücretlerin ödenmesi konusunda anlaşmaya varılmışsa, yani anlaşmayla sonuçlanan arabulucu tutanağında işçiye ödenmesine karar verilen işçilik alacaklarından sigorta primine tabi tutulması gerekenler varsa, SGK bu konuda arabulucu tutanağını işleme almakta, tutanakta belirtilen işçilik ödemelerine ait sigorta primlerini işverenden talep etmekte, ayrıca işçinin ilgili aylardaki prime esas kazançlarına / sigortalı hizmetlerine işlemektedir.

Konuya İlişkin SGK Genelgeleri

Nitekim konuyla ilgili olarak Sosyal Güvenlik Kurumu Sigorta Primleri Genel Müdürlüğü tarafından yayımlanan;

• 2020/08 sayılı ve İdari Para Cezası konulu SGK Genelgesinin “2.6.1.4- İs mahkemesi kararlarına istinaden görevine iade edilen kişilere ilişkin olarak verilecek aylık prim ve hizmet belgeleri” başlıklı bölümünde;

“Ayrıca, 4857 sayılı Is Kanununun 21 inci maddesine istinaden arabuluculuk faaliyeti sonunda tanzim edilen ve ilam niteliğinde bulunan anlaşma belgesi uyarınca sigortalı için verilmesi gereken asıl veya ek nitelikteki aylık prim ve hizmet belgelerinin arabuluculuk anlaşma belgesinin ilam niteliğini kazandığı tarihi takip eden aybaşından başlamak üzere Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 102 nci maddesinde belirtilen süreler içinde verilmesi halinde yasal süresi içinde verilmiş kabul edilmektedir.” açıklamasına yer verilmiştir.

• 2020/20 sayılı ve İşveren İşlemleri Konulu SGK Genelgesinin “7- Arabuluculuk sözleşmelerinin mahkeme ilamı olarak sayılıp sayılmayacağı” başlıklı bölümünde de konuya ilişkin olarak aşağıdaki açıklamalara yer verilmiştir;

“6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanununun;

“Tanımlar” başlıklı 2 nci maddesinin (b) bendinde, “arabuluculuk” sistematik teknikler uygulayarak, görüşmek ve müzakerelerde bulunmak amacıyla tarafları bir araya getiren, onların birbirlerini anlamalarını ve bu suretle çözümlerini kendilerinin üretmesini sağlamak için aralarında iletişim sürecinin kurulmasını gerçekleştiren, uzmanlık eğitimi almış olan tarafsız ve bağımsız bir üçüncü kişinin katılımıyla ve ihtiyarî olarak yürütülen uyuşmazlık çözüm yöntemi olarak tanımlanmıştır.

“Tarafların Anlaşması” başlıklı 18’inci maddesinin birinci ve ikinci fıkrasında, “arabuluculuk faaliyeti sonunda varılan anlaşmanın kapsamı taraflarca belirlenir; anlaşma belgesi düzenlenmesi hâlinde bu belge taraflar ve arabulucu tarafından imzalanır.

Taraflar arabuluculuk faaliyeti sonunda bir anlaşmaya varırlarsa, bu anlaşma belgesinin icra edilebilirliğine ilişkin şerh verilmesini talep edebilirler. Dava açılmadan önce arabuluculuğa başvurulmuşsa, anlaşmanın icra edilebilirliğine ilişkin şerh verilmesi, asıl uyuşmazlık hakkındaki görev ve yetki kurallarına göre belirlenecek olan mahkemeden talep edilebilir. Davanın görülmesi sırasında arabuluculuğa başvurulması durumunda ise anlaşmanın icra edilebilirliğine ilişkin şerh verilmesi, davanın görüldüğü mahkemeden talep edilebilir. Bu şerhi içeren anlaşma, ilam niteliğinde belge sayılır.”

Hükümleri bulunmaktadır.

12/10/2017 tarihli, 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanununun 24 üncü maddesi ile 6325 sayılı Kanunun 18 inci maddesine eklenen dördüncü ve beşinci fıkralarla, taraflar ve avukatları ile arabulucunun birlikte imzaladıkları anlaşma belgesinin icra edilebilirlik şerhi aranmaksızın ilam niteliğinde belge sayılacağı, arabuluculuk faaliyeti sonunda anlaşmaya varılması hâlinde üzerinde anlaşılan hususlar hakkında taraflarca dava açılamayacağı hükümleri yer almıştır.

Öte yandan, aynı Kanunun 1’inci maddesinin ikinci fıkrasındaki; ” Bu kanun, yabancılık unsuru taşıyanlar da dahil olmak üzere, ancak tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri iş ve işlemlerden doğan özel hukuk uyuşmazlıklarının çözümlenmesinde uygulanır…” hükmü ile arabuluculuk yöntemi ile çözümlenebilecek uyuşmazlıkların kapsamı belirtilmiştir.

Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere, iş hukukuna ilişkin işçi ve işverenin, aralarındaki özel hukuk uyuşmazlıklarına ilişkin arabulucuya başvurmaları mümkün bulunmaktadır.

Diğer taraftan, 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanununun “Dava şartı olarak arabuluculuk ” başlıklı 3 üncü maddesinde,

“Kanuna, bireysel veya toplu iş sözleşmesine dayanan işçi veya işveren alacağı ve tazminatı ile işe iade talebiyle açılan davalarda, arabulucuya başvurulmuş olması dava şartıdır.” hükmü yer almaktadır.

Bu itibarla, 6325 Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanununa istinaden işveren-işçi ilişkisinden kaynaklanan, bireysel veya toplu iş sözleşmesine dayanan işçi veya işveren alacağı ve tazminatı ile işe iade talebine ilişkin bir uyuşmazlığın arabuluculuk süreci sonucunda anlaşma ile sona ermesi durumunda, taraflar ve avukatları ile arabulucunun birlikte imzaladıkları anlaşma belgesinin icra edilebilirlik şerhi aranmaksızın ilam niteliğinde belge sayılması gerektiğinden, imzalanan arabuluculuk anlaşma tutanağının mahkeme kararı niteliğinde sayılarak Kurum iş ve işlemlerinde mahkeme ilamı vasfında kabul edilerek işlem yapılacaktır.

Öte yandan arabuluculuk sürecinin anlaşma ile sona ermesi halinde, taraflar ve arabulucunun birlikte imzaladıkları ancak avukatların imzalarının bulunmadığı anlaşma belgesinin icra edilebilir ilam niteliğinde belge sayılması için bu nitelikteki belgenin ilam niteliğinde olduğuna dair mahkemeden şerh alınacak ve ilgili mahkeme şerhi ile belge ilam niteliği kazanacaktır.” (isvesosyalguvenlik.com)