5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun “Ölüm sigortasından sağlanan haklar ve yararlanma şartları” başlıklı 32’inci maddesi uyarınca, ölen kişinin hak sahiplerine ölüm (dul-yetim) aylığı bağlanabilmesi en az 1800 prim günü şartı aranmaktadır.

Ancak ölen kişinin son sigortalılığı 4/a (SSK) kapsamında ise hak sahiplerine ölüm (dul-yetim) aylığı bağlanabilmesi borçlanma süreleri hariç en az 900 prim günü ve en az 5 yıllık sigortalılık süresi şartı aranmaktadır. Eğer ölen kişi adına hizmet borçlanması yapılacaksa, bu durumda ölüm (dul-yetim) aylığı bağlanabilmesi için en az 1800 prim günü şartı aranmaktadır.

SSK zamanında yürürlükte olan 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun mülga 66 ‘ıncı maddesine göre de 5 yıldan beri sigortalı bulunup, sigortalılık süresinde en az 900 prim günü olan kişinin ölümü halinde hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanabilmektedir.

Dul – Yetim aylığı alma şartlarıyla ilgili ayrıntılı bilgi ve açıklamalar Dul ve Yetim Aylığı Alma Şartları, Emekli Sandığı Kapsamında Dul – Yetim Aylığı Alma Şartları başlıklı yazılarda yer almaktadır.

Yukarıdaki her iki kanun hükmü birlikte değerlendirilecek olursa, 1 Ekim 2008 tarihinden önce vefat etmiş olan ve son sigortalılığı SSK kapsamında olan kişinin en az 5 yıl sigortalılık süresi (ilk sigorta giriş tarihi ile ölüm tarihi arasında en az 5 yıllık süre geçmiş olması) ve en az 900 prim günü olması şartıyla hak sahiplerine ölüm (dul-yetim) aylığı bağlanabilir. Eğer ölen sigortalının prim günü 900 günden az ise ve ölen kişi adına askerlik, doğum gibi hizmet borçlanması yapma imkanı var ise hizmet borçlanmasıyla prim günü 900 güne tamamlanarak dul-yetim aylığına hak kazanılabilir. 1 Ekim 2008 tarihi veya sonrasında vefat eden kişinin hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanmasında eğer hizmet borçlanması yapılacaksa bu durumda 5 yıllık sigortalılık süresi şartı aranmaz, ancak en az 1800 prim günü şartı aranır.

Emeklilik İşlemleriyle ilgili 2018/38 sayılı SGK Genelgesinde konuya ilişkin olarak aynen aşağıdaki açıklamalar yer almaktadır. Söz konusu Genelgeye SGK Mevzuat Sayfasından ulaşılabilir.

2018/38 Sayılı Genelge

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
ÖLÜM SİGORTASI

2. Yararlanma Şartları

Kanuna göre, ölüm aylığından yararlanmada sigortalıya ilişkin koşullar 32 nci maddede, hak sahiplerine ilişkin koşullar ise 34 üncü maddede düzenlenmiştir.

Kanunun geçici 1 inci maddesinin ikinci fıkrası; “17/7/1964 tarihli ve 506 sayılı, 2/9/1971 tarihli ve 1479 sayılı, 17/10/1983 tarihli ve 2925 sayılı, bu Kanunla mülga 17/10/1983 tarihli ve 2926 sayılı kanunlara göre bağlanan veya hak kazanan; aylık, gelir ve diğer ödenekler ile 8/2/2006 tarihli ve 5454 sayılı Kanunun 1 inci maddesine göre ödenmekte olan ek ödemenin verilmesine devam edilir. Bu gelir ve aylıkların durum değişikliği nedeniyle artırılması, azaltılması, kesilmesi veya yeniden bağlanmasında, bu Kanunla yürürlükten kaldırılan ilgili kanun hükümleri uygulanır.” hükmünü amirdir.

Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin geçici 4 üncü maddesinin ikinci fıkrası gereğince, ölen sigortalının hak sahiplerine gelir ve aylık bağlanması ile bu gelir ve aylıkların durum değişikliği hallerinde artırılması, azaltılması, kesilmesi veya yeniden bağlanmasında Kanunun yürürlük tarihinden önce ölen sigortalılar için mülga kanun hükümleri, Kanunun yürürlük tarihinden sonra ölen sigortalılar için ise Kanun hükümleri uygulanmakta iken 5/12/2017 tarihinde anılan fıkrada yapılan değişiklik gereğince, Kanunun yürürlük tarihinden önce ölen sigortalıların Kanunun geçici 1 inci maddesi kapsamında olmayan hak sahiplerine gelir veya aylık bağlanmasında, sigortalıya ilişkin koşulların tespiti ile gelir veya aylığın hesaplanması ve paylaştırılmasında ölüm tarihindeki, hak sahiplerine ilişkin koşulların tespitinde ise hak sahibi olma niteliğinin kazanıldığı tarihteki Kanun hükümleri uygulanacaktır.

