Meydana gelen iş kazasında kasıt veya kusuru olan işçiye 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile diğer SGK mevzuatı çerçevesinde uygulanacak yaptırım ve cezaları, işçinin kendi iş kazasının meydana gelmesindeki kasıt ve kusuru ile başkasının iş kazasının meydana gelmesindeki kasıt ve kusuru açısından iki ayırmak gerekir.

Çünkü işçinin kendi iş kazasının meydana gelmesinde kasıt veya kusuru olması halinde uygulanacak yaptırım ve cezalar ile kazaya maruz kalan diğer işçilerin iş kazasının meydana gelmesinde kasıt veya kusuru olması halinde uygulanacak yaptırım ve cezalar farklılık göstermektedir. Bu yazıda iş kazasında kusuru olan işçiye uygulanan yaptım ve cezalar ayrıntılı olarak açıklanmış olup, iş kazalarında kusuru olan işveren ve üçüncü kişilere uygulanan yaptırım ve cezalar için İş Kazasından İşveren Hangi Hallerde Sorumlu Olur ?, İş Kazasında İşçinin Kusurlu Olması İşverenin Sorumluluğunu Etkiler mi ?, İş Kazalarında Sorumluluğu Olan İşveren ve Diğer Kişilere Uygulanan Yaptırım ve Cezalar başlıklı yazılara bakılabilir.

İŞÇİNİN KENDİ İŞ KAZASININ MEYDANA GELMESİNDE KASIT VEYA KUSURU OLMASI HALİNDE UYGULANACAK YAPTIRIM VE CEZALAR

SGK mevzuatında bu konuda kısmen işçi lehine bir düzenlemeye yer verilmiş olup, kendi iş kazasının meydana gelmesinde kasıt veya kusuru olan işçiye, sadece ödenecek geçici iş göremezlik ödeneği (rapor parası) ve/veya sürekli iş göremezlik gelirinden kesinti yapılması şeklinde bir yaptırım öngörülmüştür. (İş kazası veya meslek hastalığı sonucu oluşan hastalık ve engellilik nedeniyle meslekte kazanma gücü en az % 10 oranında azalmış bulunduğu tespit edilen sigortalıya bağlanan ve her ay yapılan ödemeye sürekli iş göremezlik geliri denir.) (İş Kazalarında Sigortalıya veya Ölümü Halinde Hak Sahiplerine Hangi Yardımlar Yapılır ?)

5510 sayılı Kanunun “Sigortalının kendisinden kaynaklanan sebeplerle tedavi süresinin uzaması, iş göremezliğinin artması” başlıklı 22 inci maddesi uyarınca, kendi iş kazası, meslek hastalığı veya hastalık olayının meydana gelmesinde kasıt veya kusuru olan işçiye (sigortalıya) uygulanacak yaptırımlar aşağıda belirtilmiştir. Belirtilen yaptırımlar iş kazası ve hastalık halleri için de geçerlidir.

Kasdî Bir Hareketi Tespit Edilen İşçiye (Sigortalıya) Uygulanacak Yaptırım

Kasdî bir hareketi yüzünden iş kazasına uğrayan, meslek hastalığına tutulan, hastalanan veya SGK’nın yazılı bildirimine rağmen teklif edilen tedaviyi kabul etmeyen sigortalıya, ödenecek rapor parası ve/veya sürekli iş göremezlik geliri yarısı tutarında ödenir, yani yapılacak ödemenin yarısı kesilir.

Ağır Kusuru Tespit Edilen İşçiye (Sigortalıya) Uygulanacak Yaptırım

Ağır kusuru nedeniyle iş kazasına uğrayan, meslek hastalığına yakalanan ya da hastalanan sigortalıya ödenecek rapor parasının ve/veya sürekli iş göremezlik gelirinin üçte birine kadarı Kurumca eksiltilir, yani yapılacak ödemenin üçte birine kadarı kesilerek kalanı ödenir. Ceza sorumluluğu olmayanlarda bu kesinti yapılmaz.

Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin “Sigortalıdan kaynaklanan sebeplerle tedavi süresinin uzaması, iş göremezliğinin artması” başlıklı 44 üncü maddesinin ikinci fıkrasında, sigortalının (işçinin);

– İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili kurallara uymaması (Çalışanların uymaları gereken iş sağlığı ve güvenliği kuralları Çalışanların İş Güvenliğiyle İlgili Yükümlülükleri Nelerdir ? başlıklı yazıda açıklanmıştır),

– Tehlikeli olduğu veya hastalığa sebep olacağı bilinen bir hareketi yapması,

– Yetkili kimseler tarafından verilen emirlere aykırı hareket etmesi,

– Açıkça izne dayanmadığı gibi, hiçbir gereği veya yararı bulunmayan bir işi bilerek yapması,

– Yapılması gerekli bir hareketi savsaması,

ağır kusur olarak tanımlanmıştır. (Bkz. İş Kazasında Bağışlanmaz Kusur İle Ağır Kusur Arasındaki Fark Nedir ?)

Hekim Tavsiyesine Uymadığı Tespit Edilen İşçiye (Sigortalıya) Uygulanacak Yaptırımlar

• Sigortalının iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık nedeniyle hekimin bildirdiği tedbir ve tavsiyelere uymaması sonucu tedavi süresinin uzamasına veya iş göremezlik oranının artmasına, malûl kalmasına neden olması halinde, uzayan tedavi süresi veya artan iş göremezlik oranı esas alınarak kendisine ödenecek rapor parasının ve/veya sürekli iş göremezlik gelirinin dörtte birine kadarı Kurumca eksiltilir, yani yapılacak ödemenin dörtte birine kadarı kesilerek kalanı ödenir. Ceza sorumluluğu olmayanlar ile kabul edilebilir bir mazereti olanlarda bu kesinti yapılmaz.

• Tedavi gördüğü hekimden, tedavinin sona erdiğine ve çalışabilir olduğuna dair belge almaksızın çalışan sigortalıya geçici iş göremezlik ödeneği (rapor parası) ödenmez, ödenmiş olanlar da yersiz yapılan ödeme tarihinden itibaren 5510 sayılı Kanunun 96 ncı madde hükümlerine göre geri alınır.

İşçinin Kasıt veya Kusuru Sonradan Tespit Edilirse Ne Olur ?

İş kazası, meslek hastalığı veya hastalık nedeniyle sigortalıya belirli bir süre rapor parası veya sürekli iş göremezlik geliri ödendikten sonra, kasıt veya ağır kusuru ya da hekim tavsiyelerine uymadığı tespit edilirse, yani bu konudaki tespit sonradan yapılırsa, bu durumda tespit tarihine kadar yapılan ödemelerden kesilmesi gereken tutarlar hesaplanır, yersiz yapılan ödeme kapsamında 5510 sayılı Kanunun 96 ncı madde hükümlerine göre sigortalıdan geri alınır. Tespit tarihinden sonra yapılacak ödemeler ise kesintili tutarlar üzerinden yapılır.

Örneğin; meydana gelen iş kazası nedeniyle SGK işçiye rapor parası ve/veya sürekli iş göremezlik geliri ödemiş, ancak daha sonra SGK Denetmenleri veya Müfettişleri tarafından kaza olayıyla ilgili olarak yapılan inceleme – soruşturma sonucunda ya da mahkeme kararıyla kaza geçiren işçinin kaza olayının meydana gelmesinde kasıt veya kusuru bulunduğu tespit edilmişse, tespit tarihine kadar yapılan ödemelerden kesilmesi gereken tutarlar hesaplanır, yersiz yapılan ödeme kapsamında 5510 sayılı Kanunun 96 ncı madde hükümlerine göre sigortalıdan geri alınır, tespit tarihinden sonra yapılacak ödemeler ise kesintili tutarlar üzerinden yapılır.

