Gerek SGK mevzuatına, gerekse İŞKUR mevzuatına göre işverenlere sağlanan istihdam teşvikleri kapsamında, çalışanlar adına SGK’ya ödenmesi gereken sigorta primlerinin bir kısmı veya tamamının Devlet tarafından karşılandığı, hatta ilave olarak çalışanlara ödenecek ücretin de Devlet tarafından karşılandığı teşvik ve destekler bulunmaktadır.

Bu konuda ayrıntılı bilgi SGK Teşvik Rehberi sayfasında yer almaktadır. Söz konusu sayfada İŞKUR mevzuatına (İşsizlik Sigortası Kanunu) göre sağlanan teşvik ve destekler hakkında da bilgi ve açıklamalara yer verilmiştir.

Ancak bu yazıda kastettiğimiz söz konusu teşvik ve destekler değil, Aktif İşgücü Hizmetlerinin Yürütülmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik kapsamında İŞKUR tarafından yürütülen İş Başı Eğitim Programı’dır.

İş Başı Eğitim Programı Nedir ?

İşbaşı eğitim programı, İŞKUR’a kayıtlı işsizlerin yine İŞKUR’a kayıtlı işyerlerinde, daha önceden edindikleri teorik bilgileri uygulama yaparak pekiştirmelerini veya mesleki deneyim kazanmalarını sağlamak amacıyla işgücü piyasası araştırma sonuçları, iş ve meslek danışmanlarının işyeri ziyaretleri sırasında veya işsizlerle yapılan görüşmelerde tespit edilen ihtiyaçlar, işyerlerinden veya katılımcı adaylarından gelen talepler doğrultusunda düzenlenen bir programdır.

Bu program çerçevesinde bulunduğu yerdeki Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüklerine veya İŞKUR Hizmet Merkezlerine başvuran ve bu programdan yararlanma hakkı elde eden işyerlerinin, program kapsamında çalıştırdıkları işçilerin asgari ücret üzerinden ücretlerini ve sigorta primlerini İŞKUR ödemektedir.

İşbaşı Eğitim Programının Süresi

İşbaşı eğitim programının süresi, günlük en az beş en fazla sekiz saat olmak üzere, haftalık kırk beş saatten ve altı günden, toplamda ise iki yüz kırk fiili günden fazla olamaz. Dolayısıyla herhangi bir işyerinde işbaşı eğitim programı kapsamında bir işçi en fazla 240 fiili gün çalıştırılabilir.

Programa katılım saatleri; denetim imkânları dikkate alınmak, sözleşmede belirtilmek ve il istihdam ve mesleki eğitim kurulunun onayı alınmak şartlarıyla İŞKUR il müdürlüğü tarafından belirlenebilir.

Engelliler için işbaşı eğitim programının süresi yirmi dört ay içerisinde üç yüz yirmi fiili gün olarak uygulanabilir. Bu durumda ikinci yüz altmış güne ait ödemeler, 4857 sayılı Kanunun 30 uncu maddesi gereğince kurulan Komisyon kararı ile ilgili idari para cezalarından yani engelli ve eski hükümlü çalıştırma yükümlülüğünü yerine getirmeyen işverenlerden tahsil edilen idari para cezalarından karşılanabilir. (Bkz. İş Kanunu İdari Para Cezaları – 4857 Para Cezaları)

Programdan Yararlanabilecek ve Yararlanamayacak İşyerleri ?

İşbaşı eğitim programlarında çalışanların mesleki deneyim kazanarak istihdam edilebilirliklerinin artırılması amaçlandığından, İŞKUR İl Müdürlüğü/Hizmet Merkezince herhangi bir vasıf gerektirmeyen mesleklerde program düzenlenmesine izin verilmez, hangi mesleğin nitelik gerektirdiği hususunda değerlendirme yetkisi İŞKUR İl Müdürlüğündedir.

