İş Kanununa tabi olarak çalışanların işveren tarafından işten çıkarılması veya kendilerinin işten çıkması halinde, hangi durumlarda kıdem tazminatı alabileceği 1475 sayılı eski İş Kanununun yürürlükteki tek maddesi olan 14 üncü maddesinde düzenlenmiş olup, söz konusu maddeye göre kıdem tazminatı alma şartları aşağıda belirtilmiştir.

Diğer kanunlara tabi çalışanların kıdem tazminatı alma şartları ise Basın İş Kanununda Kıdem Tazminatı, Deniz İş Kanununda Kıdem Tazminatı, Borçlar Kanununa Tabi Çalışanlar Kıdem Tazminatı Alabilir mi ? başlıklı yazılarda açıklanmıştır.

Kıdem Tazminatı Almanın Ön Şartı – En Az Bir Yıllık Çalışma Süresini Doldurmuş Olmak

İşçi ister kendisi işten çıkmış olsun, isterse işveren tarafından işten çıkarılmış olsun fark etmez, kıdem tazminatı alma hakkının doğabilmesi için öncelikle işyerinde en az bir yıllık çalışma süresini doldurmuş olması gerekir. (Bkz. İşçinin Çalışma Süresi (Kıdemi) Nasıl Hesaplanır ?) Bir yıllık süreden arta kalan süreler için kısmi ödeme yapılır. Örneğin; işyerinde 11 ay çalıştıktan sonra işten çıkan veya çıkarılan işçinin kıdem tazminatı isteme hakkı doğmaz. İşyerinde iki buçuk yıl çalıştıktan sonra kıdem tazminatı almayı hak edecek şekilde işten çıkan veya çıkarılan işçiye ise en son giydirilmiş aylık brüt ücretinin 2,5 (iki buçuk) katı kıdem tazminatı ödenir. Yani iki yıldan arta kalan 6 aylık çalışma süresi için de yarım aylık giydirilmiş brüt ücret tutarında ilave ödeme yapılır. (Bkz. Kıdem Tazminatının Hesaplaması Nasıl Yapılır ?)

İşveren Tarafından İşten Çıkarılan İşçinin Kıdem Tazminatı Alabileceği Durumlar

▪ İşveren haklı bir neden olmaksızın işten çıkardığı işçiye kıdem tazminatı, ayrıca ihbar tazminatı ödemek zorundadır.

▪ İşveren açısından işçiyi işten çıkarmak için haklı neden sayılan haller 4857 sayılı İş Kanununun “İşverenin haklı nedenle derhal fesih hakkı” başlıklı 25 inci maddesinde belirtilmiş olup, söz konusu maddenin “II- Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri” başlıklı bendinde belirtilen haller dışında işçisini işten çıkaran işveren de yine işçisine kıdem tazminatı ödemek zorundadır. Yani işçisini; I- Sağlık sebepleri, III- Zorlayıcı sebepler, IV- İşçinin gözaltına alınması veya tutuklanması halinde devamsızlığın 17 nci maddedeki bildirim (ihbar) süresini aşması sebebiyle işten çıkaran işveren kıdem tazminatını ödemek zorundadır. Bu durumda sadece ihbar tazminatı ödeme zorunluluğundan kurtulmaktadır. (Bkz. İşçi ve İşverene İş Sözleşmesini Derhal Fesih Hakkı Veren Durumlar)

▪ 30 ve daha fazla çalışanı olduğu için iş güvencesi kapsamına giren işyerinde; geçerli sebeplerle (işçinin yetersizliğinden ve/veya davranışlarından kaynaklanan sebeplerle ya da işletmesel sebeplerle) işçisini işten çıkaran işveren işçiye kıdem tazminatını ve ihbar tazminatını ödemek zorundadır. Fesih işlemi geçerli sebebe dayanan işveren sadece işçinin işe iade başvurusunda bulunması halinde işe geri alma mecburiyetinden kurtulmaktadır. (Bkz. İşçinin Davranışları ve Yetersizliği Nedeniyle Fesih Şartları, İşçinin İşten Çıkarılabilmesi İçin Geçerli Sebep Sayılacak Haller, İşletmesel Nedenle Fesih Şartları Nelerdir ?)

Kendisi İşten Ayrılan İşçinin Kıdem Tazminatı Alabileceği Durumlar

Kendisi işten ayrılan işçi her ne sebeple işten ayrılmış olursa olsun fark etmez ihbar tazminatı alamaz. Haklı nedenlerle işten ayrılan işçi ise iş akdini kendisi feshetmiş olmakla birlikte kıdem tazminatı alabilir. Kendisi işten ayrılan işçinin kıdem tazminatı alabileceği hal ve durumlar aşağıda belirtilmiştir;

▪ 4857 sayılı İş Kanununun “İşçinin haklı nedenle derhal fesih hakkı” başlıklı 24 üncü maddesinde belirtilen nedenlerle,

▪ Yaşlılık (emekli) veya malullük aylığının bağlanması için,

▪ Emeklilik için gerekli yaşı doldurduğu halde sigortalılık süresi ve/veya prim günü yeterli olmadığı için emekli olamaması nedeniyle primlerini SGK’dan toptan ödeme olarak almak için (Bkz. Ödenmiş Primleri SGK’dan Toplu Olarak Geri Almak Mümkün mü ?),

▪ Sigorta başlangıcı 1 Mayıs 2008 tarihinden önce olup, yaş dışındaki emeklilik şartlarını doldurduğu için SGK’dan alacağı kıdem tazminatı yazısına istinaden (Bkz. SGK’dan Kıdem Tazminatı Yazısı Alma Şartları Nelerdir ?),

işten ayrılan işçi kıdem tazminatı alabilir.

Ayrıca;

▪ Muvazzaf askerlik (zorunlu askerlik) hizmeti dolayısıyla işten ayrılan erkek işçi,

▪ Evlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde kendi arzusu ile işten ayrılan kadın işçi,

kıdem tazminatı alabilir.

▪ İşçinin ölümü halinde kıdem tazminatı yasal mirasçılarına ödenir.

▪ Yukarıda belirtilen istisnalar dışında her ne sebeple olursa olsun işten ayrılan veya ayrılmak zorunda kalan işçi işverenden kıdem tazminatı isteyemez. Örneğin; memuriyete geçmek için işten ayrılan işçiye, anne veya babasının sağlık sorunları nedeniyle memleketine gitmek zorunda kaldığı için işten ayrılan işçiye işveren kıdem tazminatını ödemek zorunda değildir. (isvesosyalguvenlik.com)