İşçiden (Sigortalıdan) Tedavi Giderlerinin Geri Alınacağı Durum

5510 sayılı Kanunun “İşverenin, genel sağlık sigortalısının ve üçüncü kişilerin sorumluluğu” başlıklı 76 ncı maddesinde yer alan hüküm uyarınca; tedavinin sona erdiğine ve çalışılabilir durumda olduğuna dair Kurumca yetkilendirilen hekim veya sağlık kurullarından belge almaksızın başka işverene ait işte çalışan genel sağlık sigortalısının, aynı hastalığı sebebiyle yapılan tedavi masrafları kendisinden alınır.

İŞÇİNİN BAŞKASININ İŞ KAZASININ MEYDANA GELMESİNDE KASIT VEYA KUSURU OLMASI HALİNDE UYGULANACAK YAPTIRIM VE CEZALAR

İşçinin maruz kaldığı iş kazasında aynı işveren veya başka işverenlerin çalışanları da kazaya maruz kalmışsa ve kendisi bir kazazede olan bu işçi kasıt veya kusuru nedeniyle aynı zamanda diğer işçi veya işçilerin iş kazasına maruz kalmasına sebebiyet vermişse, bu durumdaki işçi üçüncü kişi olarak diğer işçilerin iş kazasına sebebiyet vermesi nedeniyle sorumlu hale gelir ve hakkında aşağıdaki yaptırım ve cezalar uygulanır. Bu yaptırım ve cezalar sadece aynı iş kazasına maruz kalanlar için değil, aynı kazaya maruz kalmamış olsa bile, işçi olmasa bile başkasının iş kazası geçirmesine kasıt veya kusuru nedeniyle sebep olan diğer üçüncü kişiler için de geçerlidir.

• 5510 sayılı Kanunun “İş kazası ve meslek hastalığı ile hastalık bakımından işverenin ve üçüncü kişilerin sorumluluğu” başlıklı dördüncü fıkrası uyarınca; iş kazası, meslek hastalığı ve hastalık, üçüncü bir kişinin kusuru nedeniyle meydana gelmişse, sigortalıya ve hak sahiplerine yapılan veya ileride yapılması gereken ödemeler ile bağlanan gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değerinin yarısı, zarara sebep olan üçüncü kişilere ve şayet kusuru varsa bunları çalıştıranlara rücû edilir yani SGK tarafından ödettirilir. Bu kapsama iş kazası geçiren işçiye ödenen rapor parası, ödenen ve ileride ödenecek olan sürekli iş göremezlik geliri, sigortalı ölmüşse hak sahiplerine ödenen ve ileride ödenecek olan sürekli iş göremezlik geliri girmektedir.

• 5510 sayılı Kanunun “İşverenin, genel sağlık sigortalısının ve üçüncü kişilerin sorumluluğu” başlıklı 76 ncı maddesinde yer alan hüküm uyarınca; genel sağlık sigortalısına ve bunların bakmakla yükümlü olduğu kişilere kastı veya suç sayılır bir hareketi ya da ilgili kanunlarla verilmiş bir görevi yapmaması ya da ihmali nedeniyle Kurumun sağlık hizmeti sağlamasına veya bu kişilerin tedavi süresinin uzamasına sebep olduğu mahkeme kararıyla tespit edilen üçüncü kişilere, Kurumun yaptığı sağlık hizmeti giderleri tazmin ettirilir yani ödettirilir.

• Kaza olayının durumuna göre, özellikle kaza olayı ağır yaralanma veya ölüm ile sonuçlanmışsa, Cumhuriyet Savcılığı tarafından yürütülecek soruşturma sonucunda düzenlenecek iddianameye istinaden yapılacak yargılama sonucunda, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunun ilgili hükümleri gereği kast veya taksirle ölüm ya da yararlanmaya neden olan kişi veya kişilere hapis ve/veya adli para cezası verilir. Bu konudaki ayrıntılı açıklama, sayfa başında linki verilen İş Kazalarında Sorumluluğu Olan İşveren ve Diğer Kişilere Uygulanan Yaptırım ve Cezalar başlıklı yazının “4- Türk Ceza Kanununa Göre Verilecek Hapis ve Adli Para Cezaları” başlıklı bölümünde yer almaktadır.

