Sosyal Güvenlik Kurumu mevzuatına göre; T.C. vatandaşı (şahıs) işverenler ile T.C. Kanunlarına göre kurulmuş şirketler tarafından yurtdışına çalıştırılmak üzere götürülen T.C. Vatandaşı işçilerin sigortalı olması zorunludur. Bu yönüyle işverenlerin işçisini Ülkemiz sınırları içerisinde çalıştırmış olmasıyla yurtdışında çalıştırmış olması arasında herhangi bir fark bulunmamakta, sadece çalışan işçinin tabi olacağı sigorta kolları değişmektedir.

Yurtdışına Çalıştırılmak Üzere Götürülen Türk İşçilerinin Sigortalılık Durumu

SGK’nın anayasası olan 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, bu konuda Ülkemizle Sosyal Güvenlik Sözleşmesi olan ülkelere çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri ile Sosyal Güvenlik Sözleşmesi olmayan ülkelere çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri açısından ayrım yapmıştır. Uluslararası sözleşmeler kanunların üstünde olduğundan, Ülkemiz ile Sosyal Güvenlik Sözleşmesi olan ülkelere çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerinin sigortalılığı konusunda sosyal güvenlik sözleşmesindeki hükümler dikkate alınmaktadır. (Bkz. ILO ve Sosyal Güvenlik Sözleşmeleri)

Buna karşılık Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurtdışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerinin sigortalılık durumları ise 5510 sayılı Kanununun “Bazı sigorta kollarının uygulanacağı sigortalılar” başlıklı 5 inci maddesinin birinci fıkrasının (g) bendine (5510/5-g) düzenlenmiştir.

Söz konusu (g) bendi hükümleri uyarınca; Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurtdışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında (4/a) sigortalı sayılmakta ve bunlar hakkında sadece kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası hükümleri uygulanmaktadır. Yani bu şekilde yurtdışında çalıştırılmak üzere götürülen işçilerle ilgili olarak işverenleri sadece, kısa vadeli sigorta kolları (iş kazası ve meslek hastalığı, hastalık ve analık sigortası) ile genel sağlık sigortası kapsamında işçinin sigortalılığını sağlamakla yükümlüdürler. İşverenler bu kapsamdaki sigortalılarını Türkiye’de tescilli işyeri dosyasından ve 21 belge numarasıyla bildirmektedir. (Bkz. Aylık Prim ve Hizmet Belgesi – Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamesi Belge Türleri)

Sosyal Güvenlik Sözleşmesi Olmayan Ülkelere Çalıştırılmak Üzere Götürülen İşçilere Tanınan İsteğe Bağlı Sigorta İmkanı

Ancak aynı (g) bendinin devamında; “Bu sigortalıların uzun vadeli sigorta kollarına tabi olmak istemeleri halinde, 50 nci maddenin ikinci fıkrasındaki Türkiye’de yasal olarak ikamet etme şartı ile aynı fıkranın (a) bendinde belirtilen şartlar aranmaksızın haklarında isteğe bağlı sigorta hükümleri uygulanır. Bu kapsamda, isteğe bağlı sigorta hükümlerinden yararlananlardan ayrıca genel sağlık sigortası primi alınmaz. (Ek cümle: 13/2/2011-6111/24 md.) Bu bent kapsamında yurtdışındaki işyerlerinde çalışan sigortalıların, bu sürede ödedikleri isteğe bağlı sigorta primleri 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalılık sayılır.” hükümlerine yer verilmiştir.

Dolayısıyla söz konusu Kanun hükmü uyarınca; Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurtdışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen ve işverenleri tarafından sadece kısmi olarak sigortalılığı sağlanan Türk işçilerinin, istemeleri halinde malulen emeklilik, normal emeklilik ve ölümleri halinde hak sahiplerine aylık bağlanması konusunda prim günü olarak dikkate alınan uzun vadeli sigorta kolları eksiğini de isteğe bağlı sigorta kapsamında tamamlama imkanları bulunmaktadır.

İsteğe bağlı sigortalılık, isteğe bağlı sigortalı giriş bildirgesinin veya tekrar isteğe bağlı sigortalı olmak isteyenlerin talep dilekçesinin SGK kayıtlarına intikal ettiği tarihi takip eden günden itibaren başlatıldığından, geriye dönük isteğe bağlı sigortalı olma imkanı olmadığından, bu imkandan yararlanmak isteyenlerin, bu konuda başvurusunu süresinde yapıp isteğe bağlı sigortayı zamanında başlatmaları menfaatlerine olacaktır.

Bu kapsamda isteğe bağlı sigortalı olanlara tanınan iki avantaj bulunmaktadır;

1- Normalde isteğe bağlı sigortalılık süreleri 4/b (Bağ-Kur) kapsamında sigortalılık süresi sayılmaktayken, Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurtdışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerinin isteğe bağlı sigortalılık süreleri 4/a (SSK) kapsamında sigortalılık olarak değerlendirilmektedir. (Bkz. İsteğe Bağlı Sigorta Hangi Hallerde 4/a (SSK) Kapsamında Sayılır ?, İsteğe Bağlı Sigortalılar Hangi Şartlarla Emekli Olabilir ?)

2- Normalde isteğe bağlı sigortalılardan, sigorta primine esas kazanç alt sınırı (brüt asgari ücret) ile sigorta primine esas kazanç üst sınırı (alt sınırın yedibuçuk katı) arasında olmak şartıyla sigortalının kendi belirlediği prime esas kazancın yüzde 32’si üzerinden aylık isteğe bağlı sigorta primi alınmaktayken (Bkz. İsteğe Bağlı Sigorta Prim Tutarları), Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurtdışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerinden kendi belirledikleri prime esas kazancın sadece yüzde 20’si üzerinden aylık isteğe bağlı sigorta primi alınmaktadır.

