6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun asıl amacı işçilerin çalışma ortamındaki sağlıklarının koruması ve iş güvenliğinin sağlanmasıdır. Bu yönüyle aslında iş güvenliği de dolaylı olarak işçilerin ruh ve beden sağlıklarının korunmasını amaçlamaktadır.

6331 Sayılı Kanunun Asıl Amacı ve Hedefi Önleyiciliktir

6331 sayılı Kanunla gerek işverenlere, gerekse çalışanlara getirilen yükümlülük ve görevler de daha çok önleyici amaca yöneliktir. (Bkz. İşverenin İş Güvenliği Konusundaki Yükümlülükleri Nelerdir ?, Çalışanların İş Güvenliğiyle İlgili Yükümlülükleri Nelerdir ?) İşveren tarafından çalışanların işe girişlerinde yaptıkları işe uygun olduğuna dair işe giriş sağlık raporu aldırılması, işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı çalıştırılması/görevlendirilmesi, çalışanlara genel iş sağlığı ve güvenliği eğitimi yanında yaptığı iş ve işyerinde kullandığı araç, makine ve cihazların kullanımıyla ilgili eğitim verilmesi/verdirilmesi (Bkz. Çalışanlara Eğitim Verilmesi Gereken Durumlar ve Konular), işyerinde çalışma ortamı ve yapılan işlerle, kullanılan iş ekipmanları, araç, makine ve cihazlarla ilgili riskli durumların tespit edilip belirlenmesi (Bkz. Bütün Yönleriyle Risk Değerlendirmesi ve Analizi), bu konuda gerekli tedbirlerin alınması ve çalışanların bilgilendirilmesi, işyerindeki işin mümkün oldukça daha risksiz yol ve yöntemler kullanılarak yapılması, işyerinde kullanılan iş ekipmanları, araç, makine ve cihazlardan riskli olanların mümkün olan en risksiz veya en az riskli olanlarla değiştirilmesi, çalışanlara yaptıkları işe uygun kişisel koruyucu donanım (KKD) temin edilerek kullandırılması, çalışanların iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili kural ve talimatlara uyup uymadıklarının denetlenmesi, uymalarının sağlanması gibi işveren yükümlülüklerinin tamamı çalışanların hastalanmasını, iş kazası veya meslek hastalığına yakalanmasını önlemeye yöneliktir.

Hatta işyerinde çalışanların hastalanması, meslek hastalığına yakalanması, iş kazası meydana gelmesi halinde çalışanların eğitimlerinin yenilenmesi, sağlık kontrolünden geçirilmesinin sağlanması, işyeriyle ilgili risk değerlendirilmesinin gözden geçirilip yenilenmesi gibi zorunluluklar da bir sonraki hastalığın, meslek hastalığının, iş kazasının önlenmesi amacını taşımaktadır.

Dolayısıyla 6331 sayılı Kanunun asıl amacı ve hedefi önleyicilik olduğu için yukarıda belirtilen tüm tedbirleri almak tek başına yeterli olmayıp, işyerinde iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili kurallara, alınan tedbirlere uyulup uyulmadığının, alınmış olan tedbirlerin yeterli olup olmadığının ve sonuçlarının da takip edilip kontrol edilmesi gerekmektedir.

Tüm bunlara rağmen çalışanların hastalanması, iş kazası veya meslek hastalığına maruz kalması halinde işverenlerin SGK’ya olan sorumlulukları azalacak veya ortadan kalkacaktır. (Bkz. İş Kazasından İşveren Hangi Hallerde Sorumlu Olur ?, İşverenin Kaçınılmazlıktan Dolayı Sorumluluktan Kurtulmasının Şartları Var)

Önleme Amaçlı Çalışma Ortamı Gözetiminin Amaç ve Kapsamı

Önleme amaçlı çalışma ortamı gözetimi de Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü tarafından işverenlere yönelik olarak geliştirilmiş bir uygulama ve metot olup, söz konusu Genel Müdürlük tarafından hazırlanmış olan İşveren ve İşveren Vekilinin İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Rehberinde konuya ilişkin olarak aşağıdaki açıklamalara yer verilmiştir;

Çalışma Ortamı Gözetimi

Çalışma ortamı gözetimi, işyerinde alınan güvenlik önlemlerinin çalışanlarca benimsenmesinin kontrol edilmesi ve yeterliliğinin değerlendirilmesi ve denetlenmesi olarak özetlenebilir. İşveren bu çalışmayı kısa sürelerle ama devamlı aralıklarla gerçekleştirerek hem güvenlik önlemlerinin yeterliliğini ölçer hem de çalışanları uyarma şansı bulur.