İşbaşı eğitim programı ilgili mevzuatı gereği en az iki sigortalı çalışanı bulunan ve İŞKUR’a kayıtlı olan tüm işyerlerinde uygulanabilir. Burada sigortalı çalışandan kasıt, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine tabi (4/a- SSK kapsamında) çalışanlar olup, 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında veya 507 sayılı Esnaf ve Sanatkarlar Kanununa ya da özel sandık kesintisine tabi (geçici 20. Madde) en az iki çalışan bulunan işverenler de programdan yararlanabilir.

Programdan yararlanan işverenin programın düzenlendiği meslekte çalışana sahip olması ve söz konusu mesleğin işverenin faaliyet alanıyla ilgili olması tercih sebebi olup, İŞKUR İl Müdürlüğünce ihtiyaç duyulması ve gerek görülmesi halinde programın düzenleneceği meslekte çalışana sahip olma kriteri aranmayabilir ve program düzenlenecek olan işyerindeki ana faaliyete yardımcı mesleklerde de program düzenlenmesine izin verilebilir.

Örneğin; Kimya Laboratuvarında Kimyager mesleğinde düzenlenecek programda işverenin kimyager mesleğinde çalışana sahip olması programın amacı açısından uygun olacaktır. Ancak aynı işverenin aşçı, şoför, sekreter, büro işçisi vb. gibi yardımcı mesleklerde program talebi bulunuyorsa İl Müdürlüğü/Hizmet Merkezince değerlendirme yapılıp bu mesleklerde de program başlatılabilir.

Dolayısıyla işbaşı eğitim programı kapsamında işçi çalıştıracak işyerinin / yapılacak işin çalışana mesleki deneyim kazandıracak nitelikte bir işyeri / iş olması gerekir. Herhangi bir vasıf gerektirmeyen işler için işbaşı eğitim programı kapsamında işçi çalıştırılamaz, bu talebi İŞKUR kabul etmez.

Kısa çalışma ve ücret garanti fonu uygulamasından yararlanan işyerleri, bu uygulamadan yararlandıkları dönemde işbaşı eğitim programı kapsamında yeni işçi çalıştırma talebinde bulunamazlar. Ancak bu işyerlerinde daha önce başlamış mevcut işbaşı programları devam eder, yani daha önce işbaşı eğitim programı kapsamında işçi çalıştırmaya başlamış olan işçilerin çalışmaları devam eder.

Dernekler, vakıflar, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, meslek birlikleri, sendikalar, ticaret ve sanayi odaları, noterler ve benzeri yerlerde de en az iki çalışan olması halinde, bu kurum/kuruluşlarla da işbaşı eğitim programı düzenlenebilir.

5018 sayılı Kanunun eki I, II, III ve IV sayılı cetvellerde yer alan kurum ve kuruluşlarda, belediyeler ile il özel idarelerinde işbaşı eğitim programı düzenlenemez. İŞKUR tarafından yaptırım uygulanan işyerlerinde, yaptırım süresince işbaşı eğitim programı düzenlenemez. Kamu kurum ve kuruluşları tarafından kurulan veya bu kuruluşların ortak olduğu işletmelerle de ortaklık yapısında kamunun payına bakılmaksızın ilgili mevzuatı gereği en az iki çalışanı olma şartının sağlanması halinde işbaşı eğitim programı düzenlenebilir.

Hizmet alımı çerçevesinde kamu kurum ve kuruluşlarında işçi çalıştıran işletmelerle de program düzenlenebilecek alanlarda olmak şartı ile işbaşı eğitim programı düzenlenebilir. Ancak bu şekilde işbaşı eğitim programında çalıştırılan işçilere hiçbir surette işverenin hak ediş belgelerinde yer verilemez ve bu işçiler işletmenin kamu kurumuna sunması gereken çalışan sayısına dahil edilemezler. Örnek: A işvereni B Devlet Hastanesinin yemekhane işletmesi ihalesini almış, aynı zamanda işbaşı eğitim programından yararlanma başvurusu yapan A işvereni program kapsamındaki 5 işçi ile program başlatmış ve söz konusu hastanede görevlendirmiş bulunmaktadır. Bu durumda A işvereni hizmet alım ihalesi ile ilgili olarak hastaneye sunduğu belgelerde hiçbir surette işbaşı eğitim programı kapsamında çalışan işçilere yer veremez ve bu kişiler üzerinden ödenek talep edemez.