İsteğe Bağlı Sigorta Fırsatı Kaçırılırsa Ne Olur ?

Yukarıda da belirtildiği üzere, geriye dönük isteğe bağlı sigortalılık mümkün olmadığından, yurtdışında çalıştırılmak üzere götürülen kişinin, vaktinde isteğe bağlı sigortalılık için SGK’ya başvurup yurtdışında çalıştığı sürelerle ilgili uzun vadeli sigorta günlerine ait eksikliği isteğe bağlı sigorta ile gidermemesi halinde, sonradan yurtdışında geçen süreleri artık isteğe bağlı sigorta ile tamamlama imkanı kalmamaktadır. Bu durumda da yurtdışında geçirdiği çalışma süreleri, malulen emeklilik, normal emeklilik veya ölümü halinde hak sahiplerine aylık bağlanması konusunda prim günü olarak dikkate alınmayacağından, bu konudaki eksikliği gidermek için geriye tek seçenek kalmaktadır, o da yurtdışı hizmet borçlanması yapmak.

Ancak 7186 sayılı Torba Kanun ile 1 Ağustos 2019 tarihinden geçerli olmak üzere yurtdışı hizmet borçlanması konusunda önemli değişiklikler yapılmış olup, yurtdışı hizmet borçlanmasının şartları ağırlaştırılmıştır. Bu çerçevede yurtdışı hizmet borçlanması primi yüzde 32’den yüzde 45’e çıkarıldığı gibi, yurtdışı hizmet borçlanması yapılan süreler de artık 4/b (Bağ-Kur) kapsamında sigortalılık süresi olarak kabul edilmektedir. (Bkz. Yurtdışı Borçlanmasında Yeni Dönem 1 Ağustos’ta Başladı)

Ayrıca erkeklerin yurtdışında geçen süreleri borçlanabilmeleri için o ülkede çalıştıklarına dair o ülkenin resmi kurumundan aldıkları yazıyı SGK’ya ibraz etmeleri gerekir.

Bu durumda olanlar iki şekilde kayba uğramaktadırlar;

1- Yurtdışında geçen süreler, isteğe bağlı sigorta kapsamında prime esas kazancın yüzde 20’si üzerinden prim ödenerek malullük, emeklilik ve ölüm sigortaları açısından dikkate alınacak sigortalı hizmet sürelerine eklettirilebilecekken, yurtdışı borçlanmasıyla prime esas kazancın yüzde 45’i üzerinden prim ödeme zorunluluğu doğmaktadır. Şu an geçerli aylık brüt 5.004 liralık asgari ücret üzerinden hesaplama yapılacak olursa; isteğe bağlı sigorta kapsamında ödenecek aylık prim 1.000,80 TL (bin lira 80 kuruş) iken, yurtdışı borçlanma yapılması halinde aylık borçlanma primi olarak 2.251,80 TL (2 bin 251 lira 80 kuruş) prim ödenmesi gerekmektedir. Bu tutarlar asgari ücret üzerinden ödenecek primler için geçerlidir, daha yüksek prime esas kazanç üzerinden prim ödenecek olması halinde aradaki fark daha da artmaktadır.

2- Yurtdışında geçen süreler, isteğe bağlı sigorta kapsamında prim ödenerek malullük, emeklilik ve ölüm sigortaları açısından dikkate alınacak sigortalı hizmet sürelerine eklettirildiğinde bu süreler 4/a (SSK) kapsamında sigortalılık süresi olarak dikkate alınacakken, yurtdışında geçen sürelerin yurtdışı borçlanma ile kazanılması halinde söz konusu süreler 4/b (Bağ-Kur) kapsamında sigortalılık olarak değerlendirilmekte, bu durumda da kişi 4/a (SSK) şartlarında emekli olma yerine 4/b (Bağ-Kur) şartlarında emekli olma riskiyle karşılaşmaktadır. (Bkz. Emeklilik Başvurusunda Son Yedi Yıl – 1260 Gün Uygulaması Nedir ?)

5510/5-g Kapsamında Sigortalı Olarak Yurtdışında Çalışanlar Yurtdışı Borçlanması Yapabilir mi ?

Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurtdışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen ve 5510/5-g kapsamında işverenleri tarafından kısmen sigortalılığı sağlanan işçilerin, yurtdışındaki çalışma süreleriyle ilgili olarak yurtdışı borçlanması yapıp yapamayacakları konusunda tereddüt yaşanması üzerine,  Sosyal Güvenlik Kurumu Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü Yurtdışı Borçlanma ve Tahsis İşlemleri Daire Başkanlığı 04.08.2008 tarihinde yayımladığı 2008/72 sayılı Genelge ile konuya açıklık getirmiştir. Söz konusu Genelgenin son kısmında aşağıdaki açıklamalara yer verilmiştir;

“Bu durumda, ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerinin, bu ülkelerde gerek 01/10/2008 tarihinden önce gerekse bu tarihten sonra geçen hizmetlerini, 3201 sayılı Kanuna göre borçlanma talebinde bulundukları takdirde, yurtdışında çalıştıkları sürelerde ülkemizde adlarına malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası primi ödenmemiş olması kaydıyla, borçlanma talepleri kabul edilerek haklarında 22/05/2008 tarih ve 2008 / 44 sayılı Genelge hükümlerine göre işlem yapılacaktır.” (isvesosyalguvenlik.com)