İşçinin işindeki / işyerindeki veriminin artması, işini daha iyi yapabilmesi, iş sağlığı ve güvenliği açısından işyerinde ortaya çıkacak tehlikeli durumlarda ne yapacağını bilmesi, karşı karşıya kalacağı mesleki riskler ve bu risklerden korunmak için alınması gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgi sahibi olması, iş kazası geçirmesinin veya meslek hastalığına yakalanmasının önüne geçilmesi için, işveren tarafından işçiye eğitim verilmesi gerekli ve zorunludur.

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununa göre de işçiye eğitim verilmesi ve bilgilendirilmesi işverenin öncelikli görev ve yükümlülükleri arasında yer almaktadır. (Bkz. İşverenin İş Güvenliği Konusundaki Yükümlülükleri Nelerdir ?) Bu konudaki bazı bilgi ve açıklamalara; Bütün Yönleriyle Çalışanların Bilgilendirilmesi – İş Güvenliği ve Mesleki Eğitimlerinin Usul ve Esasları, Çalışanların Görüşlerinin Alınması ve Katılımlarının Sağlanması Gereken Durumlar başlıklı yazılarda yer verilmiştir.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı da 4857 sayılı İş Kanunu, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile diğer alt mevzuat (yönetmelik, tebliğ) gereğince çalışanlara verilmesi gereken eğitimleri aşağıdaki şekilde beş gruba ayırmıştır;

1- İşe başlama eğitimleri

2- Temel eğitimler

3- Bilgi yenileme eğitimleri

4- İlave eğitimler

5- Mesleki eğitimler

İşe Başlama Eğitimleri

Çalışanlara, fiilen çalışmaya başlamadan önce yapacağı işe, varsa kullanacağı iş ekipmanına ve işyerine özgü iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerini içeren konularda uygulamalı olarak verilen eğitime tabi tutulmalıdır. Bu eğitimlerin usta, ustabaşı gibi bilgi sahibi ve deneyimli çalışanlarca verilmesi uygundur. Eğitimin süresi minimum 2 saattir.

Temel Eğitimler

Çalışanlara aşağıda belirtilen konuları içerecek şekilde temel eğitim verilmelidir. Bu eğitimler işyerinin tehlike sınıfına göre en geç; çok tehlikeli işyerlerinde yılda 1, tehlikeli işyerlerinde 2 yılda bir, az tehlikeli işyerlerinde ise 3 yılda bir kez tekrarlanır. Ekipman değişikliği, çalışma yeri veya iş değişikliği gibi durumlarda eğitim derhal yenilenmelidir.

Eğitim süreleri işyerinin tehlike sınıfına göre; çok tehlikeli sınıftaki işyerleri için minimum 16 saat, tehlikeli sınıftaki işyerleri için minimum 12 saat, az tehlikeli sınıftaki işyerleri için ise minimum 8 saat olacak şekilde düzenlenmelidir.

Temel eğitimlere ilişkin konular belirlenirken öncelikle çalışanlara iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin temel konular işlenmelidir. Akabinde işyerinde yapılan risk değerlendirmesi ve acil durum planında tespit edilen aykırılıklar, çalışanların kullanacağı ekipman ve iş süreçlerinde yapılan düzeltmeler vb. konular üzerinde durulmalıdır.

Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinde en önemli husus ise eğitimin çalışanların anlayacağı bir dil ve düzeyde verilmesidir. Eğitim, mümkün olduğunca görsel ve işitsel materyal kullanılarak desteklenmelidir.

Çalışanlara verilecek temel eğitimle ilgili konular aşağıda belirtilmiştir;

1. Genel konular (yangın, ilk yardım gibi)

• Çalışma mevzuatı ile ilgili bilgiler,
• Çalışanların yasal hak ve sorumlulukları,
• İşyeri temizliği ve düzeni,
• İş kazası ve meslek hastalığından doğan hukuki sonuçlar,

2. Sağlık konuları

• Meslek hastalıklarının sebepleri,
• Hastalıktan korunma prensipleri ve korunma tekniklerinin uygulanması,
• Biyolojik ve psikososyal risk etmenleri,
• İlkyardım,
• Tütün ürünlerinin zararları ve pasif etkilenim,