Kaza Geçiren İşçinin Ölümü Halinde Hak Sahiplerine Herhangi Bir Ceza ve Yaptırım Uygulanır mı ?

• Kendi kasıt veya kusuru nedeniyle iş kazası geçiren işçinin ölümü halinde, hak sahiplerine herhangi bir yaptırım veya ceza uygulanmaz, ölen işçi üzerinden hak sahiplerine bağlanacak gelir veya aylıklarda herhangi bir azaltma veya kesinti yapılmaz. Yukarıda yer verilen 5510 sayılı Kanunun “Sigortalının kendisinden kaynaklanan sebeplerle tedavi süresinin uzaması, iş göremezliğinin artması” başlıklı 22 inci maddesindeki yaptırımlar sadece iş kazası geçiren işçinin kendisine ödenen veya ödenecek rapor parası ve/veya sürekli iş göremezlik gelirlerinden yapılacak kesintilerle ilgilidir. Ancak sigortalı iş kazası geçirmiş, SGK kendisine rapor parası ve/veya sürekli iş göremezlik geliri ödenmiş, bu sigortalı vefat ettikten sonra iş kazasının meydana gelmesinde kasıt veya kusuru olduğu tespit edilmiş ve kendisine yapılan ödemelerden kesinti yapılması, dolayısıyla da fazladan yapılmış ödemelerin geri alınması zorunluluğu doğmuşsa, bu durumda SGK sigortalıya sağlığında fazladan yapmış olduğu ödemeleri mirası reddetmemiş mirasçılarından talep edebilir. (Bkz. Ölenin SGK’ya Borçlarından Mirasçıları Sorumlu mudur ?)

• 5510 sayılı Kanunun “İş kazası ve meslek hastalığı ile hastalık bakımından işverenin ve üçüncü kişilerin sorumluluğu” başlıklı dördüncü fıkrasında; iş kazası, meslek hastalığı ve hastalık, üçüncü bir kişinin kusuru nedeniyle meydana gelmişse, sigortalıya ve hak sahiplerine yapılan veya ileride yapılması gereken ödemeler ile bağlanan gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değerinin yarısı, zarara sebep olan üçüncü kişilere ve şayet kusuru varsa bunları çalıştıranlara rücû edilir hükmü yer almakla birlikte, kasıt veya kusuru nedeniyle başka işçi veya işçilerin de kazaya maruz kalmasına sebep olan işçi aynı iş kazası sonucunda kendisi de vefat etmişse, bu işçinin hak sahiplerine rücu edilmez.

Çünkü aynı maddenin aşağıda belirtilen beşinci fıkrasında yer alan;

“İş kazası, meslek hastalığı ve hastalık; kamu görevlileri, er ve erbaşlar ile kamu idareleri tarafından görevlendirilen diğer kişilerin vazifelerinin gereği olarak yaptıkları fiiller sonucu meydana gelmiş ise, bu fiillerden dolayı haklarında kesinleşmiş mahkûmiyet kararı bulunanlar hariç olmak üzere, sigortalı veya hak sahiplerine yapılan ödemeler veya bağlanan gelirler için kurumuna veya ilgililere rücû edilmez. Ayrıca, iş kazası veya meslek hastalığı sonucu ölümlerde, bu Kanun uyarınca hak sahiplerine bağlanacak gelir ve verilecek ödenekler için, iş kazası veya meslek hastalığının meydana gelmesinde kusuru bulunan hak sahiplerine veya iş kazası sonucu ölen kusurlu sigortalının hak sahiplerine, Kurumca rücû edilmez.”

şeklindeki hüküm iş kazası nedeniyle ölümlerde, hak sahiplerine rücu edilmesine engel teşkil etmekte, yani Yargıtay kararlarında yer alan ifadeyle rücu yasağı getirmektedir. (isvesosyalguvenlik.com)