Son yıllarda artan hayat pahalılığı ve yüksek enflasyon nedeniyle geçinmekte zorlanan, maddi sıkıntı yaşayan birçok kişi borçlarını da zamanında ödeyememekte, buna bağlı olarak da alacaklılar icra takibi başlatmaktadır. Bu nedenle şu an çok sayıda kişi hakkında icra dosyası açılmış, birçok çalışanın ücret ve maaşına haciz konulmuş durumdadır.

Adalet Bakanlığının UYAP sisteminde yer alan istatistiki bilgilere göre de 16 Aralık 2022 tarihi itibariyle İcra Dairelerinde derdest (açık olan, henüz sonuçlanmamış) 23.604.043 (23 milyon 604 bin 43) adet icra ve iflas dosyası bulunmaktadır. (Bkz. UYAP İSTATİSTİK BİLGİ SİSTEMİ)

Çalışanların elde ettikleri ücret ve gelirlere, emekli – dul – yetim aylığı gibi ödemelere haciz konulup konulamayacağı, bu konudaki sınırlama ve haciz yasakları Çalışanların Ücret ve Maaşlarının Ne Kadarına Haciz Konulabilir ?, İşsizlik Maaşına Haciz Konulabilir mi ?, SGK’nın Kişilere Yaptığı Ödemelere Haciz veya Bloke Konulabilir mi ?, Kısa Çalışma Ödeneğine Haciz veya Bloke Konulabilir mi ?, Katılım Bankaları Bankaya Yatan Düşük Ücret ve Maaşlara Haciz Koymayacak başlıklı yazılarda açıklanmıştı.

Aşağıda ise kişilerin bireysel emeklilik sistemi (BES) hesabındaki birikimlere (paraya) haciz konulup konulamayacağı, bu konudaki sınırlamaların neler olduğu açıklığa kavuşturulmuştur.

Bu konudaki düzenlemeler; 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanununun “Fonun malvarlığına, fon portföyüne ve fon varlıklarının saklanmasına ilişkin ilkeler” başlıklı 17 nci maddesinde ve 9 Kasım 2012 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan Bireysel Emeklilik Sistemi Hakkında Yönetmelik’in “Fon paylarına ilişkin tedbirler” başlıklı 26 ncı maddesinde yapılmıştır.

Aşağıdaki açıklamalarda yer alan KATILIMCI ifadesinden; emeklilik sözleşmesine göre ad ve hesabına emeklilik (sigorta) şirketi nezdinde bireysel emeklilik hesabı açılan gerçek kişi yani bireysel emeklilik hesabı bulunan kişi kastedilmektedir.

Bireysel Emeklilik Hesabındaki Birikimin Sadece Brüt Asgari Ücreti Aşan Kısmı Haczedilebilir

Söz konusu Kanun ve Yönetmelik hükümlerine göre;

▪ Bireysel emeklilik hesabındaki fon paylarından, katılımcının sistemde bulunduğu ay sayısı ile asgarî ücret tutarının çarpımına karşılık gelen birikim tutarı ve bu Kanunun 6 ncı maddesi kapsamında bireysel emeklilik sisteminden emekli olanlara yapılan yıllık gelir sigortası ödemelerinin aylık ödemeye isabet eden miktarının nafaka borçları hariç olmak üzere asgarî ücret tutarına kadar olan kısmı haczedilemez, rehnedilemez, iflas masasına dahil edilemez. Bu fıkradaki hükümlerin uygulanmasında rehin, haciz veya iflas tarihinde geçerli brüt asgarî ücret tutarı esas alınır. Katılımcının sistemde bulunduğu ay sayısı ile haciz, rehin veya iflas tarihinde geçerli brüt asgari ücret tutarının çarpımına karşılık gelen birikim tutarının üzerindeki tutar nafaka borcu alacaklılarının hakkı saklı kalmak kaydıyla haczedilebilir, rehnedilebilir ve iflas masasına dahil edilebilir. Emekliliğe hak kazanan katılımcının bireysel emeklilik hesabındaki birikimi ile yaptırdığı yıllık gelir sigortası çerçevesinde kendisine maaş bağlanması veya programlı geri ödeme çerçevesinde düzenli ödeme yapılması halinde, bu şekildeki ödemelerin aylık ödemeye isabet eden miktarının aylık brüt asgari ücret tutarının üzerinde kalan kısmı nafaka borcu alacaklılarının hakkı saklı kalmak kaydıyla haczedilebilir, rehnedilebilir, iflas masasına dahil edilebilir. Dolayısıyla burada nafaka borçları nedeniyle yapılacak haciz kesintisi konusunda herhangi bir sınırlama bulunmamaktadır. Diğer borçlarla ilgili yapılacak haciz kesintisi ise brüt asgari ücreti aşan tutarlar için geçerlidir. Brüt asgari ücret tutarlarına Aylık – Günlük Brüt Asgari Ücret Tutarları sayfasından ulaşılabilir.