3. Teknik konular

• Kimyasal, fiziksel ve ergonomik risk etmenleri,
• Elle kaldırma ve taşıma,
• Parlama, patlama, yangın ve yangından korunma, ç) İş ekipmanlarının güvenli kullanımı,
• Ekranlı araçlarla çalışma,
• Elektrik, tehlikeleri, riskleri ve önlemleri,
• İş kazalarının sebepleri ve korunma prensipleri ile tekniklerinin uygulanması,
• Güvenlik ve sağlık işaretleri,
• Kişisel koruyucu donanım kullanımı,
• İş sağlığı ve güvenliği genel kuralları ve güvenlik kültürü,
• Tahliye ve kurtarma,

4. Diğer konular (çalışanın yaptığı işe özgü yüksekte çalışma, kapalı ortamda çalışma, radyasyon riskinin bulunduğu ortamlarda çalışma, kaynakla çalışma, özel risk taşıyan ekipman ile çalışma, kanserojen maddelerin yol açtığı olası sağlık riskleri ve benzeri)

Yukarıda belirtilen eğitim konularından bazıları; işçinin çalıştığı işyerinde yapılan işin niteliği ve çalışma şartlarına, işçinin yaptığı işe bağlı olarak eğitim verilmesi gereken konular olup, bu eğitimlerin tüm işyerlerinde verilmesi gerekmez. (Örneğin; ekranlı araçlarla çalışma eğitimi)

Çalışanlara Yenileme Eğitimi Verilmesi Gereken Durumlar

6331 sayılı Kanunun “Çalışanların eğitimi” başlıklı 17 nci maddesi uyarınca; çalışma yeri veya iş değişikliğinde, iş ekipmanının değişmesi hâlinde veya yeni teknoloji uygulanması hâlinde çalışanlara eğitim verilmesi gerekir. Çalışanlara verilen eğitimlerin, değişen ve ortaya çıkan yeni risklere uygun olarak yenilenmesi, gerektiğinde ve düzenli aralıklarla tekrarlanması gerekir. İşyerinin tehlike sınıfına göre temel eğitimlerin hangi aralıklarla tekrarlanması yukarıda “Temel Eğitimler” başlıklı bölümünde belirtilmiştir. Bunun dışında aşağıda belirtilen hallerde de çalışanlara yenileme eğitimi verilmesi gerekir.

Herhangi bir sebeple altı aydan fazla süreyle işten uzak kalanlara, tekrar işe başlatılmadan önce bilgi yenileme eğitimi verilmelidir. Eğitimler, temel eğitimleri verebilen kişilerce verilebilir. Süre sınırı yoktur. 50’den az çalışanı olan az tehlikeli sınıftaki işyerleri hariç tüm işyerlerinde işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı görevlendirilmesi gerektiğinden, bu işyerlerindeki eğitimler genelde bunlar tarafından verilmektedir. Ekipman değişikliği, çalışma yeri veya iş değişikliği gibi durumlarda eğitim derhal yenilenmelidir.

Ayrıca çalışanlara verilen temel eğitimin, çok tehlikeli işyerlerinde yılda 1, tehlikeli işyerlerinde 2 yılda bir, az tehlikeli işyerlerinde ise 3 yılda bir kez tekrarlanması gerekir.

Zorunlu olmamakla birlikte, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı aşağıdaki durumlarda da eğitimlerin yenilenmesinin işyeri ve işveren açısından son derece önemli olduğunu belirterek çalışana yenileme eğitimi verilmesini tavsiye etmektedir;

• İşveren, daha önce eğitim almış olarak belgelenen herhangi bir çalışanının, aldığı eğitim konularında anlayış ve beceriye sahip olmadığını fark etmesi halinde, kendisini yeniden eğitime almalıdır.
• Yasal olarak kullanılan ekipmanın değişmesi halinde eğitim yenilenmelidir. Ancak araç veya gereçlerdeki, çalışma sistemlerindeki değişiklikler veya kullanılacak ekipmanlardaki kısmi değişikliklerden dolayı verilmiş olan eğitime ilave eğitim ihtiyacı göz önünde bulundurulmalıdır.
• Çalışana eğitimde gösterilmeyen bir tehlikenin oluştuğu durumlarda da maruz kalan ve kalma ihtimalindeki çalışanların eğitimi yenilenmelidir. Aynı duruma, ekipmanlarda yeni bir tehlike ortaya çıkması da dâhildir.