Program kapsamında İşyerlerinde Çalıştırılabilecek İşçi Sayısı

İşbaşı eğitim programına katılabilecek kişi sayısı, programın başlama tarihi itibarıyla aynı il sınırları içerisinde, aynı işverene bağlı işyerlerinde programın başladığı tarihe ait fiili çalışan sayısını gösteren belgede yer alan çalışan sayısı üzerinden, kontenjan oluşturmak suretiyle belirlenir.

İşyerlerinin belirlenen kontenjanın bir kısmını doldurarak daha sonra tekrar başvuru yapması durumunda, programa katılabilecek kişi sayısına ilişkin kontenjan hesaplaması, işbaşı eğitim programının yeni başlama tarihine göre fiili çalışan sayısını gösterir belgede yer alan çalışan sayısı üzerinden tekrar yapılır.

İşverenlerden iki ile on arasında çalışanı bulunanlar bir, on bir ve üzerinde çalışanı olanlar ise fiili çalışan sigortalı sayısının onda biri kadar işbaşı eğitim programı katılımcısı talep edebilir yani işbaşı eğitim programı kapsamında işçi çalıştırabilir. İşverenlerce katılımcıların en az yüzde ellisinin program sonunda istihdamının taahhüt edilmesi durumunda, fiili çalışan sigortalı sayısının en fazla yüzde otuzuna kadar katılımcı talep edilebilir. Söz konusu talebe ilişkin uygulama esasları İŞKUR Genel Müdürlüğü tarafından belirlenir.

İşverenlerin Yükümlülükleri

İşverenin, işçinin işbaşı eğitim programına katıldığı mesleğe yönelik işbaşı eğitimini fiilen sağlaması ve İŞKUR ile imzalanan işbaşı eğitim sözleşmesinde belirtilen görev, sorumluluk ve yükümlülüklere uyması gerekir. İşbaşı eğitim programının işçilerle ilgili yönü İŞKUR İşbaşı Eğitim Programı Kapsamında Çalışan İşçinin Hakları ve Yükümlülükleri başlıklı yazıda ele alınmıştır. Söz konusu yazıda işçilerin yükümlülükleri olarak belirtilen hususlar işverenlerin hakları, işçilerin hakları olarak belirtilen hususlar ise işverenlerin yükümlülükleri kapsamına girdiğinden, konuyla ilgili olarak söz konusu yazıya da bakılabilir.

İşverenler / işyerleri tarafından yükümlülüklere uyulup uyulmadığı İŞKUR tarafından denetlenir, işyerine gelen İŞKUR personeli tarafından gerekli kontrol ve denetimler yapılır.

İşbaşı eğitim programı düzenlenecek işyeri tarafından, işçinin işbaşı eğitim programından usulüne uygun şekilde yararlanmasını ve deneyim sahibi olmasını sağlamak üzere gerekli mesleki bilgiye ve deneyime sahip en az bir sorumlu belirlenir.

İşveren tarafından işbaşı eğitim programı sorumlusu olarak belirlenen kişi, program kapsamında çalışan işçinin programın amacına uygun şekilde mesleğini iş başında öğrenmesi ve tecrübe kazanması için gerekli kolaylığı sağlamak ve katılımcıya sadece program düzenlenen meslek ile sınırlı olmak üzere görev vermekle yükümlüdür. İşverenin de program sorumlusu olarak belirlenmesi mümkündür. İşçinin program amacı dışında görevlendirildiğinin İŞKUR tarafından tespiti halinde işverenin uyarılması, ancak bu uyarıya rağmen durumun devam etmesi halinde sözleşmenin fesh edilmesine İŞKUR İl Müdürlüğü karar verecektir.

Bu kapsamda sorumlu (işbaşı eğitim programı sorumlusu olarak belirlenen kişi), Katılımcı Değerlendirme Formunu düzenli olarak doldurmak ve işveren tarafından aylık olarak düzenlenen kursiyer devam çizelgeleri ile birlikte İŞKUR il müdürlüğüne gönderilmesini temin etmekle yükümlüdür. İl müdürlüğü bu formları değerlendirip, programın devamı ile ilgili uygulamaları yönlendirecektir. İşveren tarafından belirlenen sorumlunun değişmesi durumunda işveren söz konusu değişikliği il müdürlüğü/hizmet merkezine yazılı olarak bildirmek mecburiyetindedir.

İşveren, iş sağlığı ve güvenliği konusunda gerekli önlemleri almak zorundadır. Katılımcının eğitim aldığı sırada iş kazası geçirmesi durumunda kaza, işveren tarafından kazanın olduğu yerdeki yetkili kolluk kuvvetlerine derhâl, Sosyal Güvenlik Kurumuna ise en geç kazadan sonraki üç iş günü içinde bu konu ile ilgili mevzuat hükümlerine tabi olarak bildirmesi zorunludur. Çırak ve Stajyerin İş Kazasında İşverenlerin Sorumlulukları başlıklı yazının “İş Kazası Hallerinde İşverenin / İşyerinin Yükümlülükleri” başlıklı bölümünde belirtilen açıklamalar işbaşı eğitim programı kapsamında işçi çalıştıran işverenler için de geçerlidir. İşbaşı eğitim programı kapsamında çalışan işçilerin SGK’ya bildirimi ve primlerinin ödenmesi konusundaki işlemler ise İŞKUR tarafından yerine getirilmektedir. Ancak bu konuda işverenlerin işe başlayan, işten ayrılan işçiler konusunda İŞKUR’a gerekli bilgileri vermeleri gerekir.

Program düzenlenen işverenin çalışma alanları dikkate alınarak, işçinin rızası alınmak şartı ile başka illerde programın konusu mesleğin icrası ve eğitim için yedi günden fazla süre ile görevlendirilmesi İŞKUR il müdürlüğünün onayı alınmak şartı ile mümkündür. Sözleşme imzalanan il dışında başka ilde katılımcının yedi günden fazla süre ile programa katılması durumunda, denetim ve ziyaretlerin gerçekleşmesi ve ilgili tutanakların iletilmesi için İŞKUR il müdürlükleri arasında gerekli iletişim kurulacaktır.

Program Kapsamında Çalışanları Program Bitiminden Sonra Çalıştırmaya Devam Etme Zorunluluğu

Normalde işbaşı eğitim programında çalıştırılan işçileri, program bitimi sonrasında işverenin çalıştırmaya devam etme zorunluluğu bulunmamaktadır.

Ancak, Yönetmeliğin 51. maddesinin birinci fıkrasına göre, yeni katılımcı talebinde bulunan işverenin yani işbaşı eğitim programı kapsamında işçi çalıştırmaya devam etmek isteyen işverenin, bu konudaki başvuru tarihinden geriye dönük son bir yılda işbaşı eğitim programını tamamlayan katılımcılardan en az yüzde yirmisini kendi işyerinde veya başka işyerinde aynı meslekte en az altmış gün istihdam etmiş olması gerekmektedir. Program kapsamında gerçekleştirilen tüm istihdamlarda istihdam edilecek kişi sayısı belirlenirken ortaya çıkan tüm küsuratlar bir üst sayıya tamamlanmaktadır.

Ayrıca, Yönetmeliğin 50. maddesinin birinci fıkrasında işverenlerce katılımcıların en az yüzde ellisinin program sonunda istihdamının taahhüt edilmesi durumunda, fiili çalışan sigortalı sayısının en fazla yüzde otuzuna kadar katılımcı talep edilebileceği hüküm altına alınmıştır. Söz konusu istihdam taahhüdünün 60 günden az olmamak üzere program süresinin en az iki katı kadar olması zorunludur. İstihdam yükümlülüğü, programın 1/4’lük süresinin sonunda programa devam eden katılımcı sayısı üzerinden hesaplanacaktır. Ayrıca, kontenjan artırımı için istihdam taahhüdü verilmesi halinde her program için verilen istihdam taahhüdünün ayrı ayrı yerine getirilmesi gerekecektir. 1/4’lük sürenin hesaplanmasında ortaya çıkan tüm küsuratlar bir üst sayıya tamamlanacaktır. Aynı şekilde, istihdam edilecek kişi sayısı belirlenirken de ortaya çıkan tüm küsuratlar bir üst sayıya tamamlanacaktır.

Bu konudaki yükümlülük ve taahhütlerini yerine getirmeyen işverenlere aşağıda belirtilen yaptırımlar uygulanır.

İşverene Uygulanacak İdari Yaptırımlar – İşverenin Dikkat Etmesi Gereken Hususlar

İşverenin taahhütnamede yer alan yükümlülüklerini yerine getirmediği tespit edilirse, varsa devam eden programlar sonlandırılır ve bu programlar için katılımcılara yapılan tüm ödemeler yasal faiziyle işverenden tahsil edilir, ayrıca işveren tespit tarihinden itibaren on iki ay süre ile Aktif İşgücü Hizmetleri Yönetmeliği kapsamındaki kurs ve programlardan yararlanamaz.

İşbaşı eğitim programının başladığı tarihten sonra (bu tarih dâhil)  kendi çalışanlarının tamamını ücretsiz izne ayırarak sadece işbaşı eğitim programı katılımcıları ile programa devam etmek isteyen işverenlerle düzenlenen programlarda, işverenlere yapılan ödemeler çalışanların tamamının ücretsiz izne ayrıldığı tarihten itibaren yasal faizi ile işverenden tahsil edilir. Kendi çalışanlarından bir kısmını ücretsiz izne ayıran işveren ile düzenlenen programlarda ise en az işbaşı eğitim programı katılımcısı kadar çalışan bulundurması gerekir. Ücretsiz izin nedeniyle işyerinin çalışan sayısının katılımcı sayısının altına düştüğü durumda ise fazla katılımcı için yapılan ödemeler yasal faizi ile işverenden tahsil edilir. İşveren tarafından program başlangıcında duruma ilişkin olarak EK-44 Ücretsiz İzin Taahhütnamesi verilecek olup program tamamlandıktan sonra işverenin bu taahhütnamede yer alan yükümlülüklerini yerine getirip getirmediği kontrol edilir. Ek-44 Ücretsiz İzin Taahhütnamesi aynı il sınırları içerisinde ve aynı tüzel kişilik ve vergi numarası altındaki bütün işyerlerini kapsayacak şekilde düzenlenir.

Hiçbir şekilde program düzenlenen işveren tarafından, hangi adla olursa olsun katılımcı (işbaşı eğitim programı kapsamında çalıştırılan işçi) üzerinden hizmet sunumu amacı ile gelir elde edilmesi söz konusu olamaz. Bu durumun tespit edilmesi durumunda katılımcı için ödenen tüm giderler işverenden tahsil edilir ve sözleşme iptal edilerek işçiye Kurumca yapılan ödemeler yasal faizi ile birlikte geri alınır ve on iki ay süre ile yaptırım uygulanır yani işveren 12 ay süreyle işbaşı eğitim programından yararlanamaz. Burada gelir elde edilmesinden kasıt, özellikle kamu kurum ve kuruluşlarına hizmet sunan işverenler tarafından katılımcının (işbaşı eğitim programı kapsamında çalıştırılan işçinin) hakediş evraklarında gösterilmesi suretiyle çalışan sayısına ilave edilerek katılımcı için ücret veya maaş ya da başka adlarla gelir elde edilmesidir. Buna karşılık katılımcının emeği karşılığında işverenin üretimine veya hizmetine katkı sağlaması nedeni ile işverenin bu üretim veya hizmet nedeni ile kar elde etmesi veya gelir elde etmesinde sakınca bulunmamaktadır.

Başvuru – İşverenlerin Başvurularının Değerlendirilmesi ve İşçilerle Sözleşme İmzalanması

Bu konudaki başvuruların İŞKUR müdürlüklerine yapılması gerekir. İşveren tarafından programa başvuru yapılırken aşağıdaki belgelerin ilgili olanlarının ibraz edilmesi gerekmektedir:

• Talep dilekçesi.
• İşveren taahhütnamesi.
• Ön Talep Formu.
• İşveren türüne göre; ticaret sicil gazetesi, vakıf senedi, dernek tüzüğü, merkezin bulunduğu ile ait birlik veya oda kaydı belgelerinin aslı veya noter onaylı örnekleri veya işverenin hukuki durumunu gösterir belge (Belgelerin aslı görülmek suretiyle il müdürlüğü/hizmet merkezince onaylı örnekleri de geçerli olabilecektir).
• Son üç aylık sigortalı çalışan sayısını gösteren belge veya katılımcı adaylarının son üç aya ait sigorta dökümünü gösterir belge (katılımcının işverenin çalışanı olup olmadığının kontrolü amacıyla istenir).
• İşverenin veya işverenin imzaya yetkili temsilcisinin imzasını gösterir belge (Belgenin aslı görülmek suretiyle il müdürlüğü ve hizmet merkezince onaylı örneği de geçerli olabilecektir).

Başvuru şartlarına haiz işverenlerin işbaşı eğitim programı başvurularının kabul edilip edilmemesi hususunda yetki ve sorumluluk İŞKUR il müdürlükleri/hizmet merkezlerindedir. Başvurular değerlendirilirken gerek görülmesi halinde işverenin daha önce uygulanan programlardaki sözleşme ve mevzuat hükümlerine uygun davranıp davranmadığı, yükümlülüklerini usulüne göre ve zamanında yerine getirip getirmediği, daha önceki katılımcıların (işbaşı eğitim programı kapsamında o işveren tarafından çalıştırılmış olan işçilerin) işveren ile ilgili değerlendirmeleri ve katılımcılara olan katkısı, istihdamdaki artış durumu gibi hususlar dikkate alınabilecektir. İl müdürlüğü/hizmet merkezi tarafından programın uygulanacağı işyerinin gerek görülmesi halinde sözleşme imzalanmadan önce ziyaret edilip iş sağlığı ve güvenliği, katılımcının program konusu mesleği öğrenmesini sağlayabileceği ortam olup olmadığı ve program sorumlusunun işyerinde fiili olarak çalışıp çalışmadığı hususları teyit edilerek tutanak altına alınabilecektir.

İşbaşı eğitim programlarından yararlanacak olan işveren ile katılımcı (işçi) arasında sözleşme imzalanır. Her katılımcı için ayrı ayrı sözleşme düzenlenir ve her sözleşme katılımcı (işçi) ve işveren tarafından imzalanır. Ancak iki ve üzerinde katılımcı bulunan programlarda her katılımcının imzası ve kimlik bilgileri açıkça belirtilmek suretiyle katılımcı listesi hazırlanarak tek bir sözleşme imzalanması da mümkündür. Sözleşmenin geçerlilik kazanması, İŞKUR il müdürlüğünce onaylanması halinde mümkün olacaktır. Taraflar (işçi – işveren), sözleşmede belirtilen hususlara uymakla yükümlüdür. Sözleşmenin ekindeki listede yer alan bir kişi için sözleşmenin çeşitli sebeplerle iptal edilmesi diğer kişilerin sözleşmesini etkilemez ve bu kişiler için sözleşme devam eder. (isvesosyalguvenlik.com)