2.1. Sigortalıya İlişkin Koşullar

2008/Ekim ay başından önce ölen 4/1-(a) ve 4/1-(b) kapsamındaki sigortalıların hak sahiplerine gelir veya aylık bağlanmasında, sigortalıya ilişkin koşulların tespitinde ölüm tarihindeki Kanun hükümleri uygulanacaktır.

2008/Ekim ay başından itibaren ilk defa 4/1-(c) kapsamında sigortalı olanlar için Kanun hükümleri uygulanacaktır.

Kanunun 32 nci maddesinin ikinci fıkrasına göre ölüm aylığı;

– En az 1800 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş veya 4/1-(a) sigortalıları için, her türlü borçlanma süreleri hariç en az 5 yıldan beri sigortalı bulunup, toplam 900 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş,

– Kanunun 47 nci maddesinde belirtilen sebeplerle kazaya uğramış, malullük, vazife malullüğü veya yaşlılık aylığı almakta iken veya malullük, vazife malullüğü veya yaşlılık aylığı bağlanmasına hak kazanmış olup henüz işlemi tamamlanmamış,

– Bağlanmış bulunan malullük, vazife malullüğü veya yaşlılık aylığı, sigortalı olarak çalışmaya başlamaları sebebiyle kesilmiş,

durumda iken ölen sigortalının hak sahiplerine yazılı istekte bulunmaları halinde bağlanacaktır.

Ölüm aylığı bağlanabilmesi için sadece 4/1-(a) sigortalıları için öngörülen her türlü borçlanma süreleri hariç en az 5 yıldan beri sigortalı bulunup, toplam 900 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olması şartında; gerek ölen sigortalı tarafından, gerekse hak sahipleri tarafından yapılan tüm borçlanmalar bu şartların oluşmasında dikkate alınmayacaktır. Ancak, 2008/Ekim ay başından önce ölen sigortalıların 900 gün hesabında borçlanılan tüm süreler dikkate alınacaktır.

Örnek 1: 4/9/2009 tarihinde ölen sigortalının 500 gün 4/1-(a) kapsamında hizmeti, 540 gün de sağlığında kendisi tarafından yapılan askerlik borçlanması bulunmaktadır. Bu durumda, ölen sigortalının borçlanma süresi hariç en az 900 prim ödeme gün koşulunun yerine gelmemiş olması nedeniyle hak sahiplerine aylık bağlanamayacaktır.

Örnek 2: 4/1-(a) kapsamındaki sigortalı 22/10/2009 tarihinde vefat etmiş olup, ölüm tarihinde 1/1/2006-30/8/2008 süresinde toplam 910 gün hizmeti bulunmaktadır. Bu durumda, 900 prim ödeme gün koşulu yerine gelmekle birlikte, 5 yıllık sigortalılık süresi şartı yerine gelmediğinden hak sahiplerine aylık bağlanamayacaktır.

Örnek 3: 25/2/2008 tarihinde ölen ve 4/1-(a) kapsamında 500 gün hizmeti olan sigortalının hak sahibi, sigortalının yurtdışında geçen 400 günlük hizmet süresini borçlanmış ve borçlanma bedelini 7/4/2009 tarihinde ödeyerek aylık talebinde bulunmuştur. 5 yıllık sigortalılık süresi şartının da bulunması halinde, 1/5/2009 tarihinden itibaren hak sahibine ölüm aylığı bağlanacaktır.

Kanunun 32 nci maddesindeki ölüm aylığı bağlanabilmesi için aranan 1800 prim gün koşulu 4/1-(a), 4/1-(b) ve 4/1-(c) sigortalıları için geçerli olup, 1800 prim gün koşulunun oluşmasında, gerek ölen sigortalının gerekse hak sahiplerinin yaptıkları tüm borçlanmalar dikkate alınacaktır. Bu koşulun tek başına yerine gelmesi yeterli olup ayrıca, sigortalılık süresi aranmayacaktır.

Kanunun 4/1-(a), 4/1-(b) ve 4/1-(c) bentlerinden birden fazlasına tabi olarak çalışmış olan sigortalının ölümü halinde, en son tabi olduğu sigortalılık hali esas alınarak hak sahiplerine aylık bağlanacaktır.