Çalışanlara İlave Eğitim Verilecek Durumlar

• İş kazası geçiren veya meslek hastalığına yakalanan çalışana işe başlamadan önce, söz konusu kazanın veya meslek hastalığının sebepleri, korunma yolları ve güvenli çalışma yöntemleri ile ilgili ilave eğitim verilir.
• Genç çalışanlar, yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalışanlar, destek elemanları ve çalışan temsilcileri özel politika gerektiren gruplar olarak belirlenmiştir. Yukarıda sayılan eğitimler gerçekleştirilirken bu kimseler özel olarak eğitilmelidir.

İSG eğitimlerine ek ilave eğitim konuları aşağıda belirtilmiştir.

Her ne kadar çalışanların zorunlu iş sağlığı ve güvenliği (İSG) eğitim konuları ilgili Yönetmelikte belirtilmiş olsa da aşağıdaki tabloda belirtilen kişi ve gruplara karşılarındaki konularda eğitim verilmesi, işyerindeki İSG uygulamalarına ve işyerindeki iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanmasına büyük katkı sağlayacaktır.

Ustabaşı ve/veya birim amirlerine verilecek ilave eğitimler

– Güvenli davranışta liderlik eğitimi

– Eğitimin başkalarına aktarım becerileri eğitimi

– İSG’nin üretim ve kaliteye etkisi eğitimi

– Sorunlarının çözümü eğitimi

Üst yöneticilere verilecek ilave eğitimler

– İletişim becerileri eğitimi

– İSG’de liderliğin rolü eğitimi

– Dinleme becerileri eğitimi

– Sorun çözme yeteneği eğitimi

– İSG’nin üretim ve kaliteye etkisi eğitimi

Çalışanlara Mesleki Eğitim Verilmesi Gereken Durumlar

Mesleki eğitim alma zorunluluğu bulunan tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işlerde, yapacağı işle ilgili mesleki eğitim aldığını belgeleyemeyenler çalıştırılamaz.

İşyerinde mesleki eğitimin zorunlu olup olmadığı Tehlikeli ve Çok Tehlikeli Sınıfta Yer Alan İşlerde Çalıştırılacakların Mesleki Eğitimlerine Dair Yönetmelik ekinde yer alan MESLEKİ EĞİTİM ALINACAK İŞLERE AİT ÇİZELGE’den öğrenilebilir. Mesleki eğitim zorunluluğu kapsamına giren işlerde fiilen çalışanlar; işyerinde yaptığı işle ilgili diploma, ustalık belgesi, MEB veya yetkilendirdiği kurumlarca verilen operatörlük ve sürücü belgesi, MYK belgesi gibi bir belgeye sahip olmak zorundadır.

Eğitimler Konusunda Dikkat Edilecek Diğer Önemli Hususlar

1. Yıllık eğitim programı oluşturmalı

İşyerinde her sene başında o sene gerçekleştirilecek eğitimleri planlamalı ve buna uygun olarak yıllık eğitim programını oluşturmalıdır.

2. Eğitim öncesi ve sonrası çalışan teste (denemeye) tabi tutulmalı

Temel eğitim, bilgi yenileme eğitimi veya ilave eğitim fark etmeksizin tüm eğitimlerin öncesinde ön test ve sonrasında da son test yapılarak eğitimin çalışanlara olan yansıması ölçülmelidir.

3. Eğitimler belgelenmeli

Tüm eğitim türlerinde, eğitimin tamamlanmasının akabinde eğitimler her eğitim için düzenlenen ve katılımcıların imza attıkları eğitim katılım tutanağı ve her çalışan için ayrı ayrı düzenlenecek eğitim belgesi ile kayıt altına alınmalıdır.

4. Eğitimde geçen süre çalışma süresinden sayılır

(Bkz. İşçiye Verilen Eğitimde Geçen Süre Çalışma Süresinden Sayılır mı ?)

5. İstisnalar hariç işveren eğitim giderlerini işçiden isteyemez

(Bkz. İşverenin Eğitim Giderlerini İşçiden İsteyebileceği Durumlar) (isvesosyalguvenlik.com)