▪ Bireysel emeklilik hesabındaki Devlet katkısı ve getirileri haczedilemez, rehnedilemez, iflas masasına dâhil edilemez, bu konuda brüt asgari ücreti aşıp aşmadığına da bakılmaz.

▪ Katılımcı olan borçlunun (bireysel emeklilik hesabı sahibinin) aynı şirkette veya farklı şirketlerde birden çok bireysel emeklilik hesabı olması halinde, haczedilebilir tutar, tüm hesaplardaki toplam tutar üzerinden İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş. ve şirketlerden temin edinilen bilgilere göre emeklilik gözetim merkezi tarafından hesaplanır.

▪ Haciz bildiriminin yapılması üzerine emeklilik (sigorta) şirketi, haciz bildiriminin yapıldığı bireysel emeklilik sözleşmesi için, bu maddede belirtilen hükümlere göre hesaplanan haczedilebilir tutar bilgisini emeklilik gözetim merkezinden edinir ve katılımcının mevcut birikiminin haczedilebilir tutarından alacağa karşılık gelen kısmını öder.

▪ Yukarıda belirtilen şekilde yapılan haciz kesintisi işlemleri, emeklilik (sigorta) şirketi tarafından emeklilik gözetim merkezine bildirilir. Emeklilik gözetim merkezi, bildirilen işlemleri katılımcı bazında kaydeder.

▪ İşveren grup emeklilik sözleşmesine bağlı olarak açılan bireysel emeklilik hesaplarına uygulanacak hacizlerde, emeklilik sözleşmesine hak kazanma süresi koşulunun konulmuş olması halinde, hak kazanma süresi sonunda katılımcının hak kazandığı birikim tutarı bu hesaplamaya dahil edilir.

▪ Yukarıda belirtilen hükümler rehin, iflas ve ihtiyati haciz durumunda da kıyasen uygulanır. Haciz uygulamasında, alacaklar ve üçüncü şahıslar elinde haczedilen mallara dair 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu ile 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun ve ilgili mevzuat hükümlerine göre işlem yapılır.

▪ Katılımcıların bireysel emeklilik hesabındaki fon paylarına ilişkin tedbir, haciz, iflas, rehin ve benzeri her türlü idari ve adli talepler münhasıran emeklilik şirketleri tarafından yerine getirilir.

Konuya İlişkin Yargıtay Kararları

Alacaklı tarafından başlatılan ilamlı icra takibine istinaden bireysel emeklilik fonu katılım payları üzerine haciz konulan kişinin, haciz işleminin usul ve yasaya aykırı olduğu gerekçesiyle haczin kaldırılması için açtığı davanın temyiz aşamasında Yargıtay’a intikal etmesi üzerine, Yargıtay 12. Hukuk Dairesi 13.09.2018 tarihinde verdiği kararda;

“Somut olayda; şikayetçi borçlu katılımcı olduğundan uygulanması gereken yasa hükmü 4632 Sayılı Kanun’un 17/2. maddesi olup, mahkemece, borçlunun haczi kabil sigorta birikim tutarının tespiti için uzman bilirkişi incelemesi yaptırılmadığı, Takasbank ve icra müdürlüğü yazı cevapları ile sonuca gidildiği anlaşılmıştır.

O halde, mahkemece, 4632 sayılı Kanun’un 17/2. maddesi gereği borçlunun, sigorta birikim tutarlarının kısmen haczi mümkün olduğu değerlendirmesiyle; öncelikle şikayetçi borçlunun sisteme giriş tarihi esas alınıp, yine anılan sistemde kaç ay kaldığı ve haciz tarihi itibariyle Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından belirlenen brüt asgari ücret tutarının tespit edilmek suretiyle, belirlenen veriler üzerinde yukarıda açıklanan mevzuat hükümleri tatbik edilmesiyle oluşacak bilirkişi incelemesi sonucuna göre, borçlunun alacağının haczedilebilir kısmının net olarak belirlenmesi ve bu duruma uygun hüküm oluşturulması gerekirken eksik inceleme ile yazılı şekilde hüküm tesisi isabetsizdir.”

şeklinde değerlendirme ve açıklamaya yer vermiştir. (T.C. Yargıtay 12. Hukuk Dairesi – 2018/11309 E.,  2018/8049 K., Tarihi: 13.09.2018 )

Konuyla ilgili olarak aşağıda tarih ve sayısı yer alan Yargıtay kararlarına da bakılabilir (Bkz. Yargıtay Karar Arama);

12. Hukuk Dairesi – 2016/32050 E., 2018/4713 K., Tarihi: 10.05.2018

12. Hukuk Dairesi – 2016/26465 E., 2017/3408 K., Tarihi: 07.03.2017

12. Hukuk Dairesi – 2016/20027 E., 2017/11660 K., Tarihi: 28.09.2017

12. Hukuk Dairesi – 2016/19326 E., 2017/11589 K., Tarihi: 28.09.2017 (isvesosyalguvenlik.com)