Kanunun geçici 2 nci maddesi gereğince, 2008/Ekim ay başından önce sigortalı olup, bu tarihten sonra aylık talebinde bulunanlardan, farklı sosyal güvenlik kurumlarına ya da Kanunun 4 üncü maddesinde belirtilen sigortalılık hallerinden birden fazlasına tabi olanlar hakkında mülga 2829 sayılı Kanun hükümlerine göre işlem yapılmaya devam edilecek olup, mülga 2829 sayılı Kanunun 4 üncü maddesi gereğince sosyal güvenlik kurumlarına tabi çalışmış olanların hizmet süreleri, aynı tarihlere rastlamamak kaydıyla aylık bağlanmasına hak kazanıldığında birleştirilecektir. Ancak, birleşik hizmet süreleri üzerinden son tabi olunan sigortalılık haline göre aylığa hak kazanılamaması halinde, bu defa diğer sigortalılık hallerindeki hizmetlere göre ayrı ayrı değerlendirme yapılarak, müstakil hizmetlere göre aylığa hak kazanacağı sigortalılık hali esas alınacak ve müstakil hizmetlere göre aylık bağlama şartlarının oluşması halinde, diğer sigortalılık statüsünde geçen hizmetler aylık bağlama işlemlerinde dikkate alınacaktır. Ayrıca, Kanunun 41 inci maddesine göre borçlanma talebe bağlı olduğundan hak sahipleri borçlanmaya zorlanmayacaktır.

Örnek 4: 2008/Ekim ayı öncesinde sigortalı olan ve 1/10/2010 tarihinde vefat eden sigortalının 910 gün 4/1-(a) kapsamında, 200 gün 4/1-(b) kapsamında hizmeti olup, son sigortalılık hali 4/1-(b)’dir. Hak sahiplerine son sigortalılık hali olan 4/1-(b)’ye göre aylık bağlanabilmesi için 1800 prim gün sayısının tamamlanması gerekmekte olup, 1800 prim gün sayısı tamamlanamadığından 4/1-(b) sigortalılık haline göre aylık bağlanamamaktadır. Bu durumda hizmetler birleştirilmeyerek 5 yıllık sigortalılık süresi ve 900 gün koşuluna göre 4/1- (a) kapsamında 4/1-(b) kapsamındaki hizmetler de dikkate alınarak aylık bağlanacaktır.

Örnek 5: Örnek 4’teki sigortalının 4/1-(b) kapsamındaki hizmetinin 500 gün olduğu varsayıldığında, hak sahiplerine 390 gün askerlik borçlanması yaptırılarak 4/1-(b) sigortalılık haline göre aylık bağlanacak olmasına rağmen, askerlik borçlanması talebe bağlı olduğundan hak sahipleri askerlik borçlanmasına zorlanmayacaktır.

İlk defa Kanunun yürürlük tarihinden sonra sigortalı olanların vefatları halinde de yukarıdaki şekilde işlem yapılacaktır.

Kanunun geçici 9 uncu maddesinin son fıkrasında, Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce maden işyerlerinin yer altı işlerinde çalışmaya başlayan sigortalıların, bu Kanunun yürürlük tarihinden önce veya sonra bu işlerde geçen çalışmalarının en az 1800 gün olması halinde bu çalışmalarının dörtte birinin toplam prim ödeme gün sayılarına ilave edileceği, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra ilk defa maden işyerlerinin yer altı veya yer altı münavebeli işlerinde çalışmaya başlayanlar hakkında, Kanunun fiili hizmet zammı süresine ait hükümlerinin uygulanacağı hüküm altına alınmıştır.

2008/Ekim tarihinden sonra ilk defa maden işyerlerinin yer altı işlerinde çalışan sigortalılarla ilgili olarak da Kanunun 40 ıncı maddesinin ikinci fıkrasının (10) numaralı alt bendi kapsamında sayılan maden işlerinin yer altı işlerinde geçen prim ödeme gün sayılarına, bu işyerlerinde ve işlerde geçen çalışma sürelerinin her 360 günü için 180 gün, fiili hizmet süresi zammı olarak eklenmektedir.

Ölüm aylığı bağlanması koşullarından en az 5 yıldan beri sigortalı bulunup, toplam 900 prim ödeme gün sayısı şartının yerine gelmesinde, sigortalının varsa birden fazla sigortalılık haline göre hizmetleri ve fiili hizmet süresi zammı gün ilavesi dikkate alınacak ve en son tabi olduğu sigortalılık haline göre aylık bağlama işlemi gerçekleştirilecektir.

Örnek 6: 5/11/2017 tarihinde vefat eden sigortalının hak sahibi eşinin 17/1/2018 tarihinde ölüm aylığı bağlanması için talepte bulunması üzerine, sigortalının dosyasının incelenmesinde borçlanma hariç 884 prim ödeme gün sayısının bulunduğu ve çalışmasının 546 gününün 1/10/2008 sonrası fiili hizmete tabi yeraltı çalışması olduğu tespit edilmiştir. Söz konusu işyerlerinde geçen çalışma sürelerinin her 360 günü için 180 gün ilave edilmek suretiyle, 546 prim ödeme gün sayısı için 273 gün fiili hizmet süresi zammı hesaplanarak 1157 (884 +273) prim ödeme gün sayısı ile hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanacaktır. (isvesosyalguvenlik.com)