Yöntem Seçimi

Çalışma ortamı gözetimi ELMERİ gibi kuralları belirli yöntemler kullanılarak yapılabileceği gibi risk değerlendirmesi çalışması üzerinde yer alan kalemlerin ne derece uygulandığının gözlemlenmesi yöntemi ile de basitçe gerçekleştirilebilir. Örneğin bir fırının risk değerlendirmesinde yer alan, çalışanların ellerinin yanmasını önlemek için eldiven takmasına ilişkin durumun gözlemlenmesi ve çıkan sonuçların kayıt altına alınması sayesinde çalışma ortamı gözetimi basitçe gerçekleştirilebilir. Bununla beraber gözlem yapılan unsurlar çoğaltılıp belirli puanlama yöntemleri ile işyerinin güvenlik endeksi belirlenerek İSG önlemlerine uygunluğun zaman içerisinde değişimi kayıt altına alınabilir.

Gözlemi yapılan unsurlar; temel olarak risk değerlendirmesinde yer alan konu başlıkları olarak özetlenebileceği gibi kişilerin İSG davranışı, tertip, düzen ve temizlik, makine güvenliği, fiziksel, kimyasal ve biyolojik etmenler, ergonomi, zeminler ve geçiş yolları, ilk yardım ve yangın güvenliği gibi İSG konularını da kapsayabilir.

Gözlem Alanlarının Seçilmesi ve Gözlemlerin Değerlendirilmesi

Gözlem alanının seçilmesi esnasında bütün işyerinin değerlendirilmesi gerekmez. İşyeri farklı bölümlere bölünerek farklı zamanlarda farklı alanlar gözlemlenebilir. Bir pastanenin sadece fırın kısmı değerlendirildikten sonra farklı bir zaman diliminde tezgah kısmı da değerlendirilerek sonuçlar bir araya getirilebilir ve önceki değerlendirme formaları ile karşılaştırılabilir.

Gözlemlenen eksikliklerle ilgili kısa notlar almak en iyi yoldur. Daha sonra “yanlış” olarak işaretlenen göstergelerin neden yanlış olduklarını hatırlamak zor olabilir. Gözlem alanlarının fotoğrafını çekmek de bulguların belgelenmesi için kullanılabilecek iyi bir yoldur.

Çalışma Ortamı Gözetiminin Önemi

İşyerinde İSG faaliyetlerinin izlenmesi, denetlenmesi ve geliştirilmesi için çalışma ortamının gözetimi son derece önemlidir. İşverenin gözetimi sayesinde hem iş sağlığı ve güvenliği kültürünün oturmadığı işletmelerde denetim mekanizması işleyecek hem de mevcut İSG önlemlerinin yeterliliği sorgulanacak ve gelişim sağlanacaktır.

Gözlem Sonuçlarının Raporlanması

İzleme yöntemi pek çok farklı şekilde kullanılabilir ve raporlanması da buna bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Kapsamlı bir yönetim raporunda aşağıdaki konular bulunabilir:

• İşyerinin adı ve adresi
• İzlemenin yapıldığı tarih
• İzleme turuna katılan kişiler
• İzlemesi yapılan bölümler ve gözlem alanları
• Sonuçlar; gözlem sayısı, endeksler ve alt endeksler
• Başlıca olumlu bulguların not edilmesi
• İyileştirme için gerekli başlıca ihtiyaçların not edilmesi
• Örnekler halinde gözlem alanlarının fotoğrafları

Ortam gözetimi yapılacak örnek konular aşağıda belirtilmiştir, aşağıdaki konularla ilgili olarak yapılacak ortam gözetimi sonucunda yanlış ve doğru olan hususlar belirlenmeli, yanlışlıklar, eksiklikler tespit edilmelidir.

• KKD kullanımı ve riskli çalışma
• Meslek ve İş Sağlığı ve Güvenliği eğitimi
• Çalışma ortamı, makine ekipmanların durumu
• Atık sistemler
• Zemin ve platformlar
• Makine ve koruyucular
• Kontrol cihazları ve acil durdurma butonlar
• Gürültü
• Hava kalitesi, sıcaklık
• Titreşim
• Kimyasallar
• Biyolojik Etmenler
• Kas iskelet sistemine binen yükler
• Taşıma, geçiş yollarının yapısı ve erişim koşullar
• Elektrik dağıtım kutusu ve elektrikli cihazlar
• İlk yardım kit
• Yangın söndürücü
• Acil durum